Odpady niebezpieczne
ODPADY NIEBEZPIECZNE to takie, które ze względu na swoje pochodzenie, skład chemiczny, biologiczny i inne właściwości stanowią zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzkiego, albo dla środowiska. Wytwarzane są przeważnie w procesach technologicznych w przemyśle, rolnictwie i przetwórstwie rolnym, gospodarce komunalnej, transporcie, służbie zdrowia itp. Odpady niebezpieczne mogą być składowane tylko i wyłącznie na specjalnie przygotowanych składowiskach lub odpowiednio zabezpieczonych częściach składowisk komunalnych.
Klasyfikację odpadów niebezpiecznych przeprowadza się w oparciu o listę stworzoną przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w porozumieniu z Prezesem GUS. Inaczej jest w innych krajach Unii Europejskiej, gdzie o zaliczeniu danego odpadu do tej kategorii decydują wyniki analiz i pomiarów.
Spośród odpadów niebezpiecznych można wyróżnić grupy odpadów wymagające szczególnych zasad postępowania. Do odpadów tych należą między innymi:
- odpady zawierające PCB (polichlorowane bifenyle)
- odpady azbestowe
- oleje smarowe
- baterie i akumulatory
- odpady medyczne i weterynaryjne
Główne skutki negatywnego oddziaływania odpadów na środowisko:
- przenikanie szkodliwych substancji do gleby
- wymywanie szkodliwych ( toksycznych ) substancji do wód powierzchniowych i podziemnych
- emisja (utlenianie) szkodliwych gazów, ciepła
- osłabienie kondycji przyległych roślin
- rozwój mikroorganizmów chorobotwórczych
- zniekształcenie terenu
- zeszpecenie krajobrazu
Odpadów niebezpiecznych nie należy wyrzucać razem z innymi odpadami. W ten sposób nie będą one deponowane na komunalnych składowiskach. W większości krajów europejskich praktykuje się segregację odpadów niebezpiecznych do specjalnie przeznaczonych do tego celu pojemników. Organizowane są również punkty odbioru odpadów niebezpiecznych. W Polsce powszechne są zbiórki niektórych rodzajów odpadów niebezpiecznych np. baterii czy przeterminowanych lekarstw.
Jak postępować z odpadami niebezpiecznymi?
- zużywać całość produktu, nie zostawiając niczego w opakowaniu
- nie należy wyrzucać do wspólnego kosza z innymi odpadami akumulatorów, zużytych olejów, smarów, baterii zawierających metale ciężkie, świetlówek, termometrów, chemicznych środków ochrony roślin
- przeterminowane lekarstwa można czasem zwracać do aptek, skąd oddawane są do unieszkodliwienia
- stosować zamienniki w postaci mniej toksycznych substancji (np. baterie nie zawierające metali ciężkich)
Odpady niebezpieczne spotykane w domach:
Detergenty, środki czystości do łazienek i kuchni oraz ich opakowania, rozpuszczalniki i ich opakowania, wywabiacze plam, wybielacze, opakowania dezodorantów, farby, lakiery, środki impregnujące i puszki po nich, chemiczne środki ochrony roślin do zwalczania chwastów, grzybów, owadów, gryzoni, przeterminowane lekarstwa i ich opakowania, chemikalia fotograficzne, termometry, zużyte baterie, akumulatory rozruchowe, żarówki rtęciowe, halogenowe, neonówki, oleje smary silnikowe, świetlówki rtęciowe, termometry, lekarstwa, kity, tłuszcze, woski, popioły.
PRZYKŁADY ODPADÓW NIEBEZPIECZNYCH
Polichlorowane bifenyle (PCB) – zaliczane są do toksycznych związków chemicznych, ulegają bardzo powolnemu rozkładowi, składają się z mieszaniny kongenerów i izomerów. Są to substancje termoodporne, ale przy temperaturze 500 ?C rozkładają się do toksycznych dioksyn i furanów. Związek ten jest bardzo silnie rozpowszechniony w przyrodzie, występuje we wszystkich ekosystemach, co oznacza, że można go spotkać na każdym poziomie troficznym.
Polichlorowane bifenyle mogą dostać się do organizmu człowieka w wyniku awarii urządzeń, w których są stosowane, niewłaściwego ich składowania i utylizacji. Kumuluje się w takce tłuszczowej, powodując trwałe uszkodzenia układu nerwowego, wątroby, śledziony, nerek, może być przyczyną chorób skóry, zaniku grasicy a także powodować bezpłodność. W USA wykryto również jego charakter rakotwórczy. W produktach spożywczych największe prawdopodobieństwo wystąpienia związków PCB istnieje w przypadku masła, wołowiny oraz ryb morskich.
Odpady promieniotwórcze powstają podczas wytwarzania i przechowywania, składowania oraz stosowania materiałów jądrowych i źródeł promieniotwórczych oraz eksploatacji i likwidacji obiektów jądrowych. Są to odpady stałe, ciekłe lub gazowe, zawierające substancje promieniotwórcze lub skażone tymi substancjami.
Odpady promieniotwórcze dzieli się na:
- niskoaktywne
- średnioaktywne
- wysokoaktywne
Podział ze względu na okres połowicznego rozpadu zawartych w nich izotopów:
- krótkożyciowe
- długożyciowe
Azbest => chryzotyl (azbest biały), krokydolit (azbest niebieski) oraz amosyt(azbest brązowy) to minerał z grupy serpentynów i amfiboli. Występuje w formie włóknistej. Azbest odznacza się wysoką wytrzymałością mechaniczną i termiczną oraz elastycznością, znaczną odpornością na działanie czynników chemicznych, ścieranie i wysoką temperaturę. Jest niepalny, po nagrzaniu do 350?C odporność mechaniczna włókien azbestu spada zaledwie o 20% (spowodowane to jest usunięciem części wody). Natomiast po przyjęciu wody z wilgotnego otoczenia wraca do poprzedniego stanu. Dopiero temperatura ponad 700?C powoduje całkowite odparowanie wody i nieodwracalne zniszczenie materiału (włókna tracą elastyczność i zaczynają się kruszyć). Ze względu na złe przewodnictwo ciepła i prądu jest stosowany jako materiał izolacyjny.
Azbest jest przyczyną następujących chorób: pylica azbestowa, rak płuc i nowotworu śródbłonka opłucnej. Choroby te mają długi okres inkubacji i mogą ujawnić się nawet po 30 latach od chwili wchłonięcia włókien.
Szkodliwość włókien azbestowych zależy od ich średnicy i długości. Większe włókna nie są tak szkodliwe, gdyż zostają zatrzymane w górnych drogach oddechowych skąd usuwane są przez rzęski. Włókna drobne eliminowane są przez system odpornościowy. Najbardziej niebezpieczne są włókna długie (>5?m) i cienkie (<3?m), przenikają one do dolnych dróg oddechowych, wbijają się do płuca gdzie pozostają i w wyniku wieloletniego drażnienia komórek wywołują nowotwory. Taki rodzaj włókien powstaje głównie podczas ścierania wykładzin hamulcowych i sprzęgłowych samochodów starszego typu.
Odpady medyczne to substancje stałe, ciekłe i gazowe powstające przy leczeniu, diagnozowaniu oraz profilaktyce, w działalności medycznej prowadzonej w obiektach lecznictwa zamkniętego, otwartego oraz w obiektach badawczych i eksperymentalnych.
Zgodnie z ustawą z dnia 27 kwietnia o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628) są to odpady powstające w związku z udzieleniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny. Odpady medyczne sklasyfikowano (w grupie 18: zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) )
Odpady medyczne można podzielić na cztery grupy:
- Odpady bytowo-gospodarcze
- Odpady specyficzne przeznaczone do unieszkodliwiania
- Odpady specjalne
- Odpady wtórne - pozostałości po przeróbce termicznej odpadów specyficznych
Z wymienionych czterech grup odpadów, jedynie odpady bytowo-gospodarcze nie stanowią zagrożenia dla środowiska. Pozostałe grupy są klasyfikowane jako odpady niebezpieczne i wymagają odizolowania od otoczenia już w miejscu ich powstania, specjalnych metod gromadzenia, transportu oraz usuwania i unieszkodliwiania.
Sposoby unieszkodliwiania odpadów medycznych
Niebezpieczne odpady medyczne nie mogą być poddawane odzyskowi, więc unieszkodliwia się je na takie sposoby jak:
- Termiczne przekształcanie odpadów
- Autoklawowanie
- Dezynfekcja termiczna
- Działanie mikrofalami
- Obróbka fizyczno - chemiczna
Termiczne przekształcanie (czyli spalanie ich w specjalnych spalarniach) odpadów jest najbardziej popularnym sposobem unieszkodliwiania odpadów medycznych.
Dopuszczalne sposoby unieszkodliwiania niebezpiecznych odpadów medycznych zostały przedstawione w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie dopuszczalnych sposobów i warunków unieszkodliwiania odpadów medycznych i weterynaryjnych (Dz. U. z 2003 r. Nr 8, poz. 103 i 104).
Rodzaje Baterii
- Baterie nieodnawialne to baterie, których budowa umożliwia ich rozładowanie tylko raz. Są zbudowane z materiałów używanych do produkcji baterii wtórnych, jednak ich konstrukcja i etapy produkcji są zupełnie inne. Z tego tez względu nie należy ponownie ładował baterii pierwotnych. Wśród tego rodzaju baterii dominują baterie:
- Alkaliczno–manganowe
- Cynkowo-węglowe
- Cynkowo-powietrzne
- Litowe
- Srebrowe
- Rtęciowe
- Baterie odnawialne działają na tej samej zasadzie co baterie pierwotne jednak, zachodzące w nich procesy chemiczne mogą być odwrócone poprzez ładowanie. Bateria jest w stanie odzyskać pierwotne właściwości i może być użyta po raz kolejny. Typowe baterie wtórne to:
- Niklowo-kadmowe
- Niklowo-wodorkowe
- Ołowiowo-kwasowe
- Litowo-jonowe
- Alkaliczno-manganowe
Po wyładowaniu się baterii pierwotnych oraz utracie pojemności przez baterie ładowalne należy je odnieść do specjalnego pojemnika na zużyte baterie. Powinny być one zbierane selektywnie i poddawane procesom odzysku i recyklingu.
W bateriach zachodzą skomplikowane reakcje chemiczne, których wynikiem jest wytworzenie napięcia elektrycznego. Bierze w nich udział szereg pierwiastków, w zależności od typu baterii. Poza tym stosuje się szereg substancji zapewniających bezpieczeństwo i funkcjonalność użytkowania. Część z tych związków nie jest obojętna dla środowiska, dlatego też zużyte baterie powinny być zbierane i oddawane do unieszkodliwienia.
W jednej tonie zużytych baterii można spotkać:
- Dwutlenek manganu 270,0 kg
- Żelazo 210,0 kg
- Cynk 160,0 kg
- Grafit 60,0 kg
- Chlorek amonowy 35,0 kg
- Miedź 20,0 kg
- Wodorotlenek potasu 10,0 kg
- Rtęć 3,0 kg
- Kilka kg niklu i litu
- Kadm 0,5 kg
- Srebro 0,3 kg
- Niewielkie ilości kobaltu
Jak również smołę, szkło, krzemionkę, papier i folie oraz wodór.
Baterie stanowią zagrożenie zdrowotne ze względu na toksyczne działanie zawartych w nich metali ciężkich. Również używane w nich kwasy bądź zasady tworzące elektrolit mają właściwości żrące i korozyjne.
Oleje odpadowe pochodzą z rynku motoryzacyjnego i przemysłu. Są to zużyte oleje silnikowe, przekładniowe, zanieczyszczone oleje hydrauliczne, maszynowe, turbinowe, sprężarkowe, transformatorowe oraz grzewcze. W mniejszym zakresie oleje odpadowe pochodzą z odzysku olejów używanych do obróbki metali (emulgujące i nieemulgujące), olejów procesowych, olejów ochronnych i innych specjalnych zastosowań, a także z odolejania w separatorach. Poza olejami odpadowymi w praktyce gospodarczej występują odpady zanieczyszczone olejami tj. zaolejone szlamy z separatorów olejowych oraz odstojników, szlamy z obróbki metali zawierające oleje, zużyte filtry olejowe, zaolejone zużyte sorbenty, trociny, czyściwo oraz opakowania po olejach. W związku z tym powstające odpady olejowe można podzielić na:
- oleje odpadowe
- emulsje wodno-olejowe
- szlamy zawierające oleje
- inne odpady olejowe
SPRAWDŹ SIĘ:
- Gdzie przeważnie wytwarzane są odpady niebezpieczne?
- Gdzie mogą być składowane?
- W oparciu o jaki dokument przeprowadza się klasyfikację odpadów niebezpiecznych?
- Wymień grupy odpadów niebezpiecznych wymagające szczególnych zasad postępowania.
- Dlaczego odpadów niebezpiecznych nie należy wyrzucać razem z innymi odpadami?
- Jak postępować z odpadami niebezpiecznymi?
- Wymień parę przykładów odpadów niebezpiecznych spotykanych w domach.
- Przy jakiej temperaturze PCB rozkładają się do dioksyn i furanów?
- Gdzie kumulują się PCB w organizmie ludzkim?
- Jakie choroby mogą powodować PCB?
- Gdzie powstają odpady promieniotwórcze?
- Podział odpadów promieniotwórczych.
- Podział odpadów promieniotwórczych ze względu na okres połowicznego rozpadu zawartych w nich izotopów.
- Jakimi właściwościami odznacza się azbest?
- O ile procent spada odporność mechaniczna włókien azbestu przy podgrzaniu do 350?C
- Jakie choroby może powodować azbest?
- Od czego zależy szkodliwość włókien azbestowych?
- Gdzie powstają włókna długie (>5?m) i cienkie (<3?m)?
- Gdzie powstają odpady medyczne?
- Podział odpadów medycznych na 4 grupy.
- Która grupa odpadów medycznych nie stanowi zagrożenia dla środowiska?
- Wymień sposoby unieszkodliwiania odpadów medycznych.
- Wymień rodzaje baterii.
- Dlaczego baterie stanowią zagrożenie zdrowotne?
- Gdzie wytwarzane są oleje odpadowe?
- Jak możemy podzielić oleje odpadowe?
LITERATURA
- Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. 2001, Nr 62, poz. 628).
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. - w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 2001, Nr 112, poz.1206).
- Ustawa z dnia 19 grudnia 2002 r. - o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2003 r., Nr ,7 poz.. 78).
- "Ustalenie wielkości zasobów olejów odpadowych możliwych do wykorzystania na drodze ich przemysłowego wykorzystania "Instytut Technologii Nafty, Kraków 2001 r.
- Ustawa z dnia 11 maja 2001r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz. U. Nr.63 poz. 639 z 2001r.)
- Rozporządzenie Ministra Środowiska, z dnia 6 listopada 2001 r. - w sprawie szczegółowych warunków, jakie powinien spełnić przedsiębiorca produkujący w kraju oleje smarowe z udziałem wytworzonych w kraju olejów bazowych pochodzących z regeneracji, w celu włączenia ich do faktycznie uzyskanego poziomu recyklingu (Dz.U. z 2001 Nr 131, poz. 1475).
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 5 marca 2001 r. - zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad usuwania, wykorzystywania i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych. (Dz. U. Nr 22, poz. 251).
- Dyrektywa Rady Nr 75/439/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r.
- Dyrektywa Rady Nr 87/101/EWG z dnia 22 grudnia 1986 r.
- Dyrektywa Rady Nr 94/31/EC z dnia 27 czerwca 1994 r.