Do publicznych funduszy ochrony środowiska w Polsce zalicza się:
1. Narodowy
Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW)
2. Wojewódzkie
fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
3. Powiatowe
fundusze ochrony środowiska
4. Gminne
fundusze ochrony środowiska
5. Ekofundusz
6. Ministerstwo
Środowiska (MŚ)
Budżety czterech pierwszych funduszy są tworzone głównie z:
¨
opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska -
wszystkie firmy korzystające gospodarczo z zasobów środowiska (zużywające wodę,
zanieczyszczające powietrze czy produkujące odpady) płacą za to zgodnie ze
stawkami wyznaczanymi przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i
Leśnictwa (Ministra OŚZNiL). Każda firma otrzymuje pozwolenie na korzystanie z
określonej ilości tych zasobów.
¨
kar za przekroczenie dopuszczalnych norm - płacą je
firmy, które korzystają z większych ilości zasobów środowiska niż im na to
zezwolono oraz wszystkie inne instytucje nie przestrzegające wymogów ochrony
środowiska.
Zgodnie z szacunkami
Ministerstwa Finansów w 1998 roku podział środków funduszy ochrony środowiska z
tytułu opłat i kar przebiegał następująco:
Nazwa
funduszu |
w
procentach |
w mln zł
|
1. Gminne fundusze |
22,1 |
403,8 |
2. Powiatowe fundusze |
9,0 |
164,0 |
3. Wojewódzkie fundusze |
42,3 |
774,7 |
4. Narodowy Fundusz |
26,6 |
486,0 |
Razem |
100,0 |
1828,5 |
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej i wojewódzkie
fundusze ochrony środowiska mają własną osobowość prawną. Fundusze powiatowe i
gminne działają w ramach struktury samorządu lokalnego.
EkoFundusz zarządza środkami z tzw. ekokonwersji. Jest to część Polskiego
długu zagranicznego, którą wierzyciele Polski zgodzili się umorzyć, o ile sumy
te zostaną przekazane na ochronę środowiska w Polsce.
Środki, którymi zarządza
Ministerstwo Środowiska są częścią budżetu państwa.
Fundusze publiczne a POE
W większości funduszy
publicznych znajduje się wydzielona pozycja w budżecie - edukacja ekologiczna.
Pozarządowe organizacje ekologiczne finansowane są. najczęściej w ramach tej
pozycji.
Pozarządowe organizacje
ekologiczne realizują swoje zadania statutowe w różny sposób, nie tylko w
obszarach edukacji ekologicznej. Toteż mogą korzystać z funduszy publicznych w
różnej formie: dotacji, pożyczek i kredytów. Dotyczy to zwłaszcza funduszy publicznych,
które dysponują szerokim wachlarzem możliwych instrumentów finansowych, często
nie uwzględniają podziału na podmiotowość prawną, a biorą pod uwagę cel
przedsięwzięcia i wiarygodność partnera.
Ministerstwo Środowiska
MŚ w ramach swojego budżetu
posiada środki na edukacje ekologiczną. Środki te są w około 15% przeznaczane
na działalność POE. Pozostała część służy finansowaniu działań własnych MŚ,
placówek oświatowych, parków oraz promocję w mediach. Organizacje ekologiczne
otrzymują corocznie około 150 - 250 tysięcy złotych na swoje działania. MŚ od
1998 roku posiada czytelne kryteria udzielania pomocy finansowej pozarządowym
organizacjom ekologicznym. Pod koniec 1998 roku powołano Społeczny Zespół
Ekspertów ds. Finansowania Edukacji Ekologicznej przez MOŚZNiL. W wyniku prac
Zespołu powstały zasady ubiegania się o dofinansowanie działań w dziedzinie
edukacji ekologicznej.
Procedura udzielania dotacji
do 31
stycznia 2000 - rozpatrywane do 31 marca 2000
do 30 czerwca 2000 - rozpatrywane do
30 września 2000.
Wnioski winny być opracowywane na
formularzu dostępnym w Biurze Edukacji i Komunikacji Społecznej MŚ e-mail:
info@mos.gov.pl lub na stronie internetowej Ministerstwa: www.mos.gov.pl
Wnioski
muszą mieć charakter regionalny lub ogólnopolski.
MŚ
w ramach wspierania nieformalnej (pozaszkolnej) edukacji ekologicznej może
finansować:
¨
wkładki edukacyjne w czasopismach o nakładzie do 5 tys.
egzemplarzy;
¨
wydawnictwa (bez publikacji o charakterze naukowym -
podręczniki, skrypty);
¨
seminaria, sympozja, konferencje, szkolenia itp. (bez
kosztów delegacji, wyżywienia, noclegów, z wyjątkiem organizowanych wspólnie z
MŚ;
¨
konkursy - w tym nagrody rzeczowe;
¨
programy edukacyjne;
¨
kampanie informacyjno-promocyjne;
Wnioski
zaopiniowane pozytywnie i zatwierdzone do realizacji przez Ministra Środowiska
muszą zostać zrealizowane najpóźniej do końca listopada danego roku
budżetowego. Oceny wniosków zewnętrznych dokonuje Społeczny Zespół Ekspertów
ds. Finansowania Edukacji Ekologicznej powołany decyzją Ministra. Ustalenia
zespołu wymagają akceptacji Ministra.
Wszystkie
środki budżetowe będące w gestii MŚ podlegają wydatkowaniu zgodnie z ustawą o
zamówieniach publicznych. Podmioty otrzymujące dofinansowanie winny wydatkować
je zgodnie z przepisami tej ustawy. Po zaakceptowaniu przez Ministra zadań do
realizacji, z każdym z wnioskodawców zawierana jest umowa. Do podpisania umowy niezbędne
są następujące dokumenty i informacje:
¨
aktualne dokumenty osobowości prawnej (najdalej sprzed
trzech miesięcy) - wypis z rejestru, statut;
¨
nazwa banku i numer konta;
Przy zamówieniach z wolnej ręki powyżej 20.000 ECU
niezbędne jest dostarczenie dodatkowo: zaświadczenia z Urzędu Skarbowego o nie
zaleganiu z płatnością podatku, zaświadczenia z ZUS-u, bilans z poprzedniego
roku, zaświadczenie o niekaralności.
Dofinansowane książki nie
mogą być sprzedawane a treść dofinansowanych wkładek musi być zgodna z
priorytetami MŚ co jest sprawdzane przed ich drukiem. Wypłata środków następuje
po wystawieniu MŚ rachunku po wykonaniu danego zadania (etapu).
Dochody
Narodowego Funduszu
Narodowy Fundusz Ochrony
Środowiska i Gospodarki Wodnej gospodaruje środkami pochodzącymi z:
¨
opłat za
gospodarcze korzystanie ze środowiska oraz kar za przekraczanie dopuszczalnych
norm emisji zanieczyszczeń,
¨
spłat
pożyczek udzielanych na cele proekologiczne i ich oprocentowania,
¨
opłat za
wydobycie kopalin,
¨
operacji
finansowych i udziału w spółkach.
Narodowy Fundusz administruje
także środkami zagranicznymi przeznaczonymi na ekologię w Polsce, pochodzącym z
Banku Światowego, Programu PHARE, Funduszu Partnerskiego PHARE, Funduszu
Partnerskiego BITS, funduszu darów fińskich.
Zadania
do finansowania przez Narodowy Fundusz
Ze środków Narodowego
Funduszu finansowane są zadania:
¨
o
charakterze krajowym i regionalnym,
¨
mające
znaczenie lokalne, ale których koszt przekracza możliwości finansowe władz
lokalnych i miejscowych podmiotów gospodarczych,
¨
dotyczące
obszarów szczególnej ochrony środowiska.
Zasady
udzielania pomocy finansowej dla POE
POE traktowane są w NFOŚiGW
jak każdy inny podmiot prawny. Mogą korzystać one z pomocy finansowej na
obowiązujących wszystkich wnioskodawców zasadach.
¨
listę programów priorytetowych
¨
zasady udzielania i umarzania pożyczek oraz udzielania
dotacji
Pierwszym krokiem w celu pozyskania środków z NFOŚiGW jest wypełnienie
Karty Informacyjnej i Wniosku. Odpowiednie formularze otrzymuje się w
Kancelarii lub Wydziale Promocji i Informacji NFOŚiGW. Są one rozpatrywane w
ciągu roku w dwóch sesjach - zimowej i letniej. Dla przedsięwzięć, których
dofinansowanie rozpocznie się w I połowie 2000 roku, Kartę Informacyjną
należało złożyć do 30 sierpnia 1999 roku, natomiast dla przedsięwzięć, których
dofinansowanie rozpocznie się w II połowie 2000 roku - formalności należy
dopełnić do 15 stycznia 2000*).
W ciągu miesiąca od wpływu Karty wnioskodawca jest informowany pisemnie o
fakcie jej zarejestrowania i terminie jej rozpatrzenia. W tym czasie dokonywana
jest ocena według ustalonych kryteriów: zgodności z programem priorytetowym,
wymogów formalno-prawnych, warunków brzegowych (dotyczy ochrony wód i
gospodarki wodnej).
Gdy Karta Informacyjna spełnia wszystkie kryteria zostaje skierowana do
dalszego postępowania. Wnioskodawca zostaje o tym poinformowany i otrzymuje do
wypełnienia formularz Wniosku. Po nadesłaniu Wniosku następuje porównanie
zawartych w nim informacji, z informacjami znajdującymi się w Karcie. Po tej
procedurze następuje rejestracja wniosku i ocena jego kompletności. Wnioski
kompletne oraz warunkowo dopuszczone do dalszego postępowania, podlegają ocenie
ekologiczno-technicznej oraz finansowej (co nie dotyczy wniosków na edukację
ekologiczną i innych ściśle określonych przez NFOŚiGW). Na podstawie tych ocen
sporządza się listy:
¨
rankingowe wniosków o udzielenie pożyczki,
¨
rankingowe wniosków o udzielenie dotacji,
¨
wniosków wyłączonych z dalszego postępowania, z
możliwością rozpatrzenia w następnej sesji, po uzupełnieniu brakujących danych,
¨
wniosków wyłączonych z dalszego postępowania, bez
możliwości ponownego rozpatrzenia, w świetle obowiązujących zasad, kryteriów i
priorytetów.
Wszystkie listy zatwierdza Zarząd Narodowego Funduszu. Następnie wnioskodawca
zostaje zawiadomiony o decyzji i w sytuacji akceptacji wniosku zostaje
zaproszony do szczegółowych negocjacji prowadzonych przez interdyscyplinarny
zespół NFOŚiGW. Po zakończeniu negocjacji Zarząd zatwierdza wnioski o
dofinansowanie przedsięwzięć i następuje podpisanie umowy.
Wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Zgodnie z ustawą o ochronie i
kształtowaniu środowiska podstawowym źródłem przychodów wojewódzkich funduszy
są wpływy z tytułu opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i kar za
nieprzestrzeganie wymogów jego ochrony, uzyskiwane przez wojewodów i
wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska.
Ministerstwo Finansów prognozowało w 1998
roku, że po reformie administracyjnej kraju wojewódzkie fundusze będą
dysponowały 28,8% wpływów ze składowania odpadów, 50,4% wpływów z tytułu opłat
i kar za pozostałe rodzaje gospodarczego korzystania ze środowiska oraz
korzystania z wód i urządzeń wodnych na terenie województwa, co da im około 42%
wszystkich środków będących w dyspozycji funduszy.
Środki wojewódzkich funduszy przeznacza się zgodnie z ustawą o ochronie i
kształtowaniu środowiska (art. 88), priorytetami NFOŚiGW.
NFOŚiGW nie jest jednostką nadrzędną nad funduszami wojewódzkimi, nie ma
więc uprawnień kontrolnych w stosunku do nich, a nadzór nad funduszami
wojewódzkimi pełnili do reformy samorządowej wojewodowie, a obecnie zarządy
sejmików wojewódzkich. Współpraca przy realizacji wspólnych zadań związanych z
polityką ekologiczną państwa jest realizowana poprzez udział przedstawiciela
Narodowego Funduszu w dziewięcioosobowych radach nadzorczych wojewódzkich
funduszy. Organizowane są również okresowe narady przedstawicieli zarządów
funduszy wojewódzkich i Zarządu Narodowego Funduszu poświęcone wymianie
doświadczeń.
Finansowanie
działalności POE
Obecnie na terenie Polski
działa 16 wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, po
jednym w każdym z województw. Podobnie jak w przypadku Narodowego Funduszu POE
korzystać mogą zarówno z dotacji, jak i pożyczek oraz kredytów. Każdy
wojewódzki fundusz posiada własny statut i regulamin, w którym określone są
zasady korzystania z jego środków. Przedstawiciele POE pragnący korzystać z
tych środków powinni udać się do biura danego funduszu w celu zapoznania się z
procedurami niezbędnymi do uzyskania wsparcia. Między poszczególnymi
województwami mogą być duże różnice np. w maksymalnym udziale procentowym
dotowanego projektu. W 1997 roku na edukację ekologiczną wszystkie wojewódzkie
fundusze przeznaczyły kwotę blisko 18,7 mln zł. Jednak POE otrzymały jedynie
niewielką część tych środków.
W razie problemów ze
współpracą z wojewódzkim funduszem działacze POE powinni skontaktować się ze
swoim przedstawicielem w radzie nadzorczej. Ustawodawca zagwarantował, że w
skład dziewięcioosobowej rady nadzorczej wojewódzkiego funduszu wchodzi również
przedstawiciel pozarządowych organizacji ekologicznych popierany przez
największą ich ilość.
POE może korzystać z gminnych funduszy w formie dwóch podstawowych
rozwiązań: dotacji i kontraktu.
Podstawę prawną wyznacza tu ustawa o finansach publicznych z 26 listopada 1998
r. Wszystkie POE o ile działają na rzecz mieszkańców danej gminy, mogą otrzymać
odpowiednią dotację, ale tryb ubiegania się o takie dofinansowanie jest różny w
zależności od zasad wypracowanych w poszczególnych gminach i powiatach.
EkoFundusz jest fundacją powołaną w 1992 roku przez
Ministra Finansów dla efektywnego zarządzania środkami finansowymi pochodzącymi
z zamiany części zagranicznego długu na wspieranie przedsięwzięć w ochronie
środowiska (tzw. ekokonwersja długu). Dotychczas decyzję o ekokonwersji
polskiego długu podjęły Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria, Włochy i
Szwecja, tak więc EkoFundusz zarządza środkami tych krajów (łącznie ponad 530
mln USD do roku 2010).
W czasie dotychczasowej swojej działalności Fundacja
EkoFundusz sfinansowała lub jest w trakcie finansowania blisko 50 projektów
realizowanych przez POE na łączną kwotę ponad 8,3 mln zł.
Zadaniem Fundacji jest dofinansowanie przedsięwzięć w
dziedzinie ochrony środowiska, które mają nie tylko istotne znaczenie w skali
regionu czy kraju, ale także wpływają na osiągnięcie celów ekologicznych
uznanych za priorytetowe w skali europejskiej lub światowej. Ta specyfika
EkoFunduszu uniemożliwia mu finansowanie przedsięwzięć, których celem jest
rozwiązywanie tylko lokalnych problemów. Zadaniem EkoFunduszu jest też
ułatwienie transferu na polski rynek najlepszych technologii z krajów-donatorów,
a także stymulowanie rozwoju polskiego przemysłu ochrony środowiska.
Priorytety EkoFunduszu
Do priorytetów EkoFunduszu należą:
1)
ograniczenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi;
2)
ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i
tlenków azotu oraz eliminacja niskich źródeł ich emisji;
3)
ograniczenie dopływu zanieczyszczeń do Bałtyku oraz ochrona
zasobów wody pitnej;
4)
ochrona różnorodności biologicznej;
5)
gospodarka odpadami i rekultywacja gleb zanieczyszczonych.
POE korzystały dotychczas z
pierwszego i czwartego priorytetu. W celu zmniejszenia emisji gazów,
powodujących zmiany klimatu Ziemi, takich jak dwutlenek węgla, metan, czy
freony (CFCs), EkoFundusz wspiera realizację projektów związanych przede
wszystkim z oszczędnością energii i poprawą efektywności jej wykorzystania, a
poza tym promuje możliwie szerokie użycie odnawialnych źródeł energii. W
dziedzinie ochrony przyrody EkoFundusz wspiera działania mające na celu ochronę
bądź renaturyzację ekosystemów najcenniejszych z przyrodniczego punktu widzenia
oraz ochronę gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem.
Warunki
finansowania projektów
EkoFundusz udziela wsparcia
finansowego w formie bezzwrotnych dotacji. EkoFundusz nie dofinansowuje badań
naukowych, akcji pomiarowych, studiów i opracowań oraz tworzenia wszelkiego
rodzaju dokumentacji projektowej.
Jeżeli wniosek o dofinansowanie składa jednostka
gospodarcza, dotacja EkoFunduszu z reguły nie przekracza 20% kosztów projektu,
a jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach może dochodzić do 30%.
W odniesieniu do projektów prowadzonych przez POE
dotacja EkoFunduszu może pokryć do 80% kosztów w projektach z dziedziny ochrony
przyrody i do 50% w inwestycjach związanych z ochroną środowiska. EkoFundusz
może wspierać finansowo zarówno projekty dopiero rozpoczynane, jak i będące w
fazie realizacji, jeżeli ich rzeczowe zaawansowanie nie przekracza 60%.
Procedura rozpatrywania wniosków i
uzgadniania umów o udzieleniu dotacji
Procedura zgłoszenia i rozpatrywania wniosków o dofinansowanie
ze środków EkoFunduszu składa się z reguły z dwóch etapów. Pierwszym etapem
jest przesłanie na adres Fundacji ankiety projektu na kwestionariuszu dostępnym
w Biurze EkoFunduszu. Powinna ona zawierać komplet informacji niezbędnych do
podjęcia przez Zarząd EkoFunduszu decyzji o możliwości dofinansowania
proponowanego przedsięwzięcia ze środków Fundacji. Szczególnie istotne na tym
etapie jest uwypuklenie zgodności projektu z priorytetami EkoFunduszu, korzyści
ekologicznych i nowatorskich rozwiązań technologicznych, a także wykazanie
znacznego udziału środków własnych oraz środków z innych źródeł w finansowaniu
przedsięwzięcia.
Adresy
najważniejszych instytucji państwowych finansujących
działania pozarządowych organizacji ekologicznych w Polsce:
ul. Wawelska 52/54
00-922 Warszawa
tel. 0-22 8250001-09
fax: 0-22 8253355
e-mail: info@mos.gov.pl
http://www.mos.gov.pl
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej
ul. Konstruktorska 3A
02-673 Warszawa
fax: 0-22 8497272
e-mail:
fundusz@nfosigw.gov.pl
http://www.nfosigw.gov.pl
00-762 Warszawa
tel. 0-22 8400901, 8400950
fax: 0-22 8400942
e-mail: info@ekofundusz.org.pl
http://www.ekofundusz.org.pl
wojewódzkie
fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
woj. mazowieckie
Al. Wilanowska 372
02-665 Warszawa
tel. 0-22 8573866, 8574001, fax 0-22 6473875
woj. dolnośląskie
ul. Traugutta 1/7
50-449 Wrocław
tel. 0-71 3439588, fax 0-71 3439591
woj. kujawsko-pomorskie
ul. Szosa Chełmińskiego 28
87-100 Toruń
tel. 0-56 6554281-85, fax 0-56 6554286
woj. lubelskie
ul. Spokojna 7
20-074 Lublin
tel. 0-81 7424648, fax 0-81 7424649
woj. lubuskie
ul. Westerplatte 11
65-954 Zielona Góra
tel. 0-68 3271673, fax 0-68 3270708
woj. łódzkie
ul. Łąkowa 11
90-562
Łódź
tel.
0-42 6371461, fax 0-42 6300309
woj. małopolskie
ul. Kanoniczna 12
31-002 Kraków
tel. 0-12 4229490, fax 0-12 4223046
woj. opolskie
ul. Krakowska 53
45-018
Opole
tel.
0-77 4546542, fax 0-77 4537611
woj. podkarpackie
ul. Szopena 51
35-055 Rzeszów
tel. 0-17 8522344, fax 0-17 8522060 w.251
woj. podlaskie
ul. Św. Rocha 5
15-879 Białystok
tel. 0-85 7460241, fax 0-85 7460166
woj. pomorskie
ul. Piwna 1 /2
80-831 Gdańsk
tel./fax 0-58 3055631
woj. śląskie
ul. Plebiscytowa 19
40-035 Katowice
tel. 0-32 2518071-175, fax 0-32
woj. świętokrzyskie
Al. IX Wieków Kielc 3
25-516
Kielce
tel.
0-41 3421709, fax 0-41 3680213
woj. warmińsko-mazurskie
Al. Piłsudskiego 7 /9
10-950
Olsztyn
tel.
0-89 5232514, fax 0-89 5232481
woj. wielkopolskie
Al. Niepodległości 16 /18
61-713 Poznań
tel. 0-61 8541611, fax 0-61 8541615
woj. zachodniopomorskie
ul. Solskiego 3
71-323 Szczecin
tel. 0-91 4861556, fax 0-91 4861557
Lista używanych skrótów:
MŚ - Ministerstwo Środowiska
WFOŚiGW - wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej
Spis treści:
1. Najważniejsze
instytucje na szczeblu krajowym: 1
¨
Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i
Leśnictwa 2
¨
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
4
2. Wojewódzkie
fundusze ochrony środowiska 6
3. Gminne i
powiatowe fundusze ochrony środowiska 7
4. Fundacja EkoFunduszu 8