BZB nr 1 - Ekorozwój 2020
Rolnictwo jest tą gałęzią gospodarki, która napędza rozwój innych. Mimo skażeń środowiska w jednych regionach kraju istnieją jeszcze na większości obszaru Polski takie krajobrazy, taka przyroda, która umożliwia prowadzenie gospodarstwa rolnego w harmonii z przyrodą, uzyskiwanie żywności wysokiej jakości. Jak żaden kraj postkomunistyczny ma Polska ok. 2,5 miliona prywatnych gospodarstw, ma rolników umiejących i chcących prowadzić gospodarstwa rolne, ponosić odpowiedzialność za przyjęty program gospodarowania. Nastąpiło jednak zrujnowanie materialne gospodarstw, zniszczona została istniejąca przedtem infrastruktura wsi (młyny, gorzelnie, rzeźnie, sokarnie itp.). Polscy rolnicy w swej większości nie ulegli na szczęście programowi tzw. intensyfikacji rolnictwa, który w tym kraju wyrażał się przede wszystkim w zastąpieniu nawożenia organicznego nawożeniem mineralnym oraz intensywnym stosowaniem pestycydów i herbicydów. Opór rolników wynikał przede wszystkim z tradycji, z niewydolności organizacyjnych władz poprzedniego systemu, a obecnie także z wysokich cen nawozów mineralnych i pestycydów. Tak więc zarówno korzystne warunki przyrodnicze, rolnicy nie zepsuci metodami tzw. "intensywnego" gospodarowania, a także uprawianie gatunków i odmian roślin, które w niektórych krajach Europy zostały zarzucone (np. żyto, gryka), a które stanowią cenny element zmianowania, pielęgnacji gleby i spełniają ważną rolę w żywieniu, wszystko to stwarza unikalną sytuację, której przy rozpatrywaniu planów rozwoju polskiego rolnictwa nie wolno zaprzepaścić. Polityka rozwoju polskiego rolnictwa musi nawiązać do traktatu rzymskiego, który jest podstawą wspólnej polityki rolnej krajów EWG. Według założeń tego traktatu za podstawowe uznaje się gospodarstwa rodzinne. Do takich właśnie ograniczony jest system preferencyjny kredytów rolnych. Założenie to wynika z dążenia do optymalnej, a nie maksymalnej wielkości gospodarstw.
W planach poprawy wydajności gospodarowania w polskim rolnictwie nie wolno bezkrytycznie naśladować intensyfikacyjnej drogi rolnictwa wielu krajów Europy zachodniej i Ameryki. Należy przyjąć taką koncepcję rozwoju, która pozwoli na uniknięcie negatywnych zjawisk spotykanych w krajach rozwiniętych, takich jak nadmiar żywności, niska jej jakość, kłopoty ze zbytem, znaczne zużycie energii, zatrucie środowiska, zdrowotne konsekwencje złego odżywiania.
W rozważaniach nad rozwojem rolnictwa w Polsce należy uwzględnić łącznie oczekiwania społeczeństwa oraz interes państwa, w sztuce gospodarowania jednocześnie uwzględniać prawa ekologii, ekonomii i etyki. Uwzględniając takie podejście należy wyróżnić wśród zadań rolnictwa następujące:
produkcyjne
- wytwarzanie wysokowartościowej żywności w wystarczającej ilości i przy utrzymaniu w sposób trwały żyzności gleby; wspieranie rozwoju przemysłu związanego z rolnictwem i gospodarką żywnościową; odpowiedni wkład w tworzenie dochodu narodowego;
w zakresie ochrony środowiska
- kształtowanie i pielęgnowanie krajobrazu wiejskiego, regeneracja i magazynowanie wody; stwarzanie atrakcyjnych miejsc zamieszkania oraz miejsc wypoczynku, żywienia i leczenia;
socjalne
- stworzenie godziwych warunków pracy i życia na wsi; umożliwienie i wzmacnianie więzi socjalnych społeczeństwa;
kulturowe
- pielęgnowanie dawnych i tworzenie nowych wartości kultury związanych z życiem wsi i regionu; ochrona zabytków historycznych, architektonicznych i przyrodniczych; rozwój regionalny.
Przesadnie wąsko wyspecjalizowane, tzw. intensywne gospodarstwa, mało wydajne energetycznie i ekonomicznie, produkujące żywność, na którą trudno znaleźć nabywców, powinny być ograniczane w rozwoju, a nie wspierane. To samo dotyczy gospodarstw ekstensywnych, mało wydajnych, produkujących przede wszystkim dla samozaopatrzenia. Natomiast wyraźny program wspierania powinien być opracowany dla rolników dobrych, tzn. łączących ilościowe i jakościowe osiągnięcia, działających na rzecz utrzymania lub podwyższenia żyzności gleby, na rzecz optymalizowania czyli ekologizowania sztuki gospodarowania rolniczego.
Szczegółowe programy optymalizacji rolnictwa należy rozpatrywać na poziomie kraju (działania rządowe, sejmu, senatu, krajowych organizacji politycznych i społecznych), na poziomie regionalnym (województwa, gminy), lokalnym (sołectwa, wsie, samorządy lokalne) oraz w ramach gospodarstwa rolnego.
Na poziomie krajowym powinna być opracowana polityka ogólna, dotycząca sposobów wspierania inicjatyw samorządowych, wspierania niezbędnej, a mało opłacalnej dla rolnika działalności rolnej, polityka cenowa, ustawy i przepisy prawne.
Poziom regionalny winien uwzględniając politykę państwa, transponować ją do potrzeb regionu i wspierać taką działalność rolną, która jest zgodna z potrzebami regionu. Polityka regionalna powinna też wspierać rozwój regionu, nawiązywać do najlepszych tradycji regionalnych, stwarzać atrakcyjność pobytu mieszkańcom i przybyszom.
Poziom lokalny można uznać za decydujący, jeśli chodzi o wykazanie inicjatyw i możliwości rolników i ich samorządu w danej miejscowości. Na tym poziomie powinna się odbywać ważna konkurencja podnosząca nie tylko osiągnięcia produkcyjne, ale także poziom życia na wsi.
W gospodarstwie rolnym realizują się konkretne plany produkcji rolnej. Dlatego niezbędne jest dostosowanie programów edukacji na wszystkich poziomach, także doradztwa rolniczego, do potrzeb sztuki prowadzenia gospodarstwa, a nie tylko do wyalienowanych z niego zagadnień chowu określonych zwierząt i uprawy określonych roślin.
Mieszkańców wsi, którym praca w gospodarstwie nie daje zadowolenia i dobrych efektów, należy zachęcać m.in. przez odpowiednią praktykę kredytową do zajęcia się rzemiosłem, usługami, handlem. Rozwój infrastruktury wsi jest warunkiem prawidłowego rozwoju rolnictwa, a także warunkiem ograniczenia bezrobocia na wsi i w mieście.
W ramach programu optymalizacji rolnictwa proponuje się 3 kierunki gospodarowania: zintegrowane, ekologiczne oraz w ograniczonym zakresie konwencjonalne-intensywne. Gospodarstwa ekstensywne, źle funkcjonujące lub jedynie samozaopatrujące się powinny ulec samolikwidacji.
Założenia programu ekologizacji rolnictwa oraz przewidywane jej skutki zostały już przedstawione Ministerstwu Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej, kilku posłom i senatorom, Solidarności RI, Społecznemu Instytutowi Ekologicznemu i wielu innym organizacjom. Jeśli zostaną zaakceptowane, można będzie przystąpić do dalszych, szczegółowszych opracowań.
Przyjmując program optymalizacji (ekologizacji) rolnictwa, akceptuje się jednocześnie program ekorozwoju, program praktycznej i skutecznej ochrony przyrody oraz zdrowia człowieka, program wydajnej produkcji żywności, także program zapobieganiu złu. Osoby i urzędy, które chcą się takiemu programowi przeciwstawić, powinny się wyraźnie pod swoją deklaracją podpisać. Dopilnowanie tego powinno być ważnym zadaniem sejmu, senatu i organizacji społecznych, w tym zespołu "Ekorozwój - 2020".
Mieczysław Górny
Pieńkowskiego 4/124,
02-679 Warszawa
22.10.90