BZB nr 23 - Dostęp do informacji - poradnik

II. Dostęp do informacji

Jakie przepisy określają zasady udostępniania informacji?

Oczywiście najważniejsze są przepisy konstytucji.

Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku daje obywatelom prawo do informacji we wspomnianym już art. 61. Przepis ten zapewnia prawo do informacji o:

1. działalności organów władzy publicznej,
2. osobach pełniących funkcję publiczne,
3. działalności organów samorządu gospodarczego,
4. działalności organów samorządu zawodowego,
5. działalności innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

Ograniczenie prawa do informacji może nastąpić wyłącznie z powodu:

1. określonych w ustawach wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych,
2. ochrony porządku publicznego,
3. bezpieczeństwa,
4. ważnego interesu gospodarczego państwa.

Z wymienionego katalogu wyłania się dość pesymistyczny obraz. Katalog ten może być swobodnie zwiększany przez dodawanie w ustawach kolejnych "wolności i praw innych osób" a nadto ważnym interesem gospodarczym państwa jest właściwie wszystko to czym państwo się zajmuje. A zwykle jest to działalność pozostająca w sprzeczności z opiniami ekologów. Przykładem może tu być Czorsztyn a w ostatnich latach autostrady. Niedookreśloność przepisów i delegacje są jednak charakterystyczną cechą tej Konstytucji.

Jeśli chodzi o przepisy rangi ustawowej zapewniające obywatelom dostęp do informacji to przepisów takich nie ma.

Jedyny przepis na jaki obywatel chcący uzyskać informację, może się powołać to art. 241 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 roku Kodeks postępowania administracyjnego. Przepis ten określa katalog przedmiotowy wniosku. Tak więc wnioskiem "mogą być w szczególności sprawy ulepszenia organizacji, wzmocnienia praworządności, usprawnienia pracy i zapobiegania nadużyciom, ochrona własności społecznej, lepszego zaspakajania potrzeb ludności". Jak więc widać, katalog ten jest bardzo szeroki i praktycznie otwarty. Obywatel może więc, celem np. ulepszenia organizacji wystąpić o przedstawienie pewnych, związanych z tym zagadnieniem informacji.

Istnieją jeszcze przepisy prawa międzynarodowego odnoszące się do tych zagadnień.

• Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku w art. 10, ust. 1 stwierdza: "Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe".

Biorąc pod uwagę, że władza w Państwie demokratycznym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej jest powołana do tego aby zaspokajać potrzeby obywateli, służyć im, należy przyjąć, że w sytuacji w której obywatel ma prawo otrzymywać informacje to nie może się to odbywać przy biernym udziale władz publicznych lecz przeciwnie, władza ma obowiązek pomagać obywatelom w realizacji ich praw. Natomiast zastosowane stwierdzenie "bez ingerencji władz publicznych" należy odczytywać jako zakaz ingerowania w tematyczny zakres informacji o jakie się stara obywatel.

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 roku w art. 19, ust. 2 stwierdza: "Każdy człowiek ma prawo do swobodnego wyrażania opinii, prawo to obejmuje swobodę poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania wszelkich informacji i poglądów, bez względu na granice państwowe, ustnie, pismem lub drukiem, w postaci dzieła sztuki bądź w jakikolwiek inny sposób według własnego wyboru".

Czy obywatele mogą się powoływać na te przepisy? W świetle Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku odpowiedź brzmi: tak. Art. 87, par. 1 stanowi, że źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są m.in. ratyfikowane umowy międzynarodowe. Tak więc w swoich działaniach obywatele i ich organizacje mogą powoływać się na przepisy umów międzynarodowych