Kompostowanie odpadów - dobry interes czy uciążliwa konieczność?

Jacek Warda

FINANSOWANIE INWESTYCJI W GOSPODARCE ODPADAMI

 

Wobec odpadów można zastosować kilka odmiennych strategii postępowania:

  1. Zmniejszać ilość odpadów.

  2. Prowadzić społeczne programy selekcji odpadów w miejscu ich powstawania (działania "miękkie").

  3. Zagospodarowywać i unieszkodliwiać powstałe odpady (działania "twarde").

Pierwszy typ działań, jeśli jest podejmowany przez przedsiębiorstwa, zazwyczaj ma uzasadnienie ekonomiczne i często dzieje się "automatycznie" w związku z wdrażaniem nowych technologii. Bardzo rzadko się zdarza, aby nowo wdrażana technologia była bardziej energochłonna i pracochłonna, i tworzyła więcej odpadów niż poprzednia. W tym sensie wdrażanie nowoczesnych technologii w przemyśle jest najtańszym z możliwych sposobem gospodarowania odpadów, bo i odpadów nie ma, i jeszcze można na tym zarobić.

Pieniądze są potrzebne na dwa pozostałe typy działań. Omówmy je po kolei.

 

DZIAŁANIA "MIĘKKIE"

Programy edukacji społecznej, które mają się przyczynić do ograniczenia liczby odpadów, wymagają niewielkich w stosunku do zadań inwestycyjnych nakładów, lecz wymagają konsekwencji, wysoko wyszkolonego i zmotywowanego zespołu zarządzającego projektem oraz przynoszą skutki rozproszone i w długim czasie.

Nie najmniej ważną "wadą" tego typu rozwiązań jest fakt, że nie można się przed nimi "sfotografować", a wójt czy prezydent nie może przeciąć wstęgi. Coś, czego nie da się zobaczyć i pokazać w telewizji – tego nie ma.

W kategorii projektów społecznych ("miękkich") mieszczą się też takie działania organizacyjne, jak na przykład przypilnowanie przez władze miasta, aby wszystkie odpady organiczne z miasta (np. skoszona trawa, odpady z zakładów gastronomicznych, giełdy warzywnej) trafiała do kompostowni – o ile tylko taka istnieje.

Tyle tytułem wstępu. Czas na przegląd potencjalnych źródeł finansowania w tym zakresie.

 

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska

Bezpłatne porady

Fundacja udziela bezpłatnie konsultacje przez wysokiej klasy ekspertów — pracowników Fundacji. Konsultacje dotyczą szerokiej gamy zagadnień z zakresu ochrony środowiska, a w szczególności:

  1. Stosowania przepisów prawnych związanych z ochroną środowiska.

  2. Problemów ekonomicznych, zwłaszcza związanych z finansowaniem inwestycji proekologicznych.

  3. Programowania i planowania działań na rzecz ochrony środowiska.

  4. Wyboru rozwiązań technicznych najbardziej efektywnych z ekologicznego i ekonomicznego punktu widzenia.

  5. Organizacji i kompetencji służb ochrony środowiska.

  6. Postępowania przetargowego, wyboru najkorzystniejszego oferenta i zabezpieczenia interesów inwestora w zawieranych umowach z wykonawcą.

  7. Sposobów interweniowania i dochodzenia roszczeń z tytułu naruszania stanu środowiska i szkód w środowisku.

Z pewnością będą też w stanie podsunąć wiele rozwiązań w zakresie gospodarki odpadami.

Kontakt:
Wojciech Nowicki — wiceprezes (pełniący obowiązki prezesa), Tomasz Podgajniak – wiceprezes;
tel./fax (022) 8771987, 8772359-62; e-mail: nfos@atos.warman.com.pl

 

Centrum Edukacji Obywatelskiej

Program "Młodzi obywatele działają"

Program jest skierowany do młodzieży szkolnej. Uczniowie rozpoznają problemy nurtujące społeczność, w której mieszkają. Wybierają jeden z nich, który chcą rozwiązać. W oparciu o różne źródła, sami wypracowują rozwiązanie problemu lub ulepszają już istniejące, a następnie zastanawiają się, jak skłonić odpowiednie władze do wprowadzenia go w życie. Na końcu prezentują publicznie efekty swojej pracy.

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby gospodarka odpadami była tematem ich pracy.

Kontakt:
Jacek Strzemieczny - dyrektor, prezes zarządu; ul. Willowa 9/3 00-790 Warszawa;
tel./fax.: (022) 646 20 25, 849 85 13; e-mail: ceo@ceo.org.pl, http://ww.ceo.org.pl

 

Fundacja Partnerstwo dla Środowiska

Fundacja Partnerstwo dla Środowiska działa w ramach międzynarodowego Konsorcjum Environmental Partnership for Central Europe (EPCE). Wraz z partnerami z Republiki Czeskiej, Słowacji i Węgier, Fundacja wspiera przedsięwzięcia ekologiczne realizowane przy aktywnym zaangażowaniu społeczności lokalnych.

Misją fundacji jest wspieranie rozwiązywania problemów ekologicznych we współpracy z organizacjami pozarządowymi, gminami, firmami, uczelniami i administracją rządową oraz aktywne angażowanie społeczności lokalnych w działania na rzecz ekorozwoju.

Trzy programy fundacji w mniejszym lub większym stopniu "stykają się z problematyką gospodarki odpadami.

Program "Czysty Biznes"

Program jest realizowany przy współpracy fundacji Groundwork Blackburn z Wielkiej Brytanii, która od lat angażuje małe firmy w działania ekologiczne i prospołeczne, oraz BP — międzynarodowego koncernu, który traktuje troskę o środowisko naturalne jako integralną część wszystkich swoich działań gospodarczych.

Każda firma po przystąpieniu do programu poddaje się wstępnemu przeglądowi ekologicznemu, którego celem jest identyfikacja głównych zagrożeń dla środowiska, jakie firma tworzy oraz wskazanie miejsc potencjalnych oszczędności związanych z odpowiednim gospodarowaniem energią, wodą, odpadami.

Przedsiębiorstwa, które decydują się działać na rzecz ochrony środowiska, przystępują do lokalnych Klubów Czysty Biznes organizowanych przez Fundację, dzięki czemu mają dostęp do zasobów Centrum Informacji Ekologicznej, czyli:

Infolinii — oferującej odpowiedzi na pytania dotyczące problemów ochrony środowiska, ustawodawstwa polskiego i europejskiego, źródeł finansowania inwestycji proekologicznych, etc.;

Serwisu Informacyjnego — regularnego, cotygodniowego zestawu informacji na konkretne tematy, które odpowiadają działalności i zainteresowaniom danej firmy;

Biuletynu Czysty Biznes — wydawanego raz w miesiącu i poświęconego zmianom zachodzącym w członkowskich firmach oraz wydarzeniom w ramach Programu;

Seminariów i warsztatów — organizowanych raz w miesiącu i poświęconym konkretnym tematom odpowiadającym aktualnemu zapotrzebowaniu małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce;

Szkoleń — dla przedsiębiorców w zakresie pozyskiwania środków Unii Europejskiej.

Program Czysty Biznes zachęca firmy członkowskie do uczestnictwa w Projektach partnerskich:

  1. Wizerunek, który ma na celu zwiększenie konkurencyjności firm poprzez zagospodarowanie i upiększenie otoczenia zakładu pracy za pomocą małej architektury oraz angażowanie pracowników w cały proces planowania i realizacji.

  2. Zielone Parki Przedsiębiorczości, wspomagający powstawanie i organizację parków przedsiębiorczości gromadzących firmy i instytucje, które stawiają na ochronę środowiska jako ważny element swoich codziennych działań.

  3. Opadowy, pomagający w poprawie zagospodarowania odpadów w przedsiębiorstwie.

Kontakt:
Siedziba programu w biurze Fundacji w Nowej Hucie:
31-752 Kraków, ul. Wąwozowa 34B, tel. (012) 6445733 w.171, fax (012) 6456073;
email: zaklad@epce.org.pl

Dotacje Fundacji

Dotacja może być przyznana wyłącznie organizacjom pozarządowym, posiadającym osobowość prawną oraz jednostkom samorządu terytorialnego, m.in. szkołom na realizację projektu zgodnego ze statutem FPŚ i statutem wnioskującego.

Propozycja Wnioskodawcy musi ponadto spełniać następujące podstawowe kryteria:

  1. Zgodność z misją FPŚ, specyficznymi wymogami poszczególnych produktów FPŚ, regulaminem przyznawania dotacji i statutem wnioskującego.

  2. Dążenie do poprawy stanu środowiska poprzez dokonywanie zauważalnych zmian, w szczególności na poziomie lokalnym.

  3. Angażowanie społeczności lokalnej w rozwiązywanie problemów ekologicznych.

  4. Włączanie do współpracy innych podmiotów, szczególnie preferowane będą projekty realizowane wspólnie przez podmioty z różnych sfer np. samorząd, organizację społeczną, przedsiębiorstwo, szkołę.

  5. Uruchamianie mechanizmów przyczyniających się do trwałej ochrony środowiska.

  6. Efektywność projektu tzn. określenie stosunku uzyskanego efektu (środowiskowego, społecznego itp.) do nakładu środków i wkładu pracy.

  7. Udział własny i/lub innych źródeł w finansowaniu.

  8. Czytelne określenie sposobów pomiaru efektów.

  9. Preferowane jest określenie efektów projektu w sposób mierzalny.

  10. Czytelność projektu i jego kompletność.

Wnioski najprawdopodobniej mogą też dotyczyć projektów edukacji ekologicznej z zakresu zagospodarowania odpadów.

Centrum Informacji Ekologicznej (CIE)

Centrum wyszukuje, gromadzi i udostępnia informacje związane z ekologią, ochroną środowiska oraz proponuje idee i pomysły na stworzenie bardziej przyjaznego środowiska życia.

Adresaci oferty Centrum:

  1. Firmy Programu Czysty Biznes. Centrum udostępnia małym i średnim przedsiębiorstwom informacje związane z ochroną środowiska, które mogą być pomocne w rozwijaniu ich działalności gospodarczej.

  2. Samorządy i organizacje pozarządowe.

Centrum prowadzi Bibliotekę Fundacji Partnerstwo dla Środowiska, która specjalizuje się w gromadzeniu, opracowywaniu i udostępnianiu publikacji związanych z ochroną środowiska dla beneficjentów Fundacji, a w szczególności uczestników Programu Czysty Biznes.

"Biznes i Ekologia" — cotygodniowy przegląd prasy krajowej zawierający najciekawsze doniesienia z pogranicza dwóch dziedzin zawartych w tytule. Przegląd otrzymują wszyscy członkowie klubów Czysty Biznes. Skondensowana forma przeglądu jest idealna dla zapracowanych przedsiębiorców, nie mających czasu i możliwości poszukiwania informacji w prasie ogólnopolskiej, gazetach lokalnych i serwisach agencyjnych.

Branżowy serwis informacyjny — sporządzany wg zapotrzebowania i profilu firmy członkowskiej Programu Czysty Biznes, oferuje informacje o nowych technologiach, energooszczędnych instalacjach, przykładowe rozwiązywania problemów z odpadami, terminy wybranych imprez targowych.

Infolinia — pozwala na szybką odpowiedź na palący problem, udzielaną nieodpłatnie dla członków klubów Czysty Biznes.

W Centrum opracowywany jest serwis informacyjny kierowany do gmin, zawierający informacje o programach pomocowych, nowościach technologicznych mających zastosowanie w zakładach komunalnych, przykładach inwestycji proekologicznych, możliwościach skorzystania ze współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Planowane jest uruchomienie przeglądu prasy i czasopism, kierowanego do organizacji pozarządowych.

Kontakt z Centrum:
Zespół Centrum Informacji Ekologicznej
Tomasz Makowski — kierownik; e-mail:
Małgorzata Stanula— specjalista ds. informacji naukowo-technicznej; e-mail: stanula@epce.org.pl
Andrzej Neuberg — specjalista ds. nowych technologii, koordynator Korespondencyjnego Klubu Czysty Biznes; e-mail: neuberg@epce.org.pl

Kontakt z Fundacją:
Rafał Serafin — dyrektor; 31-005 Kraków, ul. Bracka 6/6; tel. (012) 4225088, 4302443, 4302465, fax. (012) 4294725; e-mail: biuro@epce.org.pl; http://www.epce.org.pl

 

Regionalne Centrum Ekologiczne na Europę Środkową i Wschodnią

Regionalne Centrum Ekologiczne na Europę Środkową i Wschodnią (REC) jest bezstronną, neutralną, niekomercyjną organizacją, której misją jest pomaganie w rozwiązywaniu problemów ochrony środowiska w Europie Środkowej i Wschodniej.

REC ma główną siedzibę na Węgrzech, w Szentendre i biura krajowe w każdym z 15 krajów - beneficjentów, którymi są: Albania, Bułgaria, Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Czechy, Estonia, Jugosławia, Litwa, Łotwa, Macedonia, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry.

Programy dla administracji rządowej i samorządowej:

  1. Konkurs: Miasto a wymagania UE — realizowany w krajach akcesyjnych, w oparciu o kwestionariusz opracowany na podstawie dyrektyw dotyczących ochrony środowiska.

  2. Integracja z Unią Europejską a ochrona środowiska — serwis informacyjny dla samorządów lokalnych. Zapytania można kierować pocztą tradycyjną, elektroniczną (recpl@data.pl), faksem lub telefonicznie.

  3. Dostęp do informacji w ochronie środowiska i udział społeczny w podejmowaniu decyzji — praktyczny poradnik i seminaria dla administracji publicznej.

  4. Jak ocenić ekorozwój na szczeblu lokalnym — jednolite wskaźniki europejskie — wspólnie z Komisją Ochrony Środowiska Związku Miast Bałtyckich przygotowywane jest polskie wydanie raportu na ten temat wraz ze wskazówkami metodycznymi. Publikacja ukaże się jesienią.

  5. Teleinformatyka w ochronie środowiska i transporcie — wykorzystanie systemów i technik teleinformatycznych dla potrzeb ochrony środowiska (cykl konferencji i warsztatów, adresowanych także do władz centralnych, tematyczna baza danych).

  6. Sieć Lokalnych Programów Działań na rzecz Ochrony Środowiska (LEAP) — warsztaty wspierające wymianę doświadczeń pomiędzy czterema krajami Europy Środkowej i Wschodniej, tematyczna baza danych, poradniki tworzenia lokalnych programów ekorozwoju (w Polsce wydany został poradnik zawierający tomy: ogólny, regionalny, wiejski i miejski).

Programy dla sektora biznesu

  1. Biznes i środowisko — hasło jest klamrą spinającą różnorodne działania realizowane w trzech nurtach:

    1. technologie i zarządzanie ochroną środowiska;
    2. integracja z Unią Europejską;
    3. inwestycje ekologiczne.

    Powstała także tematyczna strona internetowa Business and Environment Website, poświęcona m.in. czystszej produkcji.

  2. W 2001 roku w Polsce został zorganizowany także komputerowy panel dyskusyjny na temat ekoefektywności w sektorze MSP.

Programy dla pozarządowych organizacji ekologicznych:

Dotacje wpierające rozwój i udział organizacji w decydowaniu o ochronie środowiska (m.in. Małe dotacje — na działania lokalne. Przedmiotem finansowania są trzy tematy: bioróżnorodność, udział społeczny w podejmowaniu decyzji oraz odpady).

Szkolenia rozwijające umiejętności skutecznego działania na rzecz ochrony środowiska.

Kontakt:
00-515 Warszawa, ul. Żurawia 32/34 lok. 18, tel. (022) 6293665, 6287715, fax (022) 6299352; e-mail: recpl@data.pl; http://www.rec.org

 

DZIAŁANIA "TWARDE"

Dotacja jest różnicą pomiędzy możliwościami pokrywania kosztów przez mieszkańców, a kosztem inwestycji.

Fundusz ISPA

Warunki brzegowe projektu do ISPA (Instrument For Structural Policies For Pre-Accession) to projekty na co najmniej 5 mln EU. Duża minimalna wielkość projektów wynika z faktu, iż są one zarządzane i kontrolowane bezpośrednio przez komisję europejską.

Projekty na rok 2000 są już zaakceptowane, na rok 2001 jest zrobiona "krótka lista". Oto one.

Projekty odpadowe ISPA 2000

  1. Zakład Utylizacji Odpadów dla Związku Gmin "Dolina Redy i Chylonki"
    25,6/15,3 mln EUR.

  2. Wdrożenie programu gospodarki odpadami komunalnymi dla Krakowa
    23,5/14,1 mln EUR.

  3. Rozwiązanie problemu gospodarki odpadami w mieście Wrocławiu
    20,7/13,5 mln EUR .

Projekty odpadowe ISPA 2001

  1. Radom: Kompleksowy system gospodarki odpadami komunalnymi w Radomiu i regionie.

  2. Kalisz: Budowa zakładu unieszkodliwiania odpadów komunalnych "Orli Staw".

  3. Władysławowo: Kompleksowy system zagospodarowania odpadów komunalnych dla gmin: Władysławowo, Puck, Jastarnia, Hel, Krokowa i miasta Puck na terenie Starostwa Puckiego.

Podsumowując: Na projekty odpadowe przeznaczono w roku 2000 16,7% budżetu ISPA.

W roku 2001 na 22 wstępnie przyjęte projekty, tylko 3 dotyczą gospodarki odpadami. Jest to jak widać kwota rzędu 40 mln EUR rocznie. Taki poziom nakładów nie rozwiąże szybko problemów w gospodarce odpadami w Polsce.

Ważne jest też, iż proponowane systemy, bo chodzi o cały system a nie jedynie o budowę kompostowni czy spalarni, powinny obejmować swym oddziaływaniem co najmniej 400 tys. mieszkańców.

Finansowanie z funduszu jest ograniczone następującym mechanizmem: w Polsce wdrażane są analogiczne, najnowsze (lub prawie najnowsze) technologie w gospodarce odpadami. Są one przeważnie bardzo kosztowne, wymagają importowanych urządzeń i wymagają niewielkiej obsługi. W krajach UE przyjęło się, że na gospodarkę odpadami i ściekami przeznacza się 4% dochodów gospodarstwa domowego. W kwotach bezwzględnych 4% dochodów polskich gospodarstw domowych stanowi znacznie mniejszą wartość. Różnicę między "ich" 4% a "naszymi" 4% pokrywa grant ISPA. Kiedy wyrówna się poziom dochodów miedzy naszym krajem a średnią UE (czego wszystkim życzę), to pomoc nie będzie udzielana.

Wynika z tego konieczność analizy przychodów przedsięwzięcia.

Zarządzanie programem

Zarządzanie programem jest rozdzielone pomiędzy kilka instytucji. Najważniejszą rolę ogrywa narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Funkcje decyzyjne i kontrolne sprawuje Ministerstwo Ochrony Środowiska.

Komisja Europejska (http://europa.eu.int/comm/index_en.htm)

KE będzie nadzorować i koordynować fundusze przedakcesyjne. W celu wdrożenia zasad nadzoru i monitoringu nad dofinansowanymi przedsięwzięciami, Komisja Europejska powołała ISPA Management Committee, w skład którego weszli przedstawiciele państw członkowskich. Bliższe informacje nt. funduszu ISPA w opracowaniu KE można znaleźć na stronach: http://www.inforegio.cec.eu.int/wbpro/ispa/ispa_en.htm

Urząd Komitetu Integracji Europejskiej (http://www.ukie.gov.pl)

UKIE stanowi zaplecze merytoryczne Komitetu Integracji Europejskiej i odpowiada za koordynację wszelkich działań integracyjne w Polsce.

Ministerstwo Środowiska (http://www.mos.gov.pl)

MŚ zajmuje się koordynacją prac dot. funduszu ISPA w sektorze ochrony środowiska, m.in. dokonuje wyboru przedsięwzięć, które będą przedkładane KE do dofinansowania z funduszu ISPA. Departament Obsługi Funduszy Zagranicznych MŚ pełni nadzór nad poprawnym przygotowaniem projektów w sektorze środowiska, nad realizacją zadań zgodnie z przyjętym harmonogramem oraz opracowuje dokumenty określające inwestycyjną strategię wykorzystania środków funduszu ISPA w sektorze ochrony środowiska.

Komitet Sterujący ds. funduszu ISPA

KS został powołany przy Ministrze Środowiska. W skład wchodzą, oprócz pracowników Ministerstwa Środowiska, przedstawiciele samorządów, instytucji finansowych i ekologicznych. Ich zadaniem jest nadzorowanie i monitorowanie przygotowań do funduszu ISPA oraz doradzanie Ministrowi Środowiska przed podjęciem kluczowych decyzji, np. przed zatwierdzeniem listy przedsięwzięć, która zostanie przedstawiona Komisji Europejskiej.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Do najważniejszych zadań NFOŚiGW należą:

  1. Opracowanie i przedłożenie do akceptacji ministrowi zasad wyboru przedsięwzięć do sfinansowania z funduszu ISPA w roku kolejnym.

  2. Wstępna identyfikacja i przygotowanie projektów inwestycyjnych.

  3. Weryfikacja i uzupełnianie analiz przedinwestycyjnych tak, by zapewnić zgodność z wymaganiami funduszu ISPA.

  4. Określenie potencjalnych źródeł finansowania dla dużych projektów inwestycyjnych.

  5. Prowadzenie polityki informacyjnej dotyczącej funduszu ISPA.

W Departamencie Współpracy z Zagranicą NFOŚiGW sprawami funduszu ISPA zajmuje się Sekcja Przygotowania Projektów.

Zawartość aplikacji do programu ISPA [1]

Aplikacja o przyznanie środków musi zawierać:

  1. Wskazanie instytucji odpowiedzialnej za realizację przedsięwzięcia.
  2. Opis oraz charakter przedsięwzięcia.
  3. Koszt i lokalizację przedsięwzięcia.
  4. Harmonogram realizacji prac.
  5. Analizę typu cost-benefit, wskazującą także bezpośredni i pośredni wpływ przedsięwzięcia na stan zatrudnienia.
  6. Ocenę wpływu na środowisko zgodnie z zaleceniami dyrektywy 85/337/EEC.
  7. Wskazanie pozycji przedsięwzięcia na liście priorytetów Państwa zapisanych w Narodowym Programie Przygotowania do Członkostwa.
  8. Zapewnienie zasad konkurencyjności i procedur przetargowych.
  9. Plan finansowy zawierający informacje na temat samodzielności przedsięwzięcia oraz całości finansowania, o jakie wnioskodawca ubiega się ze środków ISPA.
  10. Zapewnienie kompatybilności przedsięwzięcia z polityką Wspólnoty.
  11. Zapewnienie efektywnego korzystania i utrzymania infrastruktury powstałej na skutek realizacji przedsięwzięcia.

Załączniki do wniosku do komisji europejskiej:

  1. Lokalizacja: mapa Polski oraz regionu 1:100.
  2. Analiza cost-benefit.
  3. Ocena wpływu na środowisko w myśl dyrektyw UE (będzie przygotowywana przez NFOŚ).

Przy opracowywaniu komunalnych projektów inwestycyjnych bierze się pod uwagę 10 kolejnych kroków:

  1. Identyfikacja projektu.
  2. Określenie celów.
  3. Przedwstępna analiza wykonalności i opcji.
  4. Analiza finansowa.
  5. Koszty socjalno-ekonomiczne.
  6. Korzyści socjalno-ekonomiczne.
  7. Ustalenie stopy dyskontowej.
  8. Ekonomiczna stopa zwrotu.
  9. Inne kryteria oceny.
  10. Analiza wrażliwości i ryzyka.

 

UWAGI DOTYCZĄCE OCENY PROJEKTÓW INWESTYCYJNYCH

Identyfikacja projektu

Projekt musi być jasno sprecyzowaną jednostką do analizy tak, aby można było zastosować analizę kosztów i korzyści (cost-benefit) wymaganą przy składaniu wniosku do Komisji Europejskiej. W związku z tym zarówno projekty będące częścią większego programu, jak i zestawy małych, nie powiązanych ze sobą projektów nie będą uważane za projekty jako całość.

Cele projektu

Aplikacja powinna przedstawiać kluczowe cele społeczno-ekonomiczne, które zamierza się osiągnąć poprzez realizację danego projektu. Przygotowujący projekt powinni wskazać, jakie cele przedstawione w unijnej polityce dotyczącej ochrony środowiska lub transportowej oraz regionalnej i kohezji mogą zostać osiągnięte w wyniku realizacji danego projektu. Przygotowujący projekt powinni wskazać, jakie cele będą osiągnięte na drodze wypełniania przez stronę polską priorytetów zapisanych w Partnerstwie dla Członkostwa oraz Narodowym Programie Przygotowań do Członkostwa w UE.

Przy identyfikacji i określaniu celów projektu istotne jest uniknięcie kilku częstych błędów. Stwierdzenie, że projekt promuje rozwój ekonomiczny lub dobrobyt społeczny nie jest celem mierzalnym; hektary nowo zasadzonych lasów są wielkością łatwo mierzalną, lecz same w sobie nie są celami socjalnymi. Tymczasem oszacowanie społecznych korzyści generowanych przez projekt zależy od celów polityki gospodarczej. Z perspektywy Komisji Europejskiej istotne jest, aby projekt był logicznie powiązany z głównymi celami przedstawionymi dla Funduszy Przedakcesyjnych. Rozwiązania legislacyjne dotyczące Funduszy Strukturalnych, szczególnie Reg. 2081 /93, wskazują odpowiednie cele społeczne oraz jak mierzyć postęp w osiągnięciu tych celów. Pomocne jest oszacowanie wewnętrznej ekonomicznej stopy zwrotu (Economic Intemal Rate of Return).

W innym kontekście istotnym wskaźnikiem społecznym jest obniżenie stopy bezrobocia.

Studium wykonalności i analiza projektów alternatywnych

Przedkładający projekt powinien wykazać, że dany projekt jest możliwy do przeprowadzenia oraz, że jest on najlepszą opcją spośród innych możliwych do przeprowadzenia projektów. Wykonalność projektu może zostać przedstawiona w raporcie opisującym wykonalność projektu oraz w opracowaniach pomocniczych.

Typowe studium wykonalności dużych projektów powinno zawierać informacje dotyczące:

  1. Środowiska ekonomicznego i instytucjonalnego.
  2. Prognozowanego popytu w aspekcie rynkowym i nierynkowym.
  3. Dostępnych technologii i planu produkcji.
  4. Wymagań odnośnie personelu.
  5. Skali projektu, lokalizacji.
  6. Planowania finansowego.
  7. Harmonogramu.
  8. Aspektów środowiskowych.

Analiza finansowa

Analiza finansowa przekazuje istotne informacje dotyczące prognozowanych wpływów i wydatków finansowych w wartościach fizycznych, ich cen oraz struktury czasowej przepływów finansowych. Dla projektów infrastrukturalnych racjonalne jest pokazanie analizy finansowej w horyzoncie czasowym nie krótszym niż okres 20 lat, dla inwestycji produkcyjnych horyzont ten wynosi około 10 lat. W ostatnim roku prognozy należy obliczyć wartość rezydualną inwestycji.

Istotne jest, aby projekt inwestycyjny zawierał informacje dotyczące fizycznych przepływów w ujęciu rocznym. Wydatki pieniężne obejmują koszty płac, materiałów, zakupu energii, dóbr inwestycyjnych, itp. Do wpływów zaliczamy usługi i produkty wytworzone w ciągu roku obrotowego. Wszystkie elementy projektu muszą być wyrażone w jednostkach pieniężnych. Rekomendowanym rozwiązaniem jest wyrażanie wartości w cenach bieżących (nominalnych cenach obserwowanych rok po roku) i przewidywanie ich przyszłych trendów. Planowanie finansowe powinno wykazać, że projekt jest pozbawiony ryzyka braku źródeł inwestowania. Ważnym elementem w procesie wdrażania jest odpowiedni rozkład czasowy wpływów i wydatków inwestycyjnych. Ostatnim krokiem w analizie finansowej jest oszacowanie wewnętrznej finansowej stopy zwrotu (FIRR) i finansowej zaktualizowanej wartości netto (FNPV).

Koszty społeczno-ekonomiczne

Wcześniejsze etapy w przygotowaniu projektów były istotne i ważne, lecz były to działania przedwstępne, przed oceną kosztów i korzyści socjalnych. Oceniający projekt powinien dokonać sprawdzenia, jak przygotowujący projekt potraktowali koszty socjalne, takie jak:

  1. Zniekształcenia cenowe wydatków i wpływów inwestycyjnych.
  2. Odchylenia płacowe.
  3. Kwestie podatkowe.
  4. Koszty zewnętrzne.
  5. Wpływ na środowisko i inne koszty trudne do oszacowania w wartościach pieniężnych.
  6. Wartość księgowa aktywów w posiadaniu sektora publicznego.

Korzyści socjo-ekonomicze

  1. Odchylenia cenowe przychodów inwestycyjnych.

    Bieżące ceny przychodów inwestycyjnych mogą w niewłaściwy sposób przedstawiać koszt alternatywny dóbr lub usług będących efektem projektu inwestycyjnego. W takich przypadkach, oceniający projekt powinien sprawdzić, czy i w jaki sposób dokonano odpowiednich korekt, w celu oszacowania społecznych korzyści projektu.

  2. Korzyści społeczne wynikające z dodatkowego zatrudnienia.

    W ramach analizy cost-benefit dodatkowe zatrudnienie jest kosztem, gdyż jest to wykorzystanie przez projekt zasobów pracy, które stają się w ten sposób niedostępne dla alternatywnych celów społecznych. Względną korzyścią jest dodatkowy dochód wygenerowany przez stworzenie nowych miejsc pracy.

  3. Kwestie podatkowe.

    Podczas kalkulacji korzyści związanych z podatkami, subsydiami i transferami występują podobne procedury postępowania jak w przypadku kosztów.

  4. Korzyści zewnętrzne.

    Wiele dużych projektów, szczególnie w zakresie infrastruktury może mieć korzystne skutki dla celów wykraczających poza te bezpośrednio wpływające na dochód społeczny generowany przez projekt.

Dyskontowanie

Wszystkie koszty i korzyści w wyrażeniu pieniężnym powinny być przedstawione w odpowiednich jednostkach pieniężnych. Dla Komisji Europejskiej rzeczą naturalną jest przedstawienie analizy w EUR. Dla analizy typu cost-benefit, ważne jest rozważenie rzeczywistej ekonomicznej wartości źródeł wykorzystywanych w finansowaniu dużych projektów, wobec tego zaleca się stosowanie stałych cen wyrażonych w EUR. Rokiem bazowym dla stosowania cen stałych może być rok, w którym projekt zostanie przedstawiony do rozpatrzenia Komisji Europejskiej.

Po przekonwertowaniu korzyści i kosztów pojawiających się w kolejnych latach projektu do wspólnej waluty, następnym krokiem jest zdyskontowanie tych przepływów do roku bazowego wykorzystując ujednoliconą społeczną stopę dyskontową.

Większość krajów unijnych posiada specyficzne społeczne stopy dyskontowe dla projektów z sektora publicznego; zwykle te oficjalne stopy dyskontowe zawierają się w przedziale od 3 do 10%. W takim kontekście realna stopa dyskontowa 5% może się okazać odpowiednią wartością standardową: dostatecznie niską, aby skupić uwagę na projektach, które nie są atrakcyjne z finansowego punktu widzenia i znajdującą się w przedziale dla średnich oficjalnych stóp dochodu.

Ekonomiczna stopa zwrotu

Po korektach związanych ze zniekształceniami cen i czynnikami zewnętrznymi, można przejść do kalkulacji ekonomicznej stopy zwrotu (ERR) i ekonomicznej zaktualizowanej wartości netto (ENPV).

Stosuje się ogólną zasadę, że projekt, który charakteryzuje się ERR mniejszą od S% lub ujemną wartością ENPV przy zastosowaniu S% stopy dyskontowej, powinien być odrzucony lub należy znaleźć inne mocne, które przemawiają za przyjęciem projektu.

Inne kryteria szacowania

Przypuśćmy, że dany projekt osiąga ujemną wartość ENPV, co oznacza, że przygotowujący przewiduje, iż projekt przyniesie stratę społeczną w warunkach pieniężnych. Pomimo tego negatywnego wskaźnika, przedstawiający projekt może twierdzić, że projekt powinien być wspierany, ponieważ charakteryzuje się bardzo dobrym wpływem na środowisko nawet, jeśli ten wpływ nie może zostać przedstawiony w wartościach pieniężnych. W takim wypadku czyste środowisko może być traktowane jako dobro pożądane. Przedstawiający projekt powinien dokonać szacunku korzyści środowiskowych.

Analiza wrażliwości i ryzyko

Analiza wrażliwości ma na celu zrozumienie, jakie zmienne mają wpływ na wartości wskaźnikowe projektu. Dowolna zmienna niezależna, której zmiana o x % powoduje x % lub większą zmianę ERR lub ENPV, powinna być odpowiednio oszacowana. Oszacowanie ryzyka oznacza przyporządkowanie zmiennym, mającym wpływ na wartości ERR i ENPV, odpowiednich prawdopodobieństw, a następnie kalkulację rozkładu prawdopodobieństwa wartości ERR. Istotne jest zrozumienie faktu, że wysokie ryzyko projektu jest związane z wysoką społeczną stopą zwrotu, natomiast niskie ryzyko z niską stopą zwrotu. Nie ma sensu narzucania zasady neutralności projektu względem ryzyka. W niektórych przypadkach przygotowujący lub oceniający projekt może odstąpić od zasady neutralności i przyjąć założenia o większym lub mniejszym poziomie ryzyka niż ryzyko odpowiadające oczekiwanej stopie zwrotu, lecz tylko w przypadku uzasadnienia takiego wyboru.

Kontakt:
http://www.nfosigw.gov.pl

 

NARODOWY FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ

Celem działania Funduszu jest finansowe wspieranie przedsięwzięć o zasięgu ponadregionalnym i ogólnokrajowym. Środki Narodowego Funduszu stanowią około 25 % łącznych nakładów przeznaczonych na inwestycje w zakresie ochrony i poprawy stanu środowiska naturalnego w Polsce.

Pożyczki i dotacje ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej przyznawane są na cele określone w ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska oraz zgodnie z priorytetami NFOŚiGW.

Wśród priorytetów Funduszu na rok 2001 znajdują się (w ramach priorytetu III. Dziedzina ochrony powierzchni ziemi)

  1. Rozwój i wdrażanie technologii zapobiegających powstawaniu odpadów oraz zapewniających ich minimalizację w procesach produkcji.

  2. Kompleksowe zagospodarowywanie odpadów komunalnych i przemysłowych.

  3. Rekultywacja terenów zdegradowanych.

  4. Oszczędzanie surowców i energii.

Programy: Przedsięwzięcia związane z ochroną powierzchni ziemi finansowane przez fundusz powinny koncentrować się na redukcji odpadów u źródeł ich powstawania, racjonalizacji gospodarki odpadami oraz na eliminacji bądź ograniczeniu zagrożeń dla ludzi i środowiska, wynikających z tzw. zanieczyszczeń starych i działalności człowieka (transport, przemysł, wojsko, turystyka).

  1. Rekultywacja terenów zdegradowanych przez Wojska Federacji Rosyjskiej, Wojsko Polskie i przemysł.

  2. Likwidacja uciążliwości starych składowisk odpadów niebezpiecznych.

  3. Unieszkodliwianie odpadów powstających w związku z transportem samochodowym (autozłom, płyny eksploatacyjne, akumulatory, ogumienie, tworzywa sztuczne i inne) oraz zbiórka i wykorzystywanie olejów przepracowanych.

  4. Przeciwdziałanie powstawaniu i unieszkodliwianie odpadów przemysłowych i innych odpadów niebezpiecznych.

  5. Międzygminne i regionalne programy zagospodarowywania odpadów komunalnych (w tym wspomaganie systemów zagospodarowywania osadów ściekowych).

Również VII priorytet funduszu – edukacja ekologiczna posiada odwołania do gospodarki odpadami:

Kształtowanie ekologicznych postaw i zachowań społeczeństwa, głównie w zakresie gospodarki odpadami, ochrony wód i oszczędzania energii oraz ochrony przyrody i krajobrazu.

Programy: Podstawowym celem edukacji ekologicznej jest kształtowanie postaw i zachowań społeczeństwa upowszechniających zasadę zrównoważonego rozwoju.

  1. Wspieranie programów edukacji ekologicznej, realizowanych w kwalifikowanych ośrodkach edukacji ekologicznej poprzez wyposażanie w sprzęt i pomoce dydaktyczne.

  2. Realizacja programów edukacyjnych:

    1. w zakresie aktywnej edukacji ekologicznej oraz w ramach kampanii informacyjno-promocyjnych,

    2. w szkołach wyższych kształcących specjalistów w dziedzinie ochrony środowiska, w tym w prawie Unii Europejskiej i jego wdrażaniu,

    3. poprzez produkcję pomocy dydaktycznych,

    4. w zakresie świadomego kształtowania krajobrazu i ochrony krajobrazu historycznego,

    5. w radiu, telewizji i filmie.

  3. Konferencje i seminaria, szczególnie istotne dla edukacji ekologicznej.

  4. Różne formy doskonalenia zawodowego specjalistów - animatorów edukacji ekologicznej.

  5. Wspieranie działalności wydawniczej, wspomagającej edukację ekologiczną w gimnazjach.

  6. Promocja zagadnień związanych z ekologią na łamach prasy.

  7. Wspieranie wydawnictw podnoszących świadomość ekologiczną w kluczowych grupach społecznych (np. mieszkańcy obszarów wiejskich, drobny biznes, samorządy) z wyłączeniem literatury fachowej.

  8. Konkursy i przedsięwzięcia upowszechniające wiedzę ekologiczną, w tym także w formie publikacji.

 

FUNDACJA EKOFUNDUSZ

Zadaniem Fundacji jest dofinansowanie przedsięwzięć w dziedzinie ochrony środowiska, które mają nie tylko istotne znaczenie w skali regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych uznanych za priorytetowe przez społeczność międzynarodową w skali europejskiej, a nawet światowej. EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 r. przez Ministra Finansów dla efektywnego zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi z zamiany części zagranicznego długu na wspieranie przedsięwzięć w ochronie środowiska (tzw. ekokonwersja długu).

Ta specyfika EkoFunduszu wyklucza możliwość dofinansowania przedsięwzięć, których celem jest rozwiązywanie jedynie lokalnych problemów. W Statucie EkoFunduszu pięć sektorów ochrony środowiska uznanych zostało za dziedziny priorytetowe. Jednym z nich jest gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.

We wszystkich pięciu sektorach pomoc finansową EkoFunduszu uzyskać mogą tylko te projekty, które wykazują się wysoką efektywnością, tj. korzystnym stosunkiem efektów ekologicznych do kosztów. Poza tym polecane jest, aby projekty spełniały przynajmniej jeden z następujących warunków:

  1. Wprowadzanie na polski rynek nowych technologii z krajów-donatorów.

  2. Uruchomienie krajowej produkcji urządzeń dla ochrony środowiska.

  3. Posiadanie szczególnego znaczenia dla ochrony zdrowia.

Gospodarka odpadami

Priorytetami EkoFunduszu w tym zakresie są:

  1. Tworzenie kompleksowych systemów selektywnej zbiórki, recyklingu i utylizacji odpadów komunalnych i niebezpiecznych.

  2. Przedsięwzięcia związane z eliminacją powstawania odpadów niebezpiecznych w procesach przemysłowych (promocja "czystych technologii") i likwidacją składowisk odpadów tego rodzaju.

  3. Rekultywacja gleb zanieczyszczonych odpadami niebezpiecznymi stanowiącymi zagrożenie dla zdrowia ludzi lub świata przyrody.

 

WARUNKI FINANSOWANIA PROJEKTOW

EkoFundusz udziela wsparcia finansowego w formie preferencyjnych pożyczek lub/i bezzwrotnych dotacji. Pomoc finansową uzyskać mogą jedynie projekty dotyczące inwestycji bezpośrednio związanych z ochroną środowiska (w ich fazie implementacyjnej), a w dziedzinie ochrony przyrody również projekty nie inwestycyjne.

Wszystkie wnioski o dofinansowanie oceniane są w EkoFunduszu z punktu widzenia ekologicznego, technologicznego, ekonomicznego i organizacyjnego. Aby otrzymać pożyczkę lub/i dotację wszystkie te oceny muszą być pozytywne, a Inwestor musi wykazać się wiarygodnością finansową i posiadaniem zabezpieczeń, oraz zapewnieniem pełnego finansowania projektu w części nie objętej dofinansowaniem EkoFunduszu.

Wszystkie projekty rozpatrywane przez EkoFundusz można podzielić na projekty techniczne (inwestycyjne) oraz projekty przyrodnicze. Wśród projektów technicznych wyróżnić można projekty komercyjne, czyli takie, które generują znaczne zyski po ich zakończeniu oraz niekomercyjne, których głównym celem jest poprawa stanu środowiska oraz względy społeczne, a przyszłe opłaty użytkowników jedynie pokrywają koszty, bez generowania zysków, bądź generują zyski w niewielkiej wysokości.

W obydwu grupach projektów można wyróżnić projekty typowe oraz projekty innowacyjne. Przez przedsięwzięcia innowacyjne rozumiane są takie, które wprowadzają na polski rynek nowe, lepsze niż dotąd rozwiązania techniczne służące ochronie środowiska, oferowane zarówno przez firmy polskie, jak i firmy z krajów — donatorów. Zadaniem EkoFunduszu jest upowszechnianie takich sprawdzonych, a nie stosowanych dotąd w kraju lub w danym regionie rozwiązań.

EkoFundusz nie dofinansowuje badań naukowych, akcji pomiarowych i edukacyjnych, konferencji i sympozjów, tworzenia i prowadzenia systemów monitoringu środowiska, wszelkiego rodzaju studiów i opracowań oraz tworzenia dokumentacji projektowej. Ze środków EkoFunduszu nie mogą także korzystać te przedsięwzięcia, które kwalifikują się do udzielenia znaczącej pomocy ze strony przedakcesyjnych programów pomocy Unii Europejskiej ISPA i PHARE.

Kontakt:
Gospodarka odpadami, e-mail: odpady@ekofundusz.org.pl
00-502 Warszawa, ul. Bracka 4; tel. (022) 6212704, fax (022) 6295125;
e-mail: info@ekofundusz.org.pl; http://www.ekofundusz.pl

 

FINANSOWANIE INWESTYCJI W SYSTEMIE TRZECIEJ STRONY FINANSUJĄCEJ

Idea finansowania w systemie trzeciej strony finansującej (TSF ang. nazwa BOT) jest równie prosta w "założeniach", co skomplikowana we wdrożeniu. Zamawiający (zazwyczaj jednostka samorządu: gmina lub powiat) podpisuje umowę, na mocy której Inwestor prowadzi inwestycje (np. wymiana oświetlenia na energooszczędne, wymiana systemu ogrzewania, budowa autostrady) i następnie czerpie dochody ze sprzedaży usługi (opłaty od gminy za oświetlenie ulic, opłaty od mieszkańców za ogrzewanie, opłaty od kierowców korzystających z autostrady). Po określonym umowa okresie czasu inwestycja przechodzi na własność gminy. System ten ma wiele odmian:

  1. BOT – buduj, eksploatuj, przekaż (podstawowy model).

  2. BOO - buduj, posiadaj i eksploatuj; tzn. bez żadnego zobowiązania do przekazania.

  3. BOR - buduj, eksploatuj i odnawiaj koncesje.

  4. BOOT – buduj, posiadaj, eksploatuj i przekaż.

  5. BLT/BRT – buduj, najmuj/dzierżaw, przekaż.

  6. BTO - buduj, przekaż i eksploatuj; może występować z płatnością ratalna.

  7. DBFO – projektuj, buduj, finansuj i eksploatuj.

  8. DCMF - projektuj, buduj zarządzaj i finansuj.

  9. MOT - modernizuj, posiadaj/eksploatuj i przekaż.

  10. ROO - uzdrów, posiadaj eksploatuj.

Wybór inwestora może nastąpić w drodze: przetargu nieograniczonego, negocjacji z jednym, wybranym partnerem, przetargu ograniczonego. Zazwyczaj liczba zaproszonych do przetargu/negocjacji inwestorów nie jest wielka i waha się między 2 a 4. Jest to spowodowane wysokimi kosztami niezbędnych analiz, które musi ponieść inwestor, by zweryfikować opłacalność inwestycji - wszak to on ponosi jej ryzyko.

Nie ma przy tym uniwersalnej umowy - każda umowa powinna być opracowana indywidualnie i wynegocjowana przez strony na etapie przygotowawczym. Wskazane jest zaangażowanie doświadczonych w tym zakresie doradców oraz wykonanie ekspertyz:

  1. Analizy technicznej w danym sektorze (np. energetycznym, portowym, drogowym, telekomunikacyjnym).

  2. Analizy finansowej, dostarczającej wiedzę o potencjalnych źródeł finansowania, dostępnych i instrumentach finansowych, ubezpieczeniach.

  3. Analizy prawnej.

Ekspertyzy te oraz Wstępne Studium Wykonalności (feasibility) zamawia samorząd. Wstępne studium powinno zawierać:

  1. Zakres przedmiotowy.

  2. Skala, lokalizacja.

  3. Rozwiązania techniczne.

  4. Wpływ na środowisko.

  5. Potencjalny strumień przychodów generowanych przez dany przedsięwzięcie.

Wstępne studium feasibility może również służyć jako baza dla właściwego studium feasibility, które jest zwykle przygotowywane przez inwestorów na prośbę kredytodawców oraz ewentualnie jako obligatoryjny element oferty.

Na koniec obowiązywania koncesji, obiekt przekazany jest nieodpłatnie i w dobrym stanie sektorowi publicznemu, który może wybrać przyznanie nowej koncesji bądź obecnemu operatorowi, bądź nowemu lub też może eksploatować obiekt samodzielnie.

Główną zaletą tego systemu finansowania jest fakt, że kredyt zaciągany przez prywatnych inwestorów realizujących inwestycje w systemie BOT nie powiększa zadłużenia jednostek samorządu. Prywatny inwestor także dużo staranniej niż władza publiczna przygotuje projekt od strony finansowej i organizacyjnej.

Warunkiem i barierą we wdrażaniu tego rodzaju umów, jest konieczność zapewnienia odpowiedniej stabilności opłat od użytkowników inwestycji na pewnym minimalnym poziomie.

Często stosowana jest w tym wypadku zasada "bierz albo płać", kiedy gmina gwarantuje, iż jeśli inwestor nie sprzeda usługi (np. zmniejszy się zapotrzebowanie na dostarczane ciepło) będzie płaciła za "stan gotowości" do dostarczania usługi.

 

NA ZAKOŃCZENIE: GDZIE SZUKAĆ INFROMACJI?

Polecam wydawany co tydzień bezpłatny przegląd prasy dla menadżerów samorządowych "Donosiciel Samorządowy", jaki wydaje od roku j.warda@wkc.pl Zawiera on między innymi informacje o programach pomocowych. Systematyczny przegląd instytucji znajdzie się w informatorze "Programy Pomocowe dla Samorządu 2002", który ukaże się w listopadzie 2001 nakładem FRDL.

Sporo ciekawych informacji zawiera także portal pozarządowy http://www.ngo.pl oraz wydawany przez ten zespół biuletyn elektroniczny.

 

 

1 Na podstawie materiałów NFOŚiGW opracowała Patrycja Olszewska. Skrót JW