BZB nr 23 - Dostęp do informacji - poradnik
Ponieważ brak jest w prawie materialnym przepisów o dostępie do informacji nie może być wszczęte postępowanie administracyjne, a to stawia obywatela w trudnej sytuacji.
Jak postępować?
Chcąc zapoznać się z aktami (korespondencją, decyzjami, mapami itp.), obywatel powinien udać się do właściwego urzędu i wystąpić o umożliwienie zapoznania się z nimi na miejscu. Może też wystąpić o wykonanie i nadesłanie ich kopii. Jeśli materiały, którymi obywatel jest zainteresowany, nie są objęte tajemnicą na mocy ustawy to nie będzie problemu z ich otrzymaniem. Organ administracji nie ma bowiem podstaw prawnych do odmowy. Jeśli w materiałach zawarta jest informacja (wiadomość), która jest objęta tajemnicą, to obowiązkiem organu jest wskazanie przepisów które tak stanowią oraz udzielenie wszelkich dodatkowych informacji związanych ze sprawą (np. to gdzie te przepisy zostały opublikowane).
A jeśli jednak odmówi?
Należy złożyć do organu wniosek o udostępnienie (możliwie precyzyjnie określonych) materiałów. Wniosek składamy pisemnie za potwierdzeniem odbioru (albo wysyłamy listem poleconym ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru). A jeśli jesteśmy właśnie w urzędzie i nie wzięliśmy ze sobą papieru - możemy zażądać wniesienia wniosku do protokołu. W takim wypadku urzędnik protokołuje nasz wniosek i jeden egzemplarz protokołu nam pozostawia (zgodnie z uchwałą nr 123 Rady Ministrów z dnia 28 listopada 1980 roku w sprawie organizacji, przyjmowania, rozpatrywania i załatwiania skarg i wniosków). Urzędnicy nie mogą odmówić przyjęcia wniosku do protokołu (stanowiło by to pogwałcenie konstytucyjnego prawa petycji - art. 63 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 roku).
Organ administracji ma obowiązek udzielenia odpowiedzi na wniosek w terminie miesiąca (art. 244 KPA). Jeśli otrzymamy odmowę możemy skierować skargę do organu wyższego stopnia, gdy odmówiono dostępu do informacji która nie jest objęta tajemnicą na mocy ustawy (art. 246 KPA). Ze skargą możemy wystąpić również w wypadku braku odpowiedzi na wniosek w ustawowym terminie.
Organ administracji ma obowiązek udzielenia odpowiedzi na skargę w terminie miesiąca (art. 237 KPA). Jeśli nie jesteśmy zadowoleni z odpowiedzi (zwłaszcza gdy uważamy, że jest sprzeczna z naszym prawem do otrzymywania informacji) lub gdy nie otrzymamy odpowiedzi, możemy skierować skargę do organu wyższego stopnia (art. 229 KPA). Bardzo ważną sprawą jest to, że organ do którego skierowano skargę nie może jej przekazać do załatwienia, organowi niższego stopnia w sytuacji w której zarzuty zawarte w skardze dotyczą działalności tego właśnie, niższego, organu (art. 232 KPA).
Jakie są wymagania dotyczące treści wniosku oraz skargi?
Akt taki powinien zawierać dokładne oznaczenie osoby wnoszącej dany akt (imię i nazwisko, nazwa organizacji, adres), dokładne oznaczenie organu do którego jest akt wnoszony (minister, wojewoda - jaki, itp.), możliwie dokładne oznaczenie przedmiotu skargi (wniosku), data. Nie jest wymagane wskazanie podstawy prawnej oraz uzasadnienia lecz jest to wskazane.
Niezależnie od kierowanych skarg możemy wnieść skargę do Rzecznika Praw Obywatelskich oraz parlamentarzystów.
Jeśli nie ma już organu wyższego stopnia, do którego moglibyśmy skierować skargę, możemy wnieść skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego (właściwego ośrodka zamiejscowego). Art. 16, ust. 1, pkt. 4 ustawy z dnia 11 maja 1995 roku o Naczelnym Sądzie Administracyjnym stwierdza, że Sąd ten orzeka w sprawach z zakresu administracji publicznej dotyczących przyznania, stwierdzenia albo uznania uprawnienia lub obowiązku wynikających z przepisów prawa. Odpowiadając na wniosek o udostępnienie informacji, obowiązkiem organu jest stwierdzenie czy mamy prawo do otrzymania danej informacji, czyli najpierw czy informacja nie jest utajniona, a jeśli zaś jest utajniona to czy mamy prawo dostępu do informacji utajnionej. Takie postępowanie jest koniecznością związaną z ochroną informacji (wiadomości) stanowiących tajemnicę chronioną na mocy ustawy. Jeśli informacja nie jest utajniona to mamy prawo ją otrzymać, jak wcześniej to wykazałem, na mocy przepisów Konstytucji i przepisów prawa międzynarodowego Odmawiając dostępu do informacji, która nie jest utajniona organ administracji publicznej stwierdza, że nie mamy prawa do informacji. A to może stanowić podstawę do wniesienia skargi do NSA, zgodnie z wcześniej przytoczonym przepisem. Zaznaczyć jednak trzeba, że sądy w Rzeczypospolitej są niezawisłe i ich interpretacja prawa może być inna niż Autora tego poradnika. Zwłaszcza, że sprawa dostępu obywateli do informacji nie była przedmiotem szerszych badań i analiz.
Przed wniesieniem skargi do NSA należy zwrócić się do organu z wezwaniem do usunięcia naruszenia prawa (art. 34, ust. 1 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym). W zasadzie dopiero po tym terminie można skierować skargę do Sądu. Skargę wnosi się bezpośrednio do Sądu.
Jakie są wymagania dotyczące skargi do NSA?
Skarga do Sądu powinna zawierać oznaczenie osoby wnoszącej skargę (imię i nazwisko, nazwa organizacji, adres), wskazanie aktu którego dotyczy (lub faktu nie wydania takiego aktu w terminie przewidzianym przez ustawę), wskazanie organu który wydał akt którego dotyczy skarga, określenie naruszenia prawa, podpis, datę.
Sąd ma obowiązek należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych, które mogą mieć wpływ na ustalenie ich praw i obowiązków oraz czuwania aby strony nie poniosły szkody z powodu nieznajomości prawa i w tym celu udziela im niezbędnych wyjaśnień i wskazówek (art. 9 KPA w związku z art. 59 ustawy o NSA). W wypadku wątpliwości co do postępowania, strona może zadać zawsze pytanie Sądowi.
W wypadku gdy Naczelny Sąd Administracyjny oddali skargę, strona może starać się o wniesienie rewizji nadzwyczajnej gdy uważa, że orzeczenie rażąco narusza prawo lub interes Rzeczpospolitej Polskiej. Rewizję może wnieść: Minister Sprawiedliwości, Prokurator Generalny, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, Rzecznik Praw Obywatelskich. Termin do wniesienia rewizji nadzwyczajnej wynosi sześć miesięcy od dnia wydania prawomocnego orzeczenia. Sąd Najwyższy rozpoznaje rewizję nadzwyczajną stosując odpowiednio przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego, o postępowaniu kasacyjnym (art. 393 (5) - 393 (17)).
Wnioski do wyżej wymienionych organów, o wniesienie rewizji nadzwyczajnej powinny odpowiadać wymaganiom przewidzianym dla skargi do NSA. Ponieważ organa mają sześć miesięcy na wniesienie rewizji, warto przesłać wniosek odpowiednio wcześnie, tak aby zdążyły przeanalizować treść wniosku. Wnioski można kierować do wszystkich wymienionych organów Państwa.
Po oddaleniu skargi przez NSA, niezależnie od składania wniosków o wniesienie rewizji nadzwyczajnej, obywatele mogą składać skargi do Europejskiej Komisji Praw Człowieka. Podstawą skargi może być naruszenie praw zagwarantowanych w Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 roku. Skargę wnosi się bezpośrednio do Komisji, nie później niż w ciągu sześciu miesięcy od oddalenia skargi przez Sąd Administracyjny. Skarga powinna odpowiadać wymaganiom przewidzianym dla skargi kierowanej do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skargę można wnieść w języku polskim.
W wypadku odmowy udostępnienia informacji można zrobić jeszcze coś. Zgodnie z art. 246 ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 roku Kodeks karny, funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swe uprawnienia lub nie dopełniając obowiązku, działa na szkodę dobra społecznego lub jednostki, podlega karze pozbawienia wolności (na mocy prawomocnego wyroku sądowego). Jeśli urzędnik odmawia przekazania informacji (lub nie udziela odpowiedzi w ustawowym terminie) może być pozbawiony wolności o ile działanie takie spowodowało lub spowodować mogło, szkodę. Nawet jeśli prokurator uzna, że działanie (lub brak działania) funkcjonariusza nie wywołało szkody a tym samym nie może być mowy o odpowiedzialności karnej, to sam fakt przekroczenia uprawnień lub nie dopełnienie obowiązku najprawdopodobniej spowoduje pociągnięcie takiego funkcjonariusza do odpowiedzialności dyscyplinarnej.