Grasshopper nr 6, Wiosna '95
Jak wiadomo od paru lat opracowywane są w Polsce programy współpracy transgranicznej wraz z założeniami planistycznymi, w tym także terenów chronionych po obu stronach naszych granic państwowych. Programy te pilotuje Centralny Urząd Planowania, a opracowania te noszą potoczne nazwy "ściana wschodnia" (Ukraina, Białoruś, Litwa), "ściana zachodnia" (Niemcy), "ściana południowa" (Czechy, Słowacja) oraz "ściana północna" (Bałty). Sekcja Parków narodowych wyraziła swe poglądy odnośnie granicy polsko-słowackiej w zakresie ochrony przyrody i krajobrazu. Tekst naszego opracowania, przekazanego krakowskiemu oddziałowi CUP, publikujemy poniżej.
Poglądy Sekcji Parków Narodowych ZG Polskiego Klubu Ekologicznego odnośnie do planów współpracy polsko-słowackiej w szerokiej strefie wspólnej granicy państwowej.
Granica państwowa między Rzeczpospolitą Polską i Republiką Słowacką przebiega od rejonu Ziemi Cieszyńskiej do Bieszczadów. Społeczności obydwu Narodów dążą do samodzielnego istnienia. zakładając możliwie ścisłe wzajemne związki, przy równoczesnych dobrych relacjach ze wszystkimi sąsiadami. Wspólne Polakom i Słowakom tendencje wolnościowe powinny łączyć obopólne interesy narodowe wyrażające się w rozwiązywaniu wszystkich interesujących nas spraw, począwszy od globalnych ogólnopaństowych, do bezpośrednich relacji współpracy w szeroko rozumianej strefie interesów przygranicznych. Od 1918-ego roku po dzień dzisiejszy czynione są akty fałszu, oszustwa i inne właściwe komunistom działania powodujące oprócz oczywistych celów obcej agentury zakorzenionej, niestety we Władzach RP, także totalną ignorancję społeczeństwa polskiego odnośnie do Państwa Słowackiego, a w szczególności do Słowaków. Narodu, który zawsze Polakom był najbliższy . Podobna sytuacja istnieje na terenie Republiki Słowackiej. Pilnym zadaniem jest zatem przerwanie ciągu w wymienionych. szkodliwych dla obu Narodów działań, poprzez nawiązanie ścisłej współpracy w szeroko rozumianej strefie przygranicznej.
1. W rejonie tzw. Worka Raczańskiego w Beskidzie Żywieckim należy utworzyć park krajobrazowy obejmujący tereny po obu stronach granicy państwowej o przeznaczeniu dla turystyki kwalifikowanej oraz narciarstwa, także wypoczynkowego (rekreacyjnego). Teren, szczególnie po stronie polskiej, wymaga pilnych i zdecydowanych działań w kierunku likwidacji licznych dzikich osiedli domków letniskowych (daczowisk), które zaburzają ład przestrzenny prawie każdej doliny ww. rejonu. Należy wreszcie wprowadzić także funkcjonujące zasady nadzoru budowlanego w celu zahamowania niszczenia lokalnego krajobrazu. Zwracam uwagę, że po stronie słowackiej wymienione zjawisko dzikiego budownictwa niemalże nie istnieje. Do czasu stworzenia warunków prawnych umożliwiających przekraczanie granicy państwowej w dowolnym punkcie, należy uruchomić możliwie dużo lokalnych przejść granicznych, szczególnie dla pieszych oraz zorganizować gęsty system lokalnych kolei wahadłowych relacji Żywiec - Jabłonków.
2. Żywiecki Park Krajobrazowy wraz z masywem Pilska należy połączyć w komplementarną całość z podobnym systemem ochronnym po stronie słowackiej. Cały ten obszar po obu stronach granicy państwowej należy zagospodarować dla turystyki kwalifikowanej, pobytowej, ale takie wypoczynkowej, z uwzględnieniem także narciarstwa wypoczynkowego. Całość terenu winna stanowić zaplecze turystyczno-wypoczynkowe dla aglomeracji Śląska, Krakowa, Żyliny i Jabłonkowa. Kopułę szczytową w masywie Pilska należy poddać szczególnej ochronie, poczynając od likwidacji istniejących tam, nielegalnie zbudowanych wyciągów .
3. Należy rozważyć koncepcję budowy sprawnego ciągu komunikacyjnego łączącego Śląsk z Tatrami poprzez przełęcz Glisne udostępniającego ludności obydwu stron tereny obecnie mało drożne Beskidu Żywieckiego i Górnej Orawy. Proponowane rozwiązanie daje pełną podstawę do likwidacji ruchu tranzytowego przez przełęcz Krowiarki w Babiogórskim PN.
4. Babiogórski PN należy po stronie polskiej zdecydowanie powiększyć co najmniej o pasmo Policy oraz Mędralowej, natomiast po stronie słowackiej utworzy ć odpowiednik BPN w rejonie miejscowości Polhora i jej otoczenia. Należy rozważyć utworzenie międzynarodowego parku krajobrazowego o charakterze kulturowo-etnografcznym w celu utrwalenia szybko zanikającej odrębności Orawy.
5. Całość Tatr należy traktować jako jeden kompleks geograficzny posiadający status międzynarodowego Rezerw atu Biosfery oraz parków narodowych po obu stronach granicy. Pilnym jest wreszcie kategoryczne rozwiązanie spraw własnościowych w Tatrach, przy czym wzorce TANAPU można tu przyjąć za właściwe, pozostawiając własność prywatną w parkach narodowych przy ograniczeniu wykonywania prawa własności według wymogów ochrony ścisłej przyrody na terenie parków narodowych.
Zasady funkcjonowania parków narodowych, zgodnie z przyjętą w 1967 roku w New Delhi i honorowaną przez Polskę konwencją wykluczają uprawianie jakiegokolwiek sportu wyczynowego i organizowania imprez sportowych na obszarze parków. Zatem wykluczone jest organizowanie w Tatrach jakichkolwiek imprez typu olimpiady, uniwersjady, spartakiady i inne.
Zagrażająca całemu Podtatrzu, a w szczególności Podhalu, urbanizacja wynikająca z lokalnej niekontrolowanej eksplozji demograficznej, wymaga bezzwłocznej interwencji poprzez stworzenie i realizację po obu stronach granicy praw zapobiegających dewastacji ekologicznej, przyrodniczej, krajobrazowej i kulturowej całego obszaru Podtatrza. Niezbędnym jest wykonanie rzetelnej ekspertyzy demograficznej rejonu Podtatrza, a szczególnie polskiej jego części, jako w Polsce jedynego niemalże obszaru, na którym nie występuje zjawisko wyludniania wsi, a wręcz przeciwnie. Wymieniona ekspertyza winna stanowić podstawę dla opracowania ekonomicznego modelu bodźców służących deglomeracji tego obszaru. Całość Podtatrza Polskiego winna być traktowana jako otulina czterech parków narodowych, a to: Tatrzańskiego, Babiogórskiego, Gorczańskiego i Pienińskiego. Po stronie słowackiej sytuacja jest analogiczna, uwzględniając oprócz wyżej wymienionych parki narodowe Niżnych Tatr oraz Słowackiego Raju. Istnieje zatem pilna potrzeba utworzenia dobrze przemyślanego systemu ochrony poprzez parki krajobrazowe (w Słowacji "chranene uzemie") i obszary chronionego krajobrazu, uwzględniając ponadto parki kulturowe typu np. etnograficznego dziedzictwa swojszczyzny.
6. Istniejący po stronie polskiej i słowackiej Pieniński PN należy powiększyć o Małe Pieniny oraz Pieniny Spiskie. W Małych Pieninach należy uwzględnić teren od przełomu Dunajca po Obidzę, po obu stronach granicy biorąc pod uwagę wszystkie partie leśne i strefy łąkowe. W Pieninach Spiskich do PPN należy włączyć grzbiet główny od Niedzicy po dolinę Dursztyńskiego Potoku z uwzględnieniem wszystkich ramion bocznych, pozostawiając w zasadzie poza parkiem obszary wiejskie gruntowe. Wokół PPN należy zabezpieczyć odpowiedni obszar dla utworzenia strefy ochronnej. Na tym terenie ma to znaczenie szczególne z uwagi na silne nasycenie wartościami różnych tradycji kulturowych po obu stronach granicy.
7. W rejonie Magury Spiskiej należy utworzyć Park Krajobrazowy wzbogacony o przyległe do niego parki kulturowe; po stronie polskiej rejon Kacwina, po stronie słowackiej rejon Osturni. Wymienione parki będą stanowiły dobrze zorganizowany fragment otuliny Tatrzańskiego i Pienińskiego Parku Narodowego.
8. Popradzki Park Krajobrazowy należy w sposób istotny powiększyć przez włączenie do niego partii grzbietowych Beskidu Sądeckiego w części zachodniej od Dzwonkówki po Obidzę, zaś w części wschodniej od Makowicy po Jaworzynę Krynicką. Szczególną ochroną winne być objęte górne partie zlewni potoku Grajcarek (Biała i Czarna Woda).
Po stronie słowackiej należy rozważyć koncepcję utworzenia podobnego obszaru chronionego w paśmie biegnącym od Obidzy aż po Zamek Lubowelski.
9. Konsekwentne tworzenie systemu obszarów chronionych wokół granicy polsko-słowackiej wymaga uwzględnienia terenów od Leluchowa po Wysową. Ochrona tego terenu winna mieć charakter parku krajobrazowego, ale winna też być wzbogacona o dwa parki kulturowe, po stronie polskiej Krynica, a po słowackiej Bardiów.
10. Nie jest właściwym, by Magurski PN w swojej południowej granicy opierał się o granice państwową, bez żadnego odpowiednika po stronie południowej. Należy zatem utworzyć w rejonie Ondawy stosowną jednostkę ochronną.
11. Cały rejon Karpat Wschodnich, objęty aktualnie pograniczem Polski, jest obecnie poprawnie planowany do ochrony przez Światowy Trójstronny Rezerwat Biosfery i Bieszczadzki PN. Należy zacieśnić współpracę polsko-ukraińsko-słowacką zarówno w tworzeniu praw ochrony tego terenu, jak i ich wykonywania. Wobec aktualnie tworzonego na tym także terenie Euroregionu Karpackiego, należy skoordynować stosowne prace, by ochrona przyrody, nie została zdominowana przez doraźne cele gospodarcze.
oprac. J. Sawicki, Z. Machalica
przedruk z informatora Sekcji Parków Narodowych Zarządu Głównego Polskiego Klubu Ekologicznego nr 1/94