Nowe regulacje prawne w zakresie odpadów na tle dyrektyw Unii Europejskiej

Marek Sobiecki
Ministerstwo Środowiska

NOWE ZASADY FINANSOWANIA ODZYSKU I RECYKLINGU ODPADÓW
W USTAWIE O OPAKOWANIACH I ODPADACH OPAKOWANIOWYCH
ORAZ W USTAWIE O OBOWIĄZKACH PRZEDSIĘBIORCÓW
W ZAKRESIE GOSPODAROWANIA NIEKTÓRYMI ODPADAMI ORAZ O OPŁACIE PRODUKTOWEJ I OPŁACIE DEPOZYTOWEJ

 

Stworzony w Polsce system instrumentów finansowania ochrony środowiska bardzo dobrze sprawdził się w najtrudniejszych dla gospodarki latach transformacji ustrojowej, od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Mimo niedofinansowania wielu dziedzin życia społeczno - gospodarczego na ochronę środowiska wydatkowane były bardzo poważne środki finansowe. W roku 1998 wzrosły one do rekordowej w ostatnim 10-leciu kwoty ponad 9 mld zł, stanowiącej równowartość blisko 2,6 mld USD. W stosunku do PKB było to ponad 1,6%.

Jednakże dotychczasowe instrumenty, takie jak dotacje oraz preferencyjne pożyczki i kredyty, udzielane dzięki wpływom z opłat i kar ekologicznych, mogą już w najbliższej przyszłości okazać się niewystarczające dla stymulowania dalszego wzrostu inwestycji proekologicznych.

Już od pewnego czasu daje się zauważyć w Polsce brak skutecznego wsparcia dla przedsięwzięć proekologicznych w zakresie gospodarki odpadami. A właśnie w tym obszarze ochrony środowiska istnieje szczególnie niekorzystna sytuacja. Jest to widoczne także przy porównaniu wielkości środków finansowych wydatkowanych na ochronę środowiska według komponentów środowiska. Na ochronę powierzchni ziemi wydatkowano w Polsce znacznie mniej środków niż na ochronę powietrza czy ochronę wód. Wydatki te w żadnym roku nie osiągnęły nawet 10% łącznych wydatków na ochronę środowiska w Polsce.

Nadrobienie zaniedbań z lat ubiegłych wymaga wprowadzenia nowych rozwiązań prawnych w zarządzaniu środowiskiem w Polsce.

Nie ulega wątpliwości, że decydujące znaczenie dla poprawy zaniedbanej w Polsce gospodarki odpadami ma pakiet ustaw w tym zakresie: nowa ustawa o odpadach, ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych oraz ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej.

Z punktu widzenia finansowania odzysku i recyklingu odpadów na szczególną uwagę zasługuje ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej, a częściowo także ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, uchwalone 11 maja 2001 roku. Wprowadzają one do polskiego prawa ochrony środowiska nowe instrumenty ekonomiczne, jakimi są opłaty produktowe i opłaty depozytowe, a także obowiązek nakładania kaucji na niektóre opakowania.

Jak już omówiono w referacie "Krajowe regulacje w zakresie zużytych wyrobów (ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych, ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej) a obowiązujące i projektowane dyrektywy Unii Europejskiej" ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej nakłada na przedsiębiorcę wytwarzającego lub importującego wybrane produkty oraz produkty w opakowaniach obowiązku zapewnienia odzyskiwania i poddawania recyklingowi odpadów powstałych z tych produktów, z uwagi na ich uciążliwość czy wręcz szkodliwość dla środowiska. Ustawą objęto niemal wszystkie opakowania, akumulatory ołowiowe (kwasowe) oraz niklowo - kadmowe, ogniwa i baterie galwaniczne, oleje smarowe, lampy wyładowcze, opony oraz urządzenia chłodnicze i klimatyzacyjne, zawierające substancje zubożające warstwę ozonową (CFC i HCFC).

W zakresie opakowań ustawa obejmuje także przedsiębiorców prowadzących jednostki handlu detalicznego o powierzchni handlowej powyżej 500 m2, sprzedających produkty tam pakowane.

W celu realizacji nałożonych ustawą obowiązków, przedsiębiorca może przystąpić do organizacji, spełniającej wymagania określone w ustawie, która będzie wykonywała powierzone jej zadania w zakresie odzysku i recyklingu odpadów poużytkowych lub opakowaniowych. Przedsiębiorca lub organizacja będą mogli zlecać wykonanie poszczególnych czynności związanych z odzyskiem i recyklingiem osobom trzecim. Alternatywa ta pozwala przedsiębiorcom rozwiązać problem odpadów poużytkowych i opakowaniowych we własnym zakresie lub poprzez inne podmioty gospodarcze. Proponowane rozwiązania będą też stymulowały przedsiębiorców do podejmowania działań najbardziej efektywnych ekonomicznie oraz znacznie obniżą koszty budżetowe funkcjonowania systemu. Powyższe obowiązki będą wynikały z określonych w ustawie koniecznych do osiągnięcia poziomów odzysku i recyklingu wymienionych odpadów.

W samej ustawie ustalono te limity na koniec 2007 roku, dając delegację dla Rady Ministrów na określenie rocznych limitów do tego terminu. Rozporządzenie w tej sprawie zostało przyjęte w dniu 30 czerwca 2001 roku (Dz. U. Nr 69, poz. 719).

Konieczność osiągnięcia przyjętych limitów odzysku i recyklingu odpadów tworzy de facto obowiązek finansowania tych działań przez przedsiębiorców wprowadzających na rynek krajowy (poprzez produkcję bądź import) wybranych produktów, albo bezpośrednio, albo poprzez organizacje odzysku. W tym drugim przypadku organizacje odzysku przejmując obowiązki od przedsiębiorców pobierać będą odpowiednie "opłaty".

Przedsiębiorcy nie wypełniający tych zobowiązań zobligowani będą do uiszczania opłaty produktowej za różnicę pomiędzy wymaganym, a osiągniętym poziomem odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych.

W ustawie określono kwotowo maksymalne stawki opłaty produktowej, upoważniając Radę Ministrów do ustalenia w drodze rozporządzenia szczegółowych stawek opłat produktowych dla poszczególnych produktów, kierując się uciążliwością dla środowiska odpadów powstałych z tych produktów, a także kosztami ich zagospodarowania. Rozporządzenie w tej sprawie zostało już także przyjęte przez Rząd i skierowane do publikacji. Przyjęte stawki opłat przedstawiono poniżej. Zostały one ustalone na poziomie gwarantującym niższe koszty wypełniania obowiązków ustawowych dla przedsiębiorców tworzących systemy odzysku i recyklingu odpadów samodzielnie, a tym bardziej za pośrednictwem organizacji odzysku.

Opłata produktowa będzie w całości przeznaczana na realizację zadań określonych w ustawie, w zakresie odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania wyżej wymienionych odpadów.

Opłatą produktową objęto w ustawie wszystkie te produkty, z wyjątkiem akumulatorów ołowiowych. Produkt ten bowiem w ustawie objęto opłatą depozytową. Stawkę tej opłaty ustalono w wysokości 30 zł za sztukę akumulatora ołowiowego.

Tworząc system zagospodarowywania odpadów starano się stworzyć konstrukcję przejrzystą, prostą i łatwą do wprowadzenia w życie, a zarazem tanią w całym sposobie jej funkcjonowania. W związku z tym ograniczono sprawozdawczość przedsiębiorców i administracji publicznej do niezbędnego minimum. Przedsiębiorca (także organizacja) wytwarzający lub importujący produkty, lub produkty w opakowaniach objętych ustawą, jest zobowiązany do składania rocznych sprawozdań i samodzielnego obliczania i uiszczania opłaty produktowej na odrębny rachunek bankowy urzędu marszałkowskiego, właściwego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania. Przedsiębiorca jest też zobowiązany do prowadzenia dodatkowej pozaksięgowej ewidencji umożliwiającej ustalenie uzyskanych poziomów odzysku i recyklingu oraz obliczenie opłaty produktowej, zgodnie z przepisami o rachunkowości. Uproszczono system opłat depozytowych, umiejscawiając go na poziomie handlu detalicznego.

Realizację kompetencji w zakresie zbierania wpływów z opłaty produktowej, podobnie jak w przypadku opłat emisyjnych, powierzono organowi administracji samorządowej - marszałkowi województwa. Ustawa przewiduje jednocześnie stosowanie do tych opłat przepisów ustawy Ordynacja podatkowa. Kontrolę przedsiębiorstw w zakresie przestrzegania przepisów ustawy powierzono wojewódzkiej inspekcji ochrony środowiska i wojewódzkiej inspekcji handlowej.

W celu zapewnienia konkurencyjności polskich produktów na rynku zagranicznym wprowadzono zasadę, w myśl której eksport produktów w opakowaniach i produktów nie podlega przepisom ustawy.

Ze względu na dostosowanie rozwiązań prawnych obowiązujących na terenie Rzeczpospolitej Polskiej do konstrukcji obowiązujących w Unii Europejskiej wyodrębniono w ustawie rozdział regulujący zasady gospodarowania środkami pochodzącymi z opłaty produktowej.

Podstawową zasadą obowiązującą w gospodarowaniu środkami pochodzącymi z opłaty jest przyporządkowanie określonego źródła dochodu Narodowemu Funduszowi Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW), który z kolei będzie mógł wydatkować pochodzące stąd środki tylko na cele wymienione w ustawie, przede wszystkim na finansowanie przedsięwzięć z zakresu odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i odpadów poużytkowych z produktów objętych opłatą.

W przypadku opłat produktowych za opakowania NFOŚiGW będzie przekazywał 70% wpływów wojewódzkim funduszom, proporcjonalnie do ilości odpadów opakowaniowych, zebranych i przekazanych do odzysku i recyklingu przez gminy w poszczególnych województwach. Z kolei wojewódzkie fundusze środki te będą przekazywały, na powyższych zasadach, bezpośrednio gminom.

Pozostałe w NFOŚiGW 30% wpływów z opłat produktowych za opakowania przeznaczane będą na finansowanie różnorodnych przedsięwzięć w zakresie odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych oraz edukacji ekologicznej dotyczącej selektywnej zbiórki i recyklingu tych odpadów.

W celu zapewnienia przejrzystości systemu w zakresie wysokości wpływów z opłaty produktowej i prawidłowości wydatkowania środków przez NFOŚiGW wprowadzono zasadę, że dochody z każdego rodzaju opłaty gromadzi się na odrębnym rachunku bankowym.

Dodatkową gwarancją kontroli prawidłowości wykorzystywania wpływów z opłat jest nałożenie na NFOŚiGW obowiązku składania szczegółowych sprawozdań dotyczących celu i sposobu wydatkowania tych środków.

W celu uniknięcia podwójnego "opodatkowania" opakowań z tworzyw sztucznych likwidacji ulega podatek akcyzowy na te opakowania.

Nowy instrument ekonomiczny wprowadzany dla wspomagania odzysku i recyklingu odpadów stanowią obowiązkowo nakładane kaucje.

Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych nakłada na producentów i importerów substancji chemicznych toksycznych, rakotwórczych, mutagennych lub niebezpiecznych dla środowiska obowiązek ustalania kaucji na opakowania tych substancji, w wysokości od 10% do 30% ceny substancji chemicznej zawartej w danym opakowaniu oraz odbierania na własny koszt pustych opakowań zwróconych przez konsumentów do punktów sprzedaży.

Natomiast jednostki handlu detalicznego o powierzchni handlowej powyżej 2000 m. kw. są obowiązane do prowadzenia na własny koszt selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych po opakowaniach, które znajdują się w ich ofercie handlowej. Przepis ten dotyczy zarówno zbiórki wewnątrz sklepu, jak również udostępnienia odpowiednich pojemników dla klientów.

Stawki opłaty produktowej przyjęte przez Rząd na rok 2002

Poz. Symbol PKWiU Rodzaje opakowań (jednostkowych, transportowych i zbiorczych) Jednostkowa stawka w zł za 1 kg
1 2 3 4
1 25.22
17.40.21-50
17.40.21-73
17.40.21-75		 Opakowania z tworzyw sztucznych 2,50
2 28.72.12 Opakowania z aluminium, o pojemności mniejszej od 300 l. 1,25
3 28.72.11 Opakowania z blachy białej i lekkiej innej niż aluminiowa 0,75
4 21.21.12
21.21.13
21.21.14
21.21.15-30		 Opakowania z papieru i tektury 0,60
5 26.13.11 Opakowania ze szkła gospodarczego, poza ampułkami 0,15
6 bez względu na symbol PKWiU Opakowania z materiałów naturalnych (drewna i tekstyliów) 0,30
7 bez względu na symbol PKWiU Opakowania wielomateriałowe 2,70

Poz. Symbol PKWiU Rodzaje produktów Jednostkowa stawka opłaty zł/sztukę
1 2 3 4
1 29.23.12 Urządzenia klimatyzacyjne zawierające substancje zubożające warstwę ozonową (CFC i HCFC) 100
2 29.23.13 Urządzenia chłodnicze i zamrażające oraz pompy ciepła poza urządzeniami dla gospodarstw domowych zawierające substancje zubożające warstwę ozonową (CFC i HCFC)1) 150
3 29.71.11 Chłodziarki i zamrażarki typu domowego zawierające substancje zubożające warstwę ozonową (CFC i HCFC)1) 50
4 31.40.23 Akumulatory niklowo – kadmowe:
    - małogabarytowe (wraz zpakietami2)):
o masie do 50 g
o masie 51-150 g
o masie 151-250 g
o masie 251-500 g
o masie 501-750 g
o masie 751-1000 g
o masie 1001-2000 g
0,5
1,50
3,50
6,0
10,0
14,0
24,00
    - wielkogabarytowe (wraz z pakietami3)):
o masie powyżej 2000 g

26,00

5 31.40.1,
z wyłączeniem 31.40.13		 ogniwa i baterie galwaniczne, bez ich części:
Guzikowe
Baterie pierwotne i pozostałe baterie wtórne:
o masie do 50 g

o masie 51-150 g

o masie 151-250 g

o masie powyżej 250 g

0,10
0,304,6)
0,605)
1,304)
2,605)
1,006)
2,504)
5,005)
2,006)
5,004,5,6)

1) dotyczy również substancji zubażających warstwę ozonową, stosowanych jako czynniki spieniające w izolacji

2) dla pakietów jest to suma wysokości stawek opłat produktowych poszczególnych elementów, o łącznej masie do 2000 g

3) dla pakietów jest to suma wysokości stawek opłat produktowych poszczególnych elementów (akumulatorów małogabarytowych i wielkogabarytowych), o łącznej masie powyżej 2000 g

4)cynkowo-węglowe, alkaliczne, cynkowo-powietrzne

5) litowe, litowo-jonowe

6) niklowo-wodorkowe

Poz. Symbol PKWiU Rodzaje produktów Jednostkowa stawka opłaty
1 2 3 4
    I. Oleje smarowe zł/kg
1 23.20.18 z wyłączeniem 23.20.18-01,
23.20.18-09.10 		oleje smarowe
z wyłączeniem:
oleje bazowe,
oleje przepracowane 		1,90
    II. Lampy wyładowcze zł/sztukę
2 bez względu na symbol PKWiU Świetlówki, z wyłączeniem świetlówek kompaktowych 0,50
3 31.50.15-53 Rtęciówki 0,75
4 31.50.15-55
31.50.15-57		 Sodówki 1,50
5 31.50.15-59 Pozostałe 1,20
    III. Opony zł/kg
6 25.11.11
25.11.13-55
25.11.13-57
25.11.14-04
25.11.14-05		 opony nowe:
- pneumatyczne w rodzaju stosowanych w samochodach osobowych;
- pneumatyczne używane w małych ciężarówkach o współczynniku obciążenia mniejszym lub równym 121;
- pneumatyczne używane w dużych ciężarówkach o współczynniku obciążenia większym od 121;
- do kół napędzanych i sterowanych używane w pojazdach rolniczych, leśniczych i podobnych;
- w rodzaju używanych w maszynach do robót ziemnych
2,00
1,00
1,00
0,10
0,10
7 25.12.10-30.00
25.12.10-50
25.12.10-90		 opony używane regenerowane (bieżnikowane):
- w rodzaju używanych w samochodach osobowych;
- w rodzaju używanych w autobusach i samochodach ciężarowych;
- bieżnikowane w rodzaju używanych w lotnictwie i pozostałe
2,00 (1,00*)
1,00 (0,50*)
1,00 (0,50*)
  25.11.20 opony używane nieregenerowane (niebieżnikowane) 3,00
* - dla opon bieżnikowanych w kraju

 

Roczne procentowe poziomy odzysku i recyklingu dla odpadów opakowaniowych i poużytkowych w stosunku do masy lub ilości wprowadzonych na rynek krajowy opakowań i produktów, w poszczególnych latach do dnia 31 grudnia 2007 roku

Poz. Odpad powstały z: 2002 2003 2004 2005 2006 2007
    % poziom % poziom % poziom % poziom % poziom % poziom
  Rodzaj opakowania lub produktu Symbol PKWiU odzysku recyklingu odzysku recyklingu odzysku recyklingu odzysku recyklingu odzysku recyklingu odzysku recyklingu
1 2 3 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17
1 Opakowania z tworzyw sztucznych 25.22,
17.40.21-50,
17.40.21-73,
17.40.21-75		 - 7 - 10 - 14 - 18 - 22 - 25
2 Opakowania z aluminium, o pojemności mniejszej od 300 l. 28.72.12 - 15 - 20 - 25 - 30 - 35 - 40
3 Opakowania z blachy białej i lekkiej innej niż aluminiowa 28.72.11 - 6 - 8 - 11 - 14 - 18 - 20
4 Opakowania z papieru i tektury 21.21.12,
21.21.13,
21.21.14,
21.21.15-30		 - 37 - 38 - 39 - 42 - 45 - 48
5 Opakowania ze szkła gospodarczego, poza ampułkami 26.13.11 - 13 - 16 - 22 - 29 - 35 - 40
6 Opakowania z materiałów naturalnych (drewna i tekstyliów) Bez względu na symbol PKWiU - 5 - 7 - 9 - 11 - 13 - 15
7 Opakowania wielomateriałowe Bez względu na symbol PKWiU - 5 - 8 - 12 - 16 - 20 - 25
8 Urządzenia klimatyzacyjne zawierające substancje zubożające warstwę ozonową (CFC i HCFC) 29.23.12 15 15 20 20 25 25 30 30 45 45 50 50
9 Urządzenia chłodnicze i zamrażające oraz pompy ciepła poza urządzeniami dla gospodarstw domowych zawierające substancje zubożające warstwę ozonową (CFC i HCFC)1) 29.23.13 20 20 30 30 40 40 50 50 60 60 70 70
10 Chłodziarki i zamrażarki typu domowego zawierające substancje zubożające warstwę ozonową (CFC i HCFC)1) 29.71.11 15 15 20 20 25 25 30 30 40 40 50 50
11 Akumulatory ołowiowe (kwasowe) 31.40.21
31.40.22		 wszystkie zgłoszone wszystkie zebrane wszystkie zgłoszone wszystkie zebrane wszystkie zgłoszone wszystkie zebrane wszystkie zgłoszone wszystkie zebrane wszystkie zgłoszone wszystkie zebrane wszystkie zgłoszone wszystkie zebrane
12 Akumulatory niklowo – kadmowe wielkogabarytowe 31.40.23 20 20 30 30 40 40 50 50 60 60 70 70
13 Akumulatory niklowo – kadmowe małogabarytowe (wraz z pakietami) 31.40.23 10 10 15 15 25 25 35 35 45 45 50 50
14 ogniwa i baterie galwaniczne, bez ich części:
- guzikowe,
- baterie pierwotne,
- pozostałe baterie wtórne		 31.40.1, z wyłączeniem 31.40.13 5 52) 7 72) 10 102) 15 152) 30 302) 50 502)
15 oleje smarowe,
z wyłączeniem:
- oleje bazowe,
- oleje przepracowane		 23.20.18, z wyłączeniem:
23.20.18-01,
23.20.18-09.10		 30 153) 37 173) 40 193) 45 223) 50 253) 50 253)
16 lampy wyładowcze, z wyłączeniem świetlówek kompaktowych Bez względu na symbol PKWiU 7 7 12 12 18 18 25 25 32 32 40 40
17 opony nowe, używane regenerowane (bieżnikowane), używane nieregenerowane (niebieżnikowane) 25.11.11
25.11.13-55
25.11.13-57
25.11.14-04
25.11.14-05
25.11.20
25.12.10-30.00
25.12.10-50
25.12.10-90		 25 nie dotyczy 35 nie dotyczy 50 nie dotyczy 60 nie dotyczy 70 nie dotyczy 75 nie dotyczy

  1. dotyczy również substancji zubażających warstwę ozonową, stosowanych jako czynniki spieniające w izolacji
  2. nie dotyczy ogniw cynkowo - węglowych i alkalicznych
  3. dotyczy olejów przepracowanych poddanych regeneracji