Tworzenie lokalnych form ochrony przyrody

Grzegorz Tabasz
Stowarzyszenie Greenworks

 

WSPÓŁPRACA STOWARZYSZENIA GREENWORKS Z LOKALNYMI SAMORZĄDAMI
W DZIEDZINIE OCHRONY I ZACHOWANIA RÓŻNORODNOŚCI PRZYRODNICZEJ I KULTUROWEJ

 

1. HISTORIA POWSTANIA GREENWORKS

Stowarzyszenie zarejestrowano w 1994r., jako grupa nieformalna działało od 1992r. Liczba członków nigdy nie przekraczała 50, niemniej organizacja od początku nastawiona była na organizowanie pracy z licznymi wolontariuszami. W 1999r. w pracach stowarzyszenia uczestniczyło 900 osób w wieku od 10 - 18 lat.

 

2. NAJWAŻNIEJSZE PROJEKTY

Projekt Czynnej Ochrony Płazów- od 1993r.
Projekt ochrony górskich terenów podmokłych- od 1994 do 1997r.
Plan POPRAD 21- od 1997 do 2000r.
Program Memoriał Karpacki- od 1999r.

 

3. CHARAKTERYSTYKA PROJEKTÓW

"PROJEKT CZYNNEJ OCHRONY PŁAZÓW"

Realizacja projektu rozpoczęła się w 1993r. na terenie Beskidu Sądeckiego i będzie trwać tak długo, jak długo będą istniały czynniki zagrażające istnieniu płazów. Celem projektu jest ochrona fauny płazów występujących na terenie Beskidu Sądeckiego, realizowany jest we współpracy z nadleśnictwami lasów państwowych i samorządami. Obejmuje: ochronę istniejących miejsc lęgowych płazów, odtwarzanie lub budowanie miejsc lęgowych, ewakuowanie zagrożonych populacji w miejsca bezpieczne, inwentaryzację miejsc lęgowych płazów i tworzenie komputerowej bazy danych o miejscach rozrodu płazów, edukację ekologiczną dzieci, młodzieży i dorosłych (warsztaty, prowadzenie zajęć terenowych, konkursy i turnieje). W ramach tego projektu przeprowadzono pierwszą w kraju doświadczalną akcję ochrony płazów wędrujących na miejsca rozrodu poprzez drogi. Projekt został wyróżniony I nagrodą Ministra Ochrony Środowiska ZNiL za najlepszy regionalny program czynnej ochrony gatunków i ich siedlisk. W 1998r. projekt zdobył II nagrodę krajową w konkursie Henry Ford Conservation Awards. Od 1996r. program jest realizowany przez dwie lokalne organizacje pozarządowe - na terenie Stargardu Szczecińskiego i województwa łódzkiego.

“PROJEKT OCHRONY GÓRSKICH TERENÓW PODMOKŁYCH”

Realizowany od 1995r., planowy okres realizacji - wg potrzeb. Projekt ma na celu stworzenie modelowych rozwiązań pozwalających na kompleksową ochronę górskich terenów podmokłych. Realizowany jest na terenie Beskidu Sądeckiego we współpracy z: Popradzkim Parkiem Krajobrazowym, Nadleśnictwem Lasów Państwowych w Piwnicznej, lokalnymi samorządami z Doliny Popradu. Projekt obejmuje: inwentaryzację terenów podmokłych w górach, tworzenie komputerowej bazy danych o terenach podmokłych, systematyczną kontrolę zmian zachodzących w terenach podmokłych, tworzenie z najcenniejszych przyrodniczo obszarów rezerwatów lub innych form prawnej ochrony. W ramach tego projektu powstały użytki ekologiczne: “Stary Kamieniołom” w Roztoce Ryterskiej i pierwszy w kraju “Gminny Park Ekologiczny” w Rytrze. Projekt jest laureatem konkursu Fundacji EkoFundusz na najlepszy program ochrony terenów podmokłych w górach w 1996r. W tym roku w realizacji projektu będą uczestniczyć organizacje ekologiczne z Wielkiej Brytanii i Republiki Słowackiej.

PROJEKT “RYTRO - GMINA PRZYJAZNA PRZYRODZIE”

Projekt realizowano na przełomie 1995 i 1996r. Jego podstawowym celem była promocja gminy Rytro jako gminy ekologicznej. W ramach tego programu opracowano i wydano przewodnik turystyczno-przyrodniczy po Dolinie Roztoki w dwujęzycznej wersji. Kolorowy przewodnik, w nakładzie 1500 egzemplarzy, zawierał podstawowe informacje o historii Rytra i opisywał najpospolitsze zwierzęta, które turysta może bez trudu zobaczyć w najczęściej odwiedzanej części gminy, jaką jest Dolina Wielkiej Roztoki. Przewodnik zaopatrzono w kolorowe ilustracje płazów, spotykanych w młakach (jest coś takiego jak „młaki”? czy „na łąkach” ma być?) i mokradłach Beskidu Sądeckiego. W ramach tego samego programu utworzono stałą wystawę fotograficzną o Rytrze (obecnie w hotelu “Perła Południa”) i wydano znaczek samoprzylepny, reklamujący gminę Rytro, który stał się początkiem cyklu podobnych naklejek z wszystkimi krajowymi płazami.

“PLAN POPRAD 21”

W celu sprawniejszej realizacji wszystkich dotychczasowych działań Stowarzyszenia postanowiono połączyć dotychczasowe projekty w jeden program pod nazwą PLAN POPRAD 21 (nazwa zaproponowana przez naszych słowackich współpracowników z organizacji “People and Water”). Program zawiera: dział edukacji ekologicznej (m.in. Projekt Czynnej Ochrony Płazów), dział związany ze zwiększaniem i zachowaniem bioróżnorodności (m.in. Projekt Ochrony Górskich Terenów Podmokłych) oraz dział współpracy przygranicznej z Republiką Słowacką (m.in. wzajemne replikowanie programów po obydwu stronach granicy wzdłuż Doliny Popradu). Program ma na celu kompleksową, wieloletnią ochronę, zachowanie i zwiększenie różnorodności biologicznej na obszarze obejmującym dorzecze rzeki Poprad, po polskiej i słowackiej stronie. Obszar realizacji programu to prawie 145 000 hektarów. Program jest zgodny z podstawowymi celami “Konwencji o różnorodności biologicznej”, Polską Siecią Ekologiczną ECONET i innymi aktami prawnymi, co jest jego dodatkowym atutem. Realizacja w strefie przygranicznej pozwala na osiągnięcie celów w skali regionu przedzielonego granicami państw. Daje to dużą szansę nawiązania skutecznej współpracy między dwoma narodami w zakresie ochrony przyrody na szczeblu lokalnym.

“DOM NATURY”

W 1998r. Greenworks otrzymał od Nadleśnictwa LP w Piwnicznej, za symboliczna złotówkę, w 10-letnią dzierżawę drewniany domek w Roztoce Ryterskiej, położony w promieniu 1000 metrów od “Parku Ekologicznego” i innych obiektów, na których prowadzone są zajęcia terenowe dla dzieci i młodzieży. Budynek został przeznaczony na terenowy ośrodek edukacji ekologicznej i poddany remontowi kapitalnemu. Pomysłodawcą ośrodka jest ochotniczka Amerykańskiego Korpusu Pokoju dr Paz C. Lutz, która od 1997 roku pełniła dwuletnią służbę w Greenworks. Jej prace kontynuowali od 1999r. kolejni ochotnicy z Korpusu Pokoju - Jennifer i Steven Beaty.

PROJEKT “MEMORIAŁ KARPACKI”

W 1993r. samorządy gmin z terenu Karpat i Sudetów opracowały “Memoriał Górski”, który był apelem do ówczesnych władz postulującym uwzględnienie specyficznych walorów i problemów rozwoju terenów górskich. Wypracowany dokument został zapomniany, a problem specyfiki życia ziem górskich do dzisiaj nieskutecznie “pokutuje” w kolejnych projektach “ustaw górskich”. Karpaty to bezcenna ziemia, wciąż w wielu miejscach pierwotna, z niezwykle różnorodną przyrodą, bogactwem wód mineralnych i źródliskami wody dla połowy kraju. Różnorodności biologicznej dorównuje zróżnicowanie kulturowe i wciąż żywe autentyczne tradycje. Region dysponuje bardzo dużymi możliwościami rozwoju ekoturystyki, agroturystyki i produkcji zdrowej żywności. Jednocześnie jest to teren o bardzo niskich dochodach ludności (przysłowiowa “nędza galicyjska”), wysokim jawnym i ukrytym bezrobociu, małych gospodarstwach rolnych. 10 lat braku rządowej koncepcji restrukturyzacji i rozwoju rolnictwa (nie mówiąc o specyficznych uwarunkowaniach rolnictwa górskiego) doprowadziło do znanych protestów rolników. Sezon wegetacji jest tu o 29% krótszy, a koszty produkcji są o około 40 % wyższe niż w innych częściach Polski. Gospodarstwa są często bardzo rozdrobnione i często produkują żywność na własne potrzeby. Rozwijają się zakłady przemysłowe potrzebujące wysoko wykształconej kadry (np. OPTIMUS S.A.), a sektor przetwórstwa i dystrybucji żywności jest słaby. Jeżeli w negocjacjach z UE nie zostanie wypracowany model rozwiązania problemów rolniczych, to grozi to nie tylko zahamowaniem procesów zjednoczeniowych - ale narastające problemy ekonomiczne i społeczne będą zagrożeniem dla naszej młodej demokracji. Stąd narodził się pomysł na wspólne (Gmina Rytro i Stowarzyszenie Greenworks) opracowanie MEMORIAŁU KARPACKIEGO, który może być pomocny w negocjacjach z Unią Europejską, uwzględnić specyfikę rozwoju ziem górskich, pokazać nasze walory które nie tylko chcemy wnieść do wspólnej Europy, ale też zachować bogate wartości przyrodnicze i kulturowe. Autorzy projektu uważają za konieczne przekonanie lokalnych społeczności, że na połączeniu z UE można tyle samo zyskać co stracić - ale efekt końcowy zależy tylko od tego jak negocjacje będą prowadzone. Planowane jest również zaproszenie do uczestnictwa w programie przedstawicieli przygranicznych gmin z Republiki Słowackiej.

Projekt “MEMORIAŁ KARPACKI” został wysoko oceniony w konkursie ogłoszonym przez “FUNDUSZ WSPÓŁPRACY - Program Inicjatywy Pro-Europejskie”, na który nadesłano prawie 1 200 zgłoszeń z całego kraju. Komisja Weryfikacyjna przyznała dotację na realizację programu w wysokości 30 654 EURO (około 135 000.00 złotych).