BZB nr 24 - Podręcznik prowadzenia kampanii dla organizacji pozarządowych
W dniu poprzedzającym prezentację odbyła się gra z podziałem na role i niektóre z uwag odnoszą się do tej gry - co było w niej dobrego, złego itd.
Najpotężniejszą bronią, jaka jest nam dana, jesteśmy my sami; ta broń jest nawet potężniejsza od prawdy. Jest to broń tak specjalna, że powinna być używana oszczędnie, we właściwym czasie, we właściwym miejscu i z odpowiednich pobudek. Organizacja, która stosuje akcję bezpośrednią bez odpowiedniego poparcia i informacji, schodzi na margines i w końcu przegrywa.
Działanie jest częścią naszej ogólnej strategii prowadzenia kampanii, nie jest jej jedynym elementem. Akcje Greenpeace zawsze odbywają się bez przemocy w tym sensie, że nigdy nie robimy niczego, co bezpośrednio zagraża życiu czy bezpieczeństwu naszych przeciwników. Niekiedy dokonujemy przestępstw, polegających na zniszczeniu mienia, ale o tym decydujemy w każdym konkretnym przypadku.
Greenpeace zazwyczaj stosuje akcje bezpośrednie na zakończenie kampanii, po wzmocnieniu świadomości społecznej, lobbyingu i działaniach politycznych.
Gdy planuje się akcję bezpośrednią, ważne jest, aby pomyśleć:
Uważnie dobieraj swoje hasła i żądania. Jeśli akcja jest częścią długoterminowego planu, to łatwiej będzie opracować żądania i hasła. Nie stawiaj żądań, które są niemożliwe.
Kto jest przyczyną zniszczenia środowiska: rząd, przemysł?
Przeprowadź swoją akcję jak najbliżej miejsca zniszczenia środowiska. Jeśli to jest niewykonalne, zorganizuj akcję wobec ludzi, którzy powodują zniszczenie środowiska.
Kiedy wybrałeś termin akcji, upewnij się, że czas jej nie zbiega się z żadnym innym wartym odnotowania w prasie wydarzeniem. Oczywiście, to czasem nie jest możliwe, ale przy ostrożnym planowaniu możesz spowodować, że twoja akcja będzie najważniejszym wydarzeniem dnia.
Planowanie długofalowe:
Przede wszystkim sprawdź miejsce akcji. Bierz pod uwagę wszystkie detale, myśl o obrazie, jaki chcesz stworzyć. Patrz z punktu widzenia fotografa.
O jakiej porze dnia chcesz przeprowadzić akcję?
Weź pod uwagę:
Jak twoje przesłanie dotrze do ludzi? - jeśli chcesz mieć świadków i wzmocnić społeczność lokalną, włącz do akcji właśnie lokalne społeczności.
Sprawdź, gdzie co się znajduje, np. najbliższe telefony. Czy są (sprawne!!! ??? - tłumacz) automaty telefoniczne, czy też potrzebujesz własnych środków łączności?
Skąd przyjedzie policja? Jak dużo czasu im zajmie dotarcie na miejsce twojej akcji?
Dokąd policja zabierze działaczy, jeśli ich zaaresztuje? Jest bardzo ważne, aby były tam inne osoby z zespołu akcji bezpośredniej. Czy skontaktowaliście się z prawnikiem i przedyskutowaliście akcję?
Uwagi, odnoszące się do ćwiczenia z poprzedniego dnia.
Zespół akcji bezpośredniej i sama akcja.
Musi być respektowana władza koordynatora akcji. Akcje, organizowane przez komitety, po prostu nie wychodzą. Koordynator akcji to ogólnie rzecz biorąc osoba najbardziej doświadczona w działaniu i umiejąca znaleźć się w każdej sytuacji.
Działacze powinny byli zostać podzieleni na drużyny, a każda drużyna powinna mieć przywódcę. (Wszyscy działacze skoncentrowali się w jednym miejscu, ułatwiając policji aresztowanie wszystkich i jeszcze bardziej ułatwiając firmie wyrzucającej odpady przebicie się przez blokadę).
Przesłanie, które trafia do mediów, może zmienić się pod wpływem zachowania ludzi w czasie akcji. Na przykład przesłanie mogło z hasła "toksyczne odpady STOP" zmienić się na "Greenpeace walczy z policją", gdyby ludzie stracili panowanie. Nigdy nie wolno dawać mediom pretekstu do twierdzenia, że ludzie to terroryści.
Pozwól policji wykonać ich pracę; nie stawiaj oporu podczas aresztowania. Kiedy jesteś aresztowany, pozwól, by twoje ciało zwisło bezwładnie, przedłuży to aresztowanie i samą akcję. Im dłużej utrzymana zostanie blokada, tym bardziej wydarzenie będzie wartościowe dla mediów. Policja będzie robić w ukryciu rzeczy, których kamera nie dostrzeże, np. będą wyłamywać kciuki, wbijać palce w nerki i robić inne rzeczy, od których odechce ci się być aresztowanym. Nigdy nie reaguj na tę przemoc przemocą. Myśl o czymś innym, wykonuj głębokie ćwiczenia oddechowe. W Polsce pewna grupa stosowała przed akcją psychodramę, aby przyzwyczaić ludzi do policji i jej metod.
Musisz być przygotowany na wypadki. Miej gotowe odpowiedzi i opracowaną awaryjną strategię czy informację dla prasy.
Protesty i demonstracje powinny mieć miejsce przed akcją bezpośrednią. Po zakończeniu akcji upewnij się, gdzie są wszyscy jej uczestnicy i jak się czują.
Wizerunek.
Do przedstawienia wizerunku użyliśmy slajdów i czarno-białych zdjęć, aby zbadać efektywność różnego rodzaju ujęć.
Wizerunki:
Uczestnicy szkolenia zostali podzieleni na trzy grupy.
Gra polegała na tym, że zespół akcyjny miał ochronić część parku narodowego, jezioro, przed działaniami firmy, wyrzucającej toksyczne odpady. Zakładaliśmy, że policja będzie chciała usunąć zespół. Jako, że ćwiczenie było wprowadzające, nie wyznaczono bardziej szczegółowych ról.
Wkrótce po rozpoczęciu gry okazało się, że przybrała ona charakter rzeczywistego działania do tego stopnia, że zespół działaczy zaplanował udział 30 dzieci ze szkoły w blokadzie jeziora. W rezultacie firmie udało się wyrzucić odpady do jeziora i wygrać grę. Przeanalizowaliśmy grę i doszliśmy do następujących wniosków:
WizerunekBrak spójnej strategii
Użycie lokalnej społeczności
Proszę zwrócić uwagę, że akcja bezpośrednia jest w jakimś sensie reżyserowana - dążymy do tego, aby "przeciwnik" zachował się w sposób przez nas określony. Dlatego bardzo ważna jest dyscyplina uczestników i ścisły podział ról.
Efektywna i udana akcja zależy od wielu czynników. Do zapamiętania są cztery najważniejsze słowa:
Kreatywność
Komunikacja
Koordynacja
Współpraca
Różne akcje będą wymagały różnego podejścia i doświadczenia. Poszczególni koordynatorzy akcji będą mieli swoje własne sposoby pracy i stosunek między koordynatorem akcji a kampanierem, podobnie jak i dynamika akcji w ramach zespołu akcyjnego, będą za każdym razem inne. Poniższy referat jest napisany ogólnie, aby dać kampanierom obraz pracy, którą będą musieli wykonać, przygotowując i wykonując samą akcję oraz wykorzystując jej efekty.
Na poniższe pytania kampanier musi odpowiedzieć, zanim wciągnie inne osoby w przygotowanie akcji:
Teraz ustal spotkania z innymi działaczami, którzy będą brali udział w akcji.
Badanie/rekonesans będzie wykonane bez sztywnego planu, elastyczność i otwarcie na pomysły są na tym etapie bardzo ważne.
Koordynator/zespół zapewni tak szybko, jak jest to tylko możliwe wykonanie rozpoznania przez kogoś, kto brał udział w pierwszym spotkaniu albo został szczegółowo poinformowany co do rezultatów burzy mózgów.
Koordynator akcji zbada rezultaty rozpoznania, zajmie się ewentualnym badaniem dodatkowym i przygotuje szereg alternatywnych planów działań, które w jego opinii będą bezpieczne, wykonalne i obejmą cele kampanii. (Te oceny są dokonywane na podstawie oceny ryzyka, eliminacji i akceptowalności).
Teraz:
Następne spotkanie.
Koordynator logistyczny do tego czasu opracuje szczegółowe plany działania w oparciu o pierwsze burze mózgów. Kampanier będzie już znał możliwe skutki prawne planowanej akcji. Kampanier na tym etapie może otrzymać dodatkowe informacje jako odzew ze strony prowadzących kampanię. Na tym spotkaniu powinien się pojawić ostateczny plan akcji. Istotny jest tu czas, bez względu, czy chodzi o dwa tygodnie czy miesiące. Plan należy sformułować i - ogólnie - trzymać się go. Bardziej twórcze pomysły zawsze będą się pojawiać, ale jeśli nowe idee będą pojawiać się za długo, to pojawi się konflikt, a to może zakończyć się najniższym wspólnym mianownikiem - np. jeszcze jednym transparentem.
Zainteresowanie mediów powinno zostać skierowane na akcję bez konkretnych dat, miejsc, natury akcji itd., aż do momentu poprzedzającego akcję. Zaprzyjaźnieni dziennikarze powinni mieć możliwość dołączenia do ekipy w dniu akcji.
Media nie są elementem zespołu akcyjnego i wymagają specjalnej uwagi. Spróbujcie ustalić, jak wielu dziennikarzy pojawi się, by relacjonować wydarzenie. Zainteresujcie ich akcją bez podawania zbyt wielu informacji, co mogłyby sparaliżować akcję.
Tak, jak cała odpowiednia praca kampanii, np. lobbying polityczny, praca ze związkami zawodowymi, społecznościami lokalnymi będzie logicznie prowadzić do akcji, tak też powinna być zorganizowana współpraca z mediami.
Wasi dziennikarze (miejmy nadzieję) będą znali historię waszej kampanii i będą wiedzieć, że organizując bezkompromisową akcję bezpośrednią odwołujecie się do "ostatniej instancji". Pakiety prasowe, raporty, żądania itd. już będą rozdane. Spróbujcie zaplanować strategię prasową, aby wykorzystać akcję jak najlepiej.
Seria informacji dla prasy utworzy historię z coraz to nowymi elementami w miarę rozwoju akcji.
Można informować prasę etapami, aby zwiększyć skuteczność tej informacji. Np. część informacji jest podana przed akcją, część na konferencji prasowej po akcji, a część trzecia, w tym samym czasie co akcja w innym kraju na ten sam temat.
Prasa może być informowana o czasie i miejscu, w którym ma się spotkać. Ta informacja powinna być utrzymywana w tajemnicy tak długo, jak tylko możliwe, zanim prasa straci zainteresowanie. Kampanier albo inna wyznaczona osoba (rzecznik prasowy) musi spotkać się z prasą.
Trzeba się upewnić, czy nie potrzeba zorganizować transportu, aby dziennikarze zdążyli przygotować materiały przed zamknięciem numerów.
Czy biuro ma osobę odpowiedzialną za kontakty z prasą?
Jeśli nie, to kampanier będzie musiał wyznaczyć kogoś do spełnienia tej roli albo znajdzie kogoś w ramach kampanii.
Wszystkie informacje, odnoszące się do problemów kampanii i samej akcji muszą być wcześniej przekazane rzecznikowi prasowemu.
Rzecznik przygotowuje krótką notatkę, sprawdzaną przez koordynatora przed dniem akcji.
Komunikacja między kampanierem i rzecznikiem prasowym musi być stała i jasna. Rozwój sytuacji musi być uwzględniany w informacjach dla prasy. Trzeba umożliwiać wywiady z kampanierem. (Patrz zasady komunikacji powyżej).
Większość akcji polega na konfrontacji z władzami. W twoim interesie leży znać i uznać konsekwencje prawne naszej akcji przed zorganizowaniem protestu. Kampania może zostać wzmocniona użyciem sądów jako forum, gdzie stanowiska formułowane w trakcie akcji mogą zostać powtórzone. Kampania również może zostać narażona na szwank oskarżeniami wobec organizacji lub jej części. Z punktu widzenia taktyki ważne jest znać prawa, przeciw którym występujemy, podobnie jak warto znać całe pozostałe uzbrojenie "przeciwnika".
Czy grupa posiada wsparcie prawne/osobę kontaktową ds. prawnych? Jeśli nie, koordynator musi taką osobę wyznaczyć.
Osoba ds. prawnych będzie odpowiadać za następujące elementy akcji:
Trzeba przewidzieć wszystkie dodatkowe problemy prawne, np. osoby z zagranicznymi paszportami, z ograniczonymi wizami itd. Poinformujcie o tym prawników i zajmijcie się tymi problemami.
Poinformujcie działaczy o ich prawach w stosunku do policji (przed i po aresztowaniu). Patrz poniżej.
Upewnijcie się, że wszyscy działacze mają podczas akcji konieczne informacje (dowody osobiste, telefony prawników i biura) w wodoszczelnym opakowaniu.
Sporządźcie listę uczestników akcji z imionami, nazwiskami i adresami osób, które trzeba powiadomić, jeśli konieczne - także listę dowodów osobistych i paszportów.
Dowiedzcie się od prawnika, jakie dokumenty powinni mieć ze sobą w czasie akcji uczestnicy. Upewnijcie się, że żaden z uczestników akcji nie ma ze sobą dokumentów ani niczego, co mogłoby pociągnąć za sobą jakiekolwiek oskarżenia/było nielegalne.
Osoba kontaktowa ds. prawnych musi znajdować się na miejscu akcji i pozostawać w łączności z koordynatorem ds. logistyki i prawnikami. Często można przewidzieć, gdzie aresztowani działacze zostaną przewiezieni. Osoba kontaktowa powinna przybyć tam jak najszybciej.
Sprawdź jakie - jeżeli w ogóle - zarzuty zostały przedstawione.
Upewnij się, że:
Istnieje konieczność szczegółowej porady prawnej i szkolenia prawnego dla uczestników akcji. O ile krótkie informacje, podawane przed każdą akcją mają jakąś wartość, o tyle często polegają wyłącznie na wydaniu ulotki z poradami. Wszystkie inne aspekty dotyczące spraw technicznych, bezpieczeństwa, motywów kampanii itd. są powtarzane, aby zapewnić powodzenie akcji.
Tym niemniej, trzeba pamiętać, że dla działaczy przebywających w areszcie policyjnym akcja nie ustaje na znak, podany przez koordynatora akcji na zakończenie.
Dla ludzi nie mających doświadczeń związanych z przebywaniem w areszcie przez dobę czy dłużej, konieczne jest przygotowanie umysłowe. Połączone uczucie odcięcia dopływu adrenaliny, zmęczenia, swego rodzaju podniecenie, a czasem rozczarowania, wraz ze zrozumiałą chęcią "dołączenia do obchodów" może zakłócić racjonalne myślenie i działanie. Często korzystała z tego policyjna taktyka zastraszania.
W rezultacie, na przykład odpowiedź na pozornie niewinne pytanie o planowanie akcji może spowodować późniejsze komplikacje prawne. Podpisanie zwolnienia, które pomija wszystkie zarzuty, zanim zdecydujemy się z prawnikiem na przyjęcie tych zarzutów, może być traktowane jako przyjęcie zarzutów i stąd umożliwi zatrzymanie wszystkich przedmiotów, użytych do łamania prawa.
Tak więc krótka rozmowa z osobą kontaktową ds. prawnych z zespołu akcji o nieudzielaniu jakichkolwiek odpowiedzi do czasu przybycia prawnika w zamieszaniu poprzedzającym akcję jest niewystarczająca.
Spotkanie poświęcone informacji prawnej powinno być oddzielone od logistycznego i potraktowane poważnie przez wszystkich.
Najlepiej, jeśli warsztat poświęcony problematyce prawnej zostanie włączony do innych sesji szkoleniowych. Warsztat powinien obejmować gry z podziałem na role, dyskusje w grupie, rozmowy z doradcami prawnymi itd. na temat wszystkich aspektów odpowiedzialności podczas pobytu w areszcie. Działacze Greenpeace muszą wiedzieć, jak zachować się w tej często nieprzyjemnej sytuacji zarówno osobiście, jak i dyplomatycznie.
Trzeba tutaj podkreślić, że w większości przypadków działacze powinni podać tylko swoje imię, nazwisko i adres, o ile koordynator logistyczny i osoba ds. prawnych nie zarządzi inaczej.
Koordynator logistyczny odpowiada za to, żeby wszyscy uczestnicy rozumieli zasady działania bez przemocy, działali według planu, z głową i w pełnej kontroli. Tym niemniej, spotkanie nt. prawne również może odnieść się do tych punktów i podkreślić, że nawet nieodpowiednie zachowanie, gesty i agresywny wygląd mogą spowodować później problemy prawne. (Spokojny wygląd, podczas gdy ktoś wsadza ci kciuki w nerki, wymaga kontroli!)
Gdzie jest najlepsze miejsce dla kampaniera w dniu akcji? Wywiady po akcji powinny odbywać się na miejscu akcji, gdzie to tylko możliwe. Kampanier powinien próbować włączyć się w akcję albo chociaż przebywać na jej miejscu. Tym niemniej nie powinien narażać się na aresztowanie, bo zaraz po akcji jest wiele pracy, której nie można wykonać w celi aresztu! Być może kampanier powinien np. w czasie akcji prowadzić negocjacje z przeciwnikiem?
Koordynator logistyczny będzie odpowiadał za wszystkie linie komunikacyjne. Najważniejsze elementy akcji będą miały specjalne kanały łączności i nie powinny być używane przez kogokolwiek spoza zespołu akcji i koordynatora.
Dana osoba, otrzymując sprzęt łączności, odpowiada za niego i sprawdza, czy jest np. wyposażony w zapasowe baterie itd.
Kampanier musi pozostawać w łączności z:
Najlepiej odbywa się to dzięki automatom telefonicznym, telefonom komórkowym albo radiotelefonom.
Bez wątpienia jest to najtrudniejszy element planowania akcji. Możemy rozpocząć akcję z jasno określonymi celami i żądaniami, ale zaraz po jej rozpoczęciu w grę wchodzą inne czynniki, które powodują sytuacje, w których nasze cele i żądania są nierealistyczne.
Decydując się na daną akcję musimy być na tyle elastyczni, żeby przyjąć wszystkie zewnętrzne czynniki, na które nie mamy wpływu i odpowiednio zmieniać taktykę. Powinniśmy w planie akcji przewidzieć warianty dla sytuacji, które mogą powstać.
Na przykład coraz częściej stosowaną przez władze przeciwko nam taktyką jest ignorowanie naszej obecności.
Na przykład:
Blokujemy fabrykę albo okupujemy budynek, zakładając, że akcja zakończy się wraz z aresztowaniem działaczy. Przyjeżdża policja i mówi nam, że nie aresztuje nikogo, firma ignoruje nasze żądania i pozostawia nas samych sobie. Co robimy?
Cóż, jeśli w informacji dla prasy albo reklamie przed akcją stwierdziliśmy, że "dzisiaj zablokowaliśmy/zatrzymaliśmy/zapobiegliśmy przewozowi czegoś tam i żądamy, aby substancja ta trafiła z powrotem do producenta/kraju pochodzenia, a jeśli to się nie stanie, będziemy kontynuować blokadę..." to jesteśmy w sytuacji bez wyjścia.
Firma ignoruje nas, nikt nie zostaje aresztowany i musimy znaleźć sposób zakończenia akcji, który nie spowoduje, że będziemy wyglądać głupio. W zasadzie musimy kończyć ten rodzaj akcji stwierdzeniami w rodzaju: "Dzisiaj zakończyliśmy blokadę, ponieważ otrzymaliśmy od XYZ zapewnienia, że otrzymali list/odbyli spotkanie/zaznajomili się z raportem..."
Czy to jest satysfakcjonujący rezultat akcji, której przygotowanie zabrało tygodnie, a przeprowadzenie kosztowało wiele wysiłku i pieniędzy?
To, co mówimy w naszych informacjach prasowych, często wpływa na wynik akcji. Nie bądźcie zbyt optymistycznie nastawieni, że blokada coś osiągnie.
Czy blokada jest najlepszym sposobem na rozwiązanie problemu? Czy blokada ukończonego produktu jest najlepszym sposobem? Dlaczego nie spróbować zatrzymać surowców, wjeżdżających do fabryki albo odpadów, składowanych w fabryce czy opuszczających ją. W sensie konfrontacji z władzą jest to często lepsza taktyka.
Podsumowując, przesłanie kampanii musi być na tyle elastyczne, aby mogło zostać dopasowane do zmieniających się okoliczności i wykorzystać akcję jak tylko się da, bez względu na jej wynik.
Koordynator logistyczny może odwołać akcję w każdej chwili przed i w czasie jej trwania, np. ze względów bezpieczeństwa, tak więc łączność między koordynatorem i kampanierem jest bardzo ważna, zwłaszcza na końcu akcji.
Reperkusje/zdobyte przyczółki i wynikający z nich klimat dla kampanii, uzyskane dzięki akcji, muszą zostać przemyślane przed akcją. Jakie krótko - i długofalowe działania trzeba podjąć, aby wykorzystać udaną akcję w przyszłej kampanii?
Przez raporty o akcjach i analizy można tworzyć przegląd taktyk, nowych pomysłów, technik i technologii, które sprawdziły się lub nie. W ten sposób będziemy nieustannie ulepszać i określać ponownie nasze akcje bezpośrednie, utrzymując się o jeden krok przed naszymi oponentami.
Ponieważ ludzie po akcji zaraz się rozejdą, analiza powinna odbyć się po zakończeniu działań.
PIERWSZA ANALIZA: odbywa się natychmiast po akcji. Uczestnicy: zespół akcyjny, kampanierzy na miejscu, łącznik prasowy, łącznik prawny.
Analiza powinna odbyć się tak, jak każde inne spotkanie; prowadzony powinien być protokół. Wszyscy działacze mają okazję przedstawić swoje uwagi co do przebiegu akcji, z naciskiem na konstruktywną krytykę, a nie obsmarowywanie wszystkiego i wszystkich. Celem analizy jest określenie i zbadanie słabych punktów, aby nie powtórzyły się w przyszłości. Obejmuje to wady projektowe wyposażenia, czas zgrania akcji, taktykę wobec oponentów, podjęte decyzje itd. ; jednym zdaniem, wszystkie logistyczne części akcji, które mogą zostać poprawione dzięki retrospektywie. Koordynator logistyczny może również użyć analizy jako ćwiczenia budującego zespół. Kampanier powinien wykorzystać okazję, aby podziękować działaczom (jeśli chce) i podkreślić korzyści (jeśli w ogóle są takowe), które akcja dała kampanii.
Analiza zajmie się też konfliktami między uczestnikami, oceni efekt akcji, odbicie w mediach i określi, jakie odpowiednie działania muszą zostać podjęte jako rezultat akcji (proces sądowy, przyszłe akcje).
Pełny raport z akcji powinien zostać sporządzony przez koordynatora akcji oraz kampaniera i powinien zawierać wszystkie odpowiednie punkty z obydwu analiz. Kopia tego raportu powinna zostać rozesłana do wszystkich zainteresowanych osób (ale z pewnością NIE na policję).
Dobrej zabawy!
Paul McGhee
Koordynator ds. Akcji Bezpośrednich, Greenpeace International