BZB nr 25 - Wegetarianizm - sposób na życie
Praca Nowe cztery grupy pokarmów jest dosłownym tłumaczeniem pełnego raportu Physicians Committee for Responsible Medicine (PCRM), (Komitet Lekarzy na rzecz Medycyny Odpowiedzialnej) Washington, D. C., opublikowanego z niewielkimi skrótami pod tytułem: The New Four Food Groups w periodyku "PCRM Update", May-June 1991, s. 5-11.
1) dr med. Neal D. BARNARD - przewodniczący PCRM - autor książek The Power of Your Plate (przewodnika w dziedzinie kontroli ciężaru ciała, zapobiegania chorobom serca i nowotworom, znaczenia żywienia dla zdolności umysłowych i innych funkcji mózgu itd., opartego na wiedzy wiodących ekspertów w omawianych dziedzinach), Food for Life i in.
2) dr med. Denis Burkitt - lekarz światowej sławy, dzięki badaniom którego doceniono znaczenie błonnika w diecie i zapobieganiu m.in. rakowi,
3) dr T. Colin Campbell (Cornell University) - współkierownik międzynarodowych badań epidemiologicznych, zwanych czasem China Health Study, przeprowadzonych w okresie 1980-90. Zainspirowane one były wynikami - Atlas Raka Chińczyków - i stanowiły kontynuację olbrzymich, narodowych badań przyczyn chorób, przeprowadzonych w latach 1973-75 z pomocą 600 000 pracowników, które objęły około 850 000 000 osób. Badania lat 80-tych były z kolei o wiele bardziej wszechstronne. Starannie wyselekcjonowana, zróżnicowana próba objęła 6500 osób z 65 prowincji. U każdej osoby zbadano 150 aspektów jej stylu życia, a zwłaszcza sposobu odżywiania, oraz 135 własności jej krwi i uryny. Brano pod uwagę 82 rodzaje chorób. Wyniki tych badań, przedstawione w monografii Chen Junshi i in. (1990), wymagały ponad 7 lat dobrze skoordynowanych prac około 100 naukowców w wielu laboratoriach w świecie (por. Vines, 1990). Krótką charakterystykę wyników tych badań podajemy niżej,
4) dr med. Oliver Alabaster - dyrektor Instytutu Zapobiegania Chorobom w George Washington University.
A oto jak scharakteryzowane zostało znaczenie tych badań w Raporcie o stanie świata 1992 przygotowywanym corocznie przez prestiżowy Worldwatch Institute w Waszyngtonie (por. Durning i Brough, 1992, s. 74-5) Przełomowe badania diety, sposobu życia i zdrowia w Chinach - największe tego rodzaju badania, jakie kiedykolwiek przeprowadzono - sugerują, że obniżenie spożycia tłuszczu do 15% kalorii zapobiega większości chorobom cywilizacyjnym. W znanym jako China Project, wspólnym przedsięwzięciu chińskich, brytyjskich i amerykańskich instytucji, przebadano tysiące Chińczyków w dziesiątkach prowincji. Wykazało ono, że jeśli spożycie tłuszczu, spożycie białka i poziom cholesterolu we krwi podnoszą się, to zwiększa się także zagrożenie chorobą serca, cukrzycą i pewnymi rodzajami raka.
Co zadziwiające, chińscy wieśniacy, bazujący na nisko-tłuszczowych i z niewielką ilością mięsa dietach, cierpią rzadziej na anemię (niedobór żelaza) i osteoporozę (choroba kości związana z niedoborem wapnia) niż ich rodacy z miast jedzący więcej mięsa. Obie te choroby są, czy były powszechnie łączone z dietą o zbyt niskiej zawartości produktów zwierzęcych.
Współkierownik tych badań, Colin T. Campbell z Cornell University powiedział "New York Times'owi": "Jesteśmy zasadniczo gatunkiem wegetariańskim i powinniśmy jadać zróżnicowaną żywność roślinną, zaś minimalizować nasze spożycie żywności pochodzenia zwierzęcego" (zob. Brody, 1990).
W celu zwrócenia uwagi na ten niezwykle doniosły w praktyce zespół problemów przytoczymy tu nieco faktów i wniosków z wybranych podstawowych prac na ten temat.
Ponieważ dieta bogata w produkty zwierzęce nie jest odpowiednim celem polityki dotyczącej zdrowia publicznego, to nie stanowi ona mądrej strategii rozwoju. Stwarza ona zależność od importu żywności i może poszerzyć lukę pomiędzy bogatymi a biednymi. Mimo to dziesiątki średnio zamożnych krajów importują pasze dla zwierząt. (por. raport Worldwatch Institute - Durning i Brough, 1992, s 75).
Cytowany wyżej raport dokumentuje powyższe stwierdzenia danymi z wielu krajów, jak np.: - Tajwanu, który zwiększył konsumpcję mięsa i jaj na głowę sześciokrotnie od 1950 do 1990 r., co zmusiło ten kraj do zwiększenia rocznego zużycia zboża ze 170 do 390 kg na głowę. Jednocześnie Tajwan z eksportera zboża stał się jego importerem; w 1990 tylko na paszę zużywał 74% wszystkich zbóż; - w ZSRR od 1950 r. spożycie mięsa potroiło się, zaś wskutek zwiększania ilości zbóż w paszy import tylko zbóż wyniósł w 1990 r. 24 mln ton; zwierzęta hodowlane zjadały 3-krotnie więcej zbóż niż obywatele radzieccy... - dane z większości przebadanych krajów Trzeciego Świata wykazują, że proces przestawiania się ze zbóż dla ludzi na zboża na pasze trwa. Bliższa analiza prowadzi do ogólnego wniosku, że popyt na mięso wśród bogatych zmniejsza produkcję podstawowej żywności dla biednych (Durning i Brough).
Powyższy raport nie uwzględnia Polski. Opublikowane zaś w 1989 r. dane są wstrząsające. Promocja spożywania produktów zwierzęcych i intensywny rozwój hodowli, forsowany po 1970 r., kosztował nasz kraj, obok skażenia wód i gleb, około 21 miliardów dolarów USA wydanych tylko w latach 1971-80 na import tylko zbóż i pasz (zob. Kolbusz, 1989, s. 20-21).
Czyż to nie ironia losu, że za tak astronomiczną kwotę, porównywalną jedynie z całkowitym zadłużeniem Polski wraz z odsetkami (!!!), średniej wielkości cywilizowany kraj Europy zafundował sobie nie tylko ogromny rozwój chorób cywilizacyjnych na tle nadmiernego spożycia cholesterolu i białka zwierzęcego, ale także jedną z podstawowych przyczyn głębokiego kryzysu gospodarczego? Bo gdyby jeszcze ten import zbóż i pasz był niezbędny... Przecież Polska przed II wojną światową potrafiła wyżywić swoich mieszkańców w ogóle bez importu zbóż i pasz (a jeszcze z niewielkim eksportem), zaś skala chorób cywilizacyjnych była nieznaczna...
Konsekwencje mięsno-nabiałowego odżywiania się zanalizowali obszernie już w 1981 r. uczeni zrzeszeni w American Association for the Advancement of Science (AAAS) stwierdzając, że zmiany w naszych zwyczajach żywieniowych mogą przynieść istotnie dobroczynne efekty we wszystkim, poczynając od ziemi, wody, zużycia paliw, aż po koszty utrzymania, wskaźniki bezrobocia czy bilans handlu zagranicznego (zob. rozwinięcie tego wniosku w sprawozdaniu Proper, 1981). Nic dodać, nic ująć w stosunku do przypadku Polski... Konsekwencje te wszechstronnie rozwija i dokumentuje Akers (1983).
Tylko w roku 1990 zużyto około 743 mln ton zbóż do spasania zwierząt hodowlanych, gdy jednocześnie głodowało lub było chronicznie niedożywionych 786 mln osób! (zob. Ikonowicz i Milewski, 1993).
Przy czym nie dotyczą te dane tylko produkcji zboża w Ameryce czy innych krajach o wysokiej konsumpcji produktów mięsno-nabiałowych. Jak ujawnia raport Worldwatch Institute: David Barkin z Autonomous Metropolitan University w Mexico City wraz z dwoma kolegami z USA przebadali rozwój rolnictwa w 24 krajach rozwijających się. W 13 z nich znaleźli oni bezsporne dowody na to, że farmerzy przestawiali się ze zbóż stanowiących pożywienie dla ludzi, na zboża na pasze (zob. Durning i Brough, 1992, s. 76).
W skali zaś światowej tylko w latach 1945-1990 zdegradowane zostało aż 679 mln ha ziemi tylko wskutek nadmiernego wypasu, zaś z 579 mln ha zniszczonych lasów większość została zamieniona na pastwiska i uprawy paszowe (zob. Postel, 1994). Co groźniejsze, rocznie niszczymy nie 11 mln ha, jak szacowano w latach 80-tych, lecz 16-20 milionów ha lasów, jak wynika z analizy zdjęć satelitarnych NASA (zob. Zonnenfeld, 1993).
Nic dziwnego, gdyż produkcja zwierzęca, dając około 10% żywności świata (zjadanej w olbrzymiej większości przez najbogatsze 25% ludności świata), zajmuje pod pastwiska i uprawy paszowe około 80% światowych (a w USA 95%) użytków rolnych (zob. Proper, 1981 i Nowak, 1996). Wynika to z obiektywnych faktów technologicznych, jak m. in. ten, że aby uzyskać 1 kg białka zwierzęcego, trzeba dostarczyć od 6 do 17 kg białka w paszy.
Nie dziwi więc też tak olbrzymia presja na lasy, glebę (konieczność uzyskiwania olbrzymich ilości paszy wymusza chemizację i mechanizację), wzrastające zużycie wody, znaczne przyczynianie się do zmian klimatycznych (efekt samego niszczenia lasów ocenia się na 20-procentowy "wkład" do ocieplenia klimatu, dochodzi to tego efekt spalania paliw kopalnych, a także emisja metanu i tlenków azotu) i niszczenia biologicznej różnorodności.
Dokumentacja uwarunkowań technologicznych produkcji zwierzęcej i ich konsekwencje przedstawione są zwłaszcza w pracach: Akers 1983; Moore-Lappe 1982; Pimentel et. al. 1975; Pimentel i Hall, red., 1989; Cows 1991; Nowak 1993, Passing 1980.
Jak doszło do zdominowania rolnictwa przez gospodarkę zwierzęcą z wszystkimi tego konsekwencjami, a zwłaszcza do zmian zwyczajów żywieniowych?
Otóż, po II wojnie światowej rząd USA sztucznie podtrzymał duży, wojenny poziom produkcji zbóż, roślin strączkowych i innych podstawowych płodów ziemi, aby nie dopuścić do depresji gospodarczej. Nie chcąc jednocześnie ponosić wysokich kosztów przechowywania tych zbiorów, Departament Rolnictwa zachęcił hodowców do rozwoju intensywnej produkcji zwierzęcej na paszach z udziałem zbóż i roślin strączkowych. W ślad za tym poszły duże subwencje - wymarzone warunki rozwoju biznesu - i wielka kampania promocyjna, która w krótkim czasie m. in. podwoiła spożycie wołowiny na głowę (zob. Proper, 1981).
A świat naśladował Amerykę...
Na wspomnianej dorocznej konferencji AAAS stwierdzono konkretnie, że wyeliminowanie z diety produktów zwierzęcych może zredukować poziom chorób wieńcowych serca o 88%, (...) liczbę przypadków raka o 50%. (zob. Proper, 1981).
O ile wpływ żywienia bazującego na produktach zwierzęcych na rozwój chorób wieńcowych jest szerzej znany, o tyle mniej znany jest tego wpływ na rozwój różnych rodzajów nowotworów. Dla zilustrowania znaczenia tego wpływu przytoczmy wyniki trzech badań:
Współcześnie ujawnia się coraz więcej faktów, świadczących o istnieniu bądź przemawiających za istnieniem związków spożywania mięsa z innymi groźnymi, już nie tylko cywilizacyjnymi chorobami. Można tu wspomnieć np. nieuleczalną chorobę Creutzfelda-Jacoba. Współcześnie wiąże się ją ze spożywaniem mięsa bydła chorującego na jej odpowiednik - BSE (bovine spongiform encephalopathy) - popularnie zwaną chorobą wściekłych krów. Wykazano, że może być ona przenoszona na inne gatunki ssaków. Co ważne, to niezależnie od tego czy jest to choroba ludzka, czy zwierzęca, podłożem jest kanibalizm - zjadanie mięsa osobników swego (ewentualnie bliskiego) gatunku. Od dłuższego już okresu częstym składnikiem pasz zwierzęcych jest nie tylko mączka rybna, ale także odpowiednio spreparowane resztki poubojowe z rzeźni. Tylko względy ekonomiczne, jak na razie wykazały badania, nie pozwoliły włączyć jeszcze do pasz kału bydlęcego...
Wyniki badań dokumentujących związki pomiędzy jedzeniem zarażonego mięsa bydlęcego a chorobą Creutzfelda-Jacoba zawiera np. praca Goldsmitha (1995).
Tymczasem ta choroba, pod nazwą "kuru", była od początku XX wieku znaną chorobą kanibali w Nowej Gwinei. Zaś matki, jadające mięso ludzkie, zwłaszcza mózg, przekazywały z mlekiem tę chorobę swoim dzieciom. Wykazały ten fakt, jak i możliwość przenoszenia tej choroby między gatunkami, na skutek zjedzenia zarażonej tkanki, wieloletnie badania D.C. Gajduska, nt. roli wirusów o bardzo długiej inkubacji (10-20 lat) w niektórych ciężkich schorzeniach układu nerwowego, za które otrzymał on w 1976 r. nagrodę Nobla (zob. np. Firmhofer, 1994).
I na koniec jeszcze jeden głos znaczący, bo przedstawiający oficjalne stanowisko (tzw. Position Paper) Amerykańskiego Towarzystwa Dietetycznego (ADA) wobec diet wegetariańskich:
Co więcej, na następnej stronie raportu ADA uzmysławia nam mało znany fakt: Amerykańskie Towarzystwo Dietetyczne stwierdza, że większość ludzkości przez wielką część swojej historii bazowała na dietach bliskich wegetariańskim. Współcześnie zaś znaczna większość ludzkości kontynuuje odżywianie na podstawie diet wegetariańskich albo prawie wegetariańskich, z powodów ekonomicznych, ekologicznych, filozoficznych, religijnych, kulturowych itd. (The American Dietetic Association recognizes that most of making for much of human history subsisted on near-vegetarian diets. The vast majority of the population of the world today continues to eat vegetarian or semi-vegetarian diets for economic, ecologic, philosophical, religious, cultural, or other reasons).
Konsekwencje tej polityki Departamentu Rolnictwa USA z lat powojennych - rozwoju produkcji zwierzęcej - obróciły się przeciwko niemu samemu i w rezultacie przeciwko zdrowiu społeczeństwa. Kiedy bowiem po zebraniu dostatecznej ilości danych, analiz oraz wyników badań klinicznych i epidemiologicznych Departament Rolnictwa wydał wstępnie w 1991 r. nowe, prozdrowotne zalecenia żywieniowe, eliminujące z podstawowych grup żywności produkty mięsne i nabiałowe (przydzielając im jedynie niewielki czubek "piramidy żywności" oraz traktując jako najmniej sprzyjające zdrowiu, po tłuszczach i słodyczach), kontrakcja lobby przemysłu mięsnego i nabiałowego zmusiła go do wycofania tych zaleceń (zob. Sugarman i Gladwell, 1991).