Prawo Ochrony Środowiska

mgr inż. Grażyna Hadjiraftis
Ministerstwo Środowiska

Prawo Unii Europejskiej w zakresie swobodnego dostępu społeczeństwa do informacji o środowisku

 

I. OBOWIĄZUJĄCE REGULACJE PRAWA WSPÓLNOTOWEGO

  1. Dyrektywa Rady 90/313/EWG z dnia 7 czerwca 1990 r. w sprawie swobodnego dostępu do informacji o środowisku.

    Prawo Unii Europejskiej w zakresie swobodnego dostępu do informacji o środowisku obejmuje dostęp do informacji na temat stanu czystości wód, powietrza, gruntu, środowiska przyrodniczego itd., a także działań lub decyzji mających wpływ na ten stan oraz działań i decyzji podejmowanych w celu ochrony powyższych elementów, w tym decyzji administracyjnych i programów ochrony środowiska.

  2. Dyrektywa Rady 96/62/WE z dnia 27 września 1996 w sprawie oceny i zarządzania jakością powietrza.
  3. Dyrektywa Rady 96/61/WE z dnia 24 września 1996 w sprawie zintegrowanego zapobiegania i kontroli zanieczyszczeń środowiska (IPPC).
  4. Dyrektywa Rady 91/692/EWG z dnia 23 grudnia 1991 w sprawie standaryzacji i racjonalizacji raportów z wprowadzania w życie postanowień niektórych dyrektyw dotyczących środowiska.

II. VADEMECUM UŻYTKOWNIKA DYREKTYWY RADY 90/313/EWG

Cel wprowadzenia Dyrektywy

Celem wprowadzenia Dyrektywy jest umożliwienie dostępu obywateli do informacji o środowisku będących w posiadaniu urzędów państwowych oraz określenie podstawowych zasad i warunków udostępniania tych informacji (art. 1).

Co to jest informacja o środowisku?

Dyrektywa stosuje się do wszelkiego rodzaju informacji o środowisku. Obejmuje to informacje na temat stanu czystości wód, powietrza, gruntu, środowiska przyrodniczego itd., a także do działań lub decyzji mających nań wpływ oraz do działań i decyzji podejmowanych w celu ochrony powyższych elementów, w tym decyzji administracyjnych i programów ochrony środowiska (art. 2a). Poniżej zostały wymienione rodzaje informacji, o których udostępnienie można się ubiegać.

Poniższa lista stanowi ilustrację rodzajów informacji, o których udostępnienie można się zwracać: (Listę tą sporządzono na podstawie większego zestawienia opracowanego przez B. Gebersa z Öko-Institut w Darmstadt w Niemczech, rozpowszechnionego w Informatorze Environmental Law Network Intemational (ELNI), nr 1/93.)

W jakiej formie mogą być udostępniane informacje?

Dyrektywa odnosi się do informacji o środowisku występującej w dowolnej, dostępnej formie. Obejmuje to informacje zawarte w dokumentach, raportach, pismach itp., ale również informacji w formie fotografii, obrazów satelitarnych, nagrań magnetycznych oraz informacji w formie cyfrowej, które przechowywane są w komputerowych bazach danych (art. 2a).

Co to jest urząd państwowy?

Dyrektywa określa urząd państwowy jako dowolny organ publiczny szczebla centralnego, regionalnego lub lokalnego realizujący zadania w ochronie środowiska i dysponującego informacjami związanymi ze środowiskiem. Jedynym wyjątkiem są organy wykonujące funkcje sądownicze lub legislacyjne. Zatem sądy, parlamenty krajowe, regionalne zgromadzenia i rady miejskie lub gminne w pewnych okolicznościach mogą być wyłączone z zakresu obowiązywania Dyrektywy, jednak tylko w takim stopniu, w jakim organy te występują w roli ciał o charakterze sądowniczym lub prawodawczym (art.2).

Kto może zwracać się o udostępnienie informacji?

Dyrektywa daje każdemu prawo występowania o informacje dotyczące środowiska i do ich otrzymywania od dysponujących nimi dowolnych urzędów państwowych w dowolnym kraju członkowskim Unii Europejskiej, z wyjątkiem poniższych przypadków. Każda osoba fizyczna lub prawna ma prawo występować o udostępnienie takich informacji (art.3.1). Obejmuje to osoby prywatne ale także podmioty gospodarcze i organizacje, np. organizacje ekologiczne.

Czy można zwrócić się o udostępnienie informacji, którą dysponuje urząd państwowy w innym kraju?

Tak, każda osoba może zwrócić się o udostępnienie informacji dotyczącej środowiska. Prawa zapisane w dyrektywie nie ograniczają się swoim zasięgiem wyłącznie do obywateli jakiegoś określonego kraju członkowskiego. Nie ograniczają się nawet wyłącznie do krajów członkowskich Wspólnoty. Na przykład dowolna osoba w Hiszpanii może zwrócić się o udostępnienie informacji do urzędu państwowego we Francji lub Portugalii lub we Włoszech itd. ale i dowolna osoba w Szwajcarii czy w Stanach Zjednoczonych może w ten sam sposób zwrócić się o udostępnienie takich informacji przez urząd we Francji lub Portugalii itd.

Czy należy uzasadniać swoją prośbę o udostępnienie informacji?

Nie. Można zwrócić się z prośbą o udostępnienie informacji bez konieczności podawania powodów (art.3.1). Prośba nie musi zawierać wyjaśnienia ani uzasadnienia powodów, dla których wnioskodawca występuje o udostępnienie określonych informacji.

Jak składać prośbę?

Dyrektywa pozostawia praktyczne zorganizowanie udostępniania informacji poszczególnym krajom członkowskim (art.3.1). Oznacza to, iż mogą zaistnieć różnice pomiędzy krajami członkowskimi i różnice w poszczególnych krajach dotyczące trybu udostępniania informacji na różnych szczeblach administracji (centralnym, regionalnym i lokalnym). Niemniej jednak istnieją pewne ogólne zalecane zasady zwracania się z prośbą o udostępnienie informacji.

  1. Należy formułować prośbę bardzo konkretnie. Najlepiej zacząć od określenia rodzaju informacji, o jaką nam chodzi oraz maksymalnie pełnego jej sprecyzowania. Zatem, jeśli interesują nas dokumenty dotyczące jakiegoś konkretnego okresu, należy podać ten okres lub konkretne miejsce (należy podać obszar lub region). Należy również pamiętać, że im precyzyjniej sformułujemy prośbę, tym łatwiej będzie właściwym osobom odnaleźć dokumenty, o które nam chodzi oraz tym będzie większa szansa szybkiego otrzymania odpowiedzi na nasze zapytanie. Ponadto ogólnikowy opis może spowodować udostępnienie większej ilości informacji, niż oczekiwaliśmy i zwiększenia kosztów tej operacji. Dyrektywa przewiduje również możliwość odmowy, jeśli prośba sformułowana jest w sposób jawnie nieuzasadniony lub zbyt ogólny (art. 3.3).
  2. Jeśli w danym kraju nie został powołany centralny urząd obsługujący prośby wynikające z wprowadzenia Dyrektywy, powinny być one kierowane do urzędów państwowych, które posiadają informacje, o które zwracamy się w naszej prośbie. Najprawdopodobniej wymagać to będzie pewnych działań przygotowawczych, np. rozmów telefonicznych, wysyłania pism, itp. w celu ustalenia tego urzędu państwowego, który najpewniej posiada poszukiwane przez nas informacje. W przypadkach, kiedy trudno z wyprzedzeniem ustalić, który urząd posiada poszukiwane informacje, zaleca się skierowanie prośby do wszystkich urzędów, które mogą dysponować takimi informacjami z zaznaczeniem pozostałych adresatów prośby.
  3. Po trzecie, prośba powinna zawierać zapis, iż jest składana zgodnie z Dyrektywą oraz (lub) z ustawą kraju członkowskiego stanowiącą jej realizację.
  4. Należy określić formę, w jakiej chcielibyśmy otrzymać informację. Należy wyraźnie zaznaczyć, czy chcemy otrzymać fotokopie dokumentów czy też chcemy mieć do nich wgląd w inny sposób. Jeśli chodzi o informacje w zapisie cyfrowym, prawdopodobnie istnieje możliwość ich elektronicznego przesłania za pośrednictwem modemu lub na dyskietce, jeżeli w prośbie uwzględnimy taką możliwość.

Prośba może być przesłana w formie zwykłego pisma, chyba, że szczegółowy tryb udostępniania informacji w kraju członkowskim, do którego się zwracamy zawiera dodatkowe wymogi. Nie ma konieczności stosowania żadnych specjalnych formularzy lub innych specjalnych form, poza tym, o czym już wspomniano, a mianowicie, iż prośba powinna być maksymalnie precyzyjna i jasna.

Jakie mogą być powody odmowy?

Dyrektywa przewiduje, iż wszelkie informacje dotyczące środowiska muszą być przekazane każdej osobie, która zwróci się o ich udostępnienie, chyba, że dana informacja należy do wąskiej grupy wyjątków (art. 3).

Wyjątki określone w Dyrektywie stanowią jedyny uzasadniony powód odmowy udostępnienia informacji.

Dziesięć wyjątków

Urząd państwowy może odmówić udostępnienia jakiejś informacji lub jej części jedynie w przypadku zaistnienia jednego lub kilku z poniższych warunków (art. 3.2, 3.3).

  1. Tajemnica obejmująca działalność rządów państwowych, stosunki międzynarodowe i obronność kraju,
  2. Bezpieczeństwo społeczne,
  3. Sprawy będące przedmiotem postępowania wyjaśniającego, w tym postępowania dyscyplinarnego i wstępnego,
  4. Sprawy objęte tajemnicą handlową i przemysłową, w tym własność intelektualna,
  5. Poufność danych i akt osobowych,
  6. Materiały przekazane przez osobę trzecią w sytuacji, kiedy nie jest ona do tego prawnie zobligowana,
  7. Materiały, których ujawnienie zwiększa możliwość degradacji środowiska, o którym została przekazana informacja,
  8. Niedokończone dokumenty, dane i okólniki wewnętrzne,
  9. Jawnie nieuzasadnione prośby,
  10. Prośby sformułowane w sposób zbyt ogólnikowy.

Ad 1) Pierwszy element tej kategorii wyjątków ma na celu tylko i wyłącznie ochronę poufnych aspektów działań urzędów publicznych. Informacje dotyczące działań urzędów publicznych, do których społeczeństwo już ma prawo dostępu zgodnie z obowiązującymi przepisami, nie powinny być tutaj ujęte. Mogą pojawić się spory w związku z postępowaniem koncesyjnym, podczas którego podmiot gospodarczy ujawnia urzędowi państwowemu pewne informacje nie przeznaczone dla ogółu społeczeństwa.

Ochrona informacji o stosunkach międzynarodowych i obronności kraju jest normą w przepisach o swobodnym dostępie do informacji. Celem jest ochrona informacji istotnych ze względu na bezpieczeństwo narodowe. Wyjątek nie powinien stosować się do tych informacji, w których aspekt ekologiczny jest aspektem podstawowym, np. problem transgranicznego przenoszenia zanieczyszczeń mogący mieć wpływ na stosunki pomiędzy zainteresowanymi krajami lub w przypadku problemów ekologicznych związanych z działaniami militarnymi, np. ćwiczenia wojskowe na terenie parków narodowych lub innych obszarów chronionych oraz składowanie odpadów nuklearnych i toksycznych wytworzonych w związku z działaniami o charakterze militarnym.

Ad 2) Ten wyjątek wydaje się być wewnętrznym odpowiednikiem wyjątku związanego ze stosunkami międzynarodowymi i obronnością kraju, o których była mowa powyżej i powinien ograniczać się do informacji koniecznych do ochrony porządku publicznego.

Ad 3) Powyższy zapis jest zarówno bardzo ogólny, jak i nie najlepiej sformułowany, gdyż niemal każda sprawa sądowa była "przedmiotem postępowania wyjaśniającego" nawet jeśli została rozstrzygnięta poprzez orzeczenie sądu. Cel tego zapisu jest, jak się wydaje, dwojaki:

Ad 4) Można oczekiwać, iż podmioty gospodarcze będą szeroko argumentować za częstym stosowaniem tego wyjątku. Należy mieć jedynie nadzieję, że wyjątek będzie stosowany tylko w wypadkach, kiedy jest to absolutnie konieczne dla ochrony poufnych elementów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Ad 5) Jest to standardowy zapis chroniący sferę prywatną obywatela.

Ad 6) Powyżej sformułowany wyjątek, który nie pojawił się w wersji początkowej projektu Komisji ma za zadanie propagować przepływ informacji od podmiotów korzystających ze środowiska do władz państwowych. Jednakże wykorzystanie tego wyjątku może być w praktyce kłopotliwe, gdyż trudno będzie oddzielić te informacje, które są składane zgodnie z wymogami prawnymi, od tych które są przekazywane dobrowolnie.

Ad 7) Przykładem zastosowania powyższego wyjątku może być lokalizacja lęgowisk rzadkiego ptactwa.

Ad 8) Powyższy zapis ma za zadanie chronić przebieg wewnętrznych dyskusji w urzędzie państwowym. Jednakże ujawniane powinny być merytoryczne fragmenty dokumentów wewnętrznych, podobnie jak ostatecznie podejmowane decyzje oraz dokumenty stanowiące ich podstawę.

Ad 9) Powyższy warunek jest przedmiotem rozbieżnych interpretacji. Chodzi w nim o zapobieżenie nadmiernie częstym lub zbyt obciążającym prośbom.

Ad 10) Prośba powinna być wystarczająco konkretna, aby pracownik urzędu państwowego posiadający orientację w przedmiocie mógł zlokalizować informację przy optymalnym wysiłku własnym.

Co się dzieje, jeśli część, ale nie cały przedmiot prośby, objęta jest którymś wyjątkiem?

Dyrektywa stawia wymóg ujawnienia częściowych informacji, jeżeli istnieje możliwość oddzielenia jej od informacji chronionej jednym z wyjątków (art. 3.2).

Czy urząd państwowy ma obowiązek odmówić ujawnienia informacji, jeżeli należy ona do któregoś z wyjątków?

Nie. Urząd państwowy może opierać się na jednym z dziesięciu przedstawionych wyjątków odmawiając udzielenia informacji, jednakże nie jest to jego obowiązkiem. Inaczej mówiąc, urząd państwowy może podjąć decyzję o ujawnieniu pewnych informacji, nawet jeśli zgodnie z prawem mógłby tego nie zrobić. Istnieje jednak możliwość, iż przepisy krajowe wprowadzające zapisy dyrektywy będą zawierać obowiązek nie ujawniania informacji przez urzędy państwowe w pewnych okolicznościach, np. w celu ochrony sfery prywatności.

Czy mamy prawo znać uzasadnienie, jeżeli informacja, o którą prosimy nie zostanie ujawniona?

Tak. Dyrektywa wymaga uzasadnienia decyzji odmownej (art. 3.4). Oznacza to, iż odmowa musi zawierać powołanie się na wyjątek lub wyjątki uzasadniające odmowę ujawnienia określonych informacji.

Terminy

Urząd musi odpowiedzieć na prośbę o ujawnienie informacji w ciągu dwóch miesięcy lub, jeśli to możliwe, wcześniej (art. 3.4).

Prawo odwołania

Dyrektywa przewiduje konieczność istnienia mechanizmu administracyjnego lub sądowego dającego możliwość odwoływania się od decyzji odmownych, zgodnego z obowiązującym prawem w danym kraju. Odmowa udzielenia informacji może być przedmiotem odwołania. Odwoływać się można również w przypadku zignorowania prośby lub niewłaściwego udzielenia odpowiedzi przez urząd państwowy.

Koszty

Dyrektywa zezwala krajom członkowskim na naliczanie opłaty za dostarczenie informacji. Opłata taka nie może przekraczać optymalnych kosztów takiej operacji (art.5). Nie zdefiniowano jednak pojęcia kosztu optymalnego. Opłata może obejmować koszty kopiowania lub innej formy powielania dokumentów. Może również obejmować czas i wysiłek włożony przez urząd publiczny w poszukiwanie informacji. Jest to dodatkowa motywacja, aby formułować prośbę maksymalnie konkretnie. Niektóre kraje członkowskie mogą zorganizować przekazywanie informacji po obniżonych kosztach, jeżeli jest ona ujawniana w celach niekomercyjnych lub całkowicie bezpłatnie do pewnej wyznaczonej wysokości kosztów.

Czy Dyrektywa stosuje się do jednostek prywatnych pełniących funkcje publiczne?

W niektórych krajach pewne istotne funkcje publiczne zostały przekazane w ręce organizacji prywatnych lub półprywatnych. Dyrektywa przewiduje, iż informacje dotyczące środowiska znajdujące się w posiadaniu takich organizacji mają być również ujawniane, tak jak w przypadku urzędów państwowych, pod warunkiem, że organizacje te podlegają kontroli urzędów państwowych (art. 6).

PRAWO UNII EUROPEJSKIEJ W ZAKRESIE PROGNOZ I OCEN ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

Realizacja zasady zrównoważonego rozwoju, stanowiącej podstawę polityki ekologicznej państwa, wymaga uznania za priorytet działania mające na celu zapobieganie degradacji środowiska przed działaniami służącymi jedynie przeciwdziałaniu niekorzystnych jej skutkom. Działania prewencyjne można realizować przez planowanie przestrzenne oraz oceny oddziaływania na środowisko. Zgodnie z programem wykonawczym do polityki ekologicznej państwa niezbędne zmiany regulacji prawnej wymagają kompleksowego uregulowania problematyki ocen oddziaływania na środowisko, zmierzającego do dostosowania jej do wymagań ustawodawstwa Unii Europejskiej, rozszerzenia jej zakresu na plany i programy rządowe oraz m. in. do zwiększenia roli i udziału społeczeństwa w procedurze oceny.

Jednocześnie kierując się zasadą spójności systemu prawnego państwa, polskie akty prawne obowiązujące i te, które będą obowiązywać, muszą uwzględniać zobowiązania międzynarodowe Polski wynikające z przynależności do OECD, zawartych umów oraz konwencji, w których Polska jest stroną.

I. PRZEGLĄD PRAWA UNII EUROPEJSKIEJ W ZAKRESIE OCEN ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

Wynikająca z procesu integracji z Unią Europejską konieczność dostosowania polskiego prawodawstwa do przepisów Unii, nałożyły na polskich ustawodawców obowiązek uwzględnienia w polskim prawie standardów unijnych w zakresie ocen oddziaływania na środowisko w odniesieniu do projektów przedsięwzięć inwestycyjnych.

Obowiązujące regulacje prawa wspólnotowego

Prawną podstawą procedury ocen oddziaływania na środowisko w Unii Europejskiej są:

A. Analiza dyrektyw w sprawie ocen oddziaływania na środowisko

Obecnie obowiązująca w Unii Europejskiej Dyrektywa Rady 85/337/EWG z dnia 27 czerwca 1985 r. w sprawie oceny skutków niektórych publicznych i prywatnych przedsięwzięć dla środowiska i Dyrektywa Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1997 r to dwa akty prawne zawierające przepisy, które są częścią składową podstawy systemu prawa ekologicznego w Unii Europejskiej, a bez którego prawo ochrony środowiska nie mogłoby być właściwie stosowane.

Dyrektywa Rady 85/337/EWG w roku 1985 wprowadzała "podejście zapobiegawcze" w rozwiązywaniu problemów ochrony środowiska, stawiając wymóg, aby przed wydaniem zezwolenia przez właściwy organ rządowy na pewne przedsięwzięcia inwestycyjne, które mogą powodować znaczące skutki dla środowiska, między innymi z powodu ich charakteru, wielkości i lokalizacji, były one przedmiotem oceny ze względu na potencjalne skutki oddziaływania na środowisko.

Komisja Europejska, działając zgodnie z obowiązkiem zawartym w Art. 11 dyrektywy matki przedstawiła w 1993 r. Radzie i Parlamentowi Europejskiemu raport w sprawie stosowania tejże dyrektywy na obszarze państw członkowskich. Z raportu wynikało, że dyrektywa jest różnie interpretowana w poszczególnych państwach członkowskich, co prowadziło do różnic w stosowaniu w praktyce jej zobowiązań. Podstawowe różnice wystąpiły przy rozumieniu zakresu dyrektywy 85/337/EWG, a w szczególności Załączników I i II do dyrektywy (lista przedsięwzięć) oraz zakresu informacji, jaki powinna zapewnić ocena oddziaływania na środowisko (Załącznik III). W związku z powyższym Komisja przedstawiła 21 kwietnia 1994 r. projekt nowelizacji dotychczasowej dyrektywy i dyrektywa 85/337/EWG została znowelizowana przez Dyrektywę Rady 97/11/WE z dnia 3 marca 1997 r., której postanowienia państwa członkowskie muszą wprowadzić w życie najpóźniej do 14 marca 1999 r.

Zmiany dyrektywy mają charakter przede wszystkim transformacyjny, a ich celem jest wyeliminowanie słabości dyrektywy matki, zwłaszcza w odniesieniu do rodzajów przedsięwzięć przewidzianych do oceny oraz informacji, która ma się znaleźć w tych ocenach. Dyrektywa Rady 97/11/WE podobnie jak Dyrektywa Rady 85/337/EWG reprezentuje podejście prewencyjne do ochrony środowiska, gdyż nakłada wymóg poddania ocenie oddziaływania na środowisko tych przedsięwzięć, które mogą mieć istotne niekorzystne skutki dla środowiska.

Jednocześnie zmiany dyrektywy mają prowadzić do zapewnienia większej spójności z innymi aktami prawnymi Wspólnot w zakresie ochrony środowiska uwzględniając przepisy i postanowienia zawarte w:

Dyrektywa Rady 85/337/EWG w artykule 1 definiuje: zakres dyrektywy, pojęcia "przedsięwzięcie", "inwestor", "zezwolenie na realizacje przedsięwzięcia", oraz kto jest właściwym organem odpowiedzialnym za wykonywanie obowiązków wynikających z niniejszej dyrektywy.

Artykuł 2 dyrektywy matki został znowelizowany artykułem 1 ust 1 dyrektywy córki i zawiera m. in. zalecenia, aby oceny oddziaływania na środowisko zostały włączone w państwach członkowskich do istniejących lub istniejącej procedury udzielania zezwoleń na przedsięwzięcia.

Artykuł 2 określa również wyjątkowe przypadki, w jakich państwa członkowskie mogą wyłączyć określone przedsięwzięcia w całości lub częściowo spod postanowień dyrektywy.

Artykuł 3 nowelizacją wprowadza pojęcie "scopingu" dla raportu oceny oddziaływania na środowisko. "Scoping" to określenie zakresu oddziaływania przedsięwzięcia, jaki powinien być objęty przez raport OOS, dla każdego indywidualnego przypadku. Dotyczy on określania, opisywania i oceny bezpośrednich i pośrednich skutków przedsięwzięcia dla następujących elementów:

Artykuł 4 dyrektywy po nowelizacji dzieli przedsięwzięcia na dwie grupy:

I. dla których istnieje obowiązek wykonania oceny oddziaływania na środowisko (wymienione w Aneksie I) oraz

II. dla których decyzja o wykonaniu oceny pozostawiona została państwom członkowskim poprzez zastosowanie procedury "screeningu" mającego zapewnić obiektywne wyselekcjonowanie inwestycji wymienionych w Aneksie II, które przedsięwzięcia powinny zostać poddane procedurze wykonania oceny oddziaływania na środowisko. Nowela przewiduje, że procedurę taką trzeba uruchomić, jeżeli zostanie stwierdzona możliwość "znacznego oddziaływania (przedsięwzięcia) na obszary specjalnie chronione określone przez Państwa członkowskie zgodnie z postanowieniami prawa wspólnotowego". Pozostałe przedsięwzięcia wymienione w Aneksie II należy wyselekcjonować pod kątem pewnych indywidualnych badań lub/i wartości progowych i kryteriów ustalonych przez państwa członkowskie oraz kryteriów zawartych w Aneksie III.

Aneks III zawiera kryteria, które umożliwiają państwom członkowskim stwierdzić, w jednolity sposób, czy dane przedsięwzięcie zawarte w Aneksie II może mieć znaczny niekorzystny wpływ na środowisko czy nie, a w konsekwencji, czy ma być poddane procedurze oceny oddziaływania na środowisko.

Artykuł ten Aneksem I wprowadza poważne zmiany do zawartości Załącznika I do dyrektywy matki. Aneks I zawiera listę planowanych przedsięwzięć w odniesieniu, do których istnieje obowiązek sporządzania oceny oddziaływania. Dotychczasowa lista składająca się z 9 grup przedsięwzięć została wydłużona do 21 grup.

W ramach dotychczasowej listy najistotniejsze zmiany dyrektywa wprowadziła do pojęcia "zintegrowanych instalacji chemicznych". Zmiana polega na zapewnieniu większej precyzji tego terminu, co zostało dokonane m. in. poprzez wprowadzenie 6 podgrup instalacji, które składają się na powyższe pojęcie. W przypadku samochodowych dróg lądowych dodano jeszcze jedną kategorię dróg, która nie mieści się w pojęciu " autostrada" lub "droga szybkiego ruchu".

Artykuł 4 dyrektywy córki wprowadził również nowe grupy inwestycji do Załącznika II Dyrektywy 85/337/EWG. Dotyczy to m. in. inwestycji z zakresu "turystyki i wypoczynku".

Artykuł 5 dyrektywy po nowelizacji zawiera polecenie dla państw członkowskich, aby podjęły działania konieczne do zapewnienia, że inwestor dostarczy na etapie procedury wydawania zezwolenia na realizację przedsięwzięcia, informacje wyszczególnione w Aneksie IV, a w tym co najmniej:

Jednocześnie artykuł 5 zobowiązuje państwa członkowskie do zapewnienia, a jeśli to konieczne, udostępnienia inwestorowi stosownych informacji, ze względu na wykonanie zaleceń artykułu 3, będących w posiadaniu jakiegokolwiek organu władzy.

Artykuł 5 poprzez procedurę "scopingu", pozwala każdorazowo określić zakres informacji na temat inwestycji i jej oddziaływania. Jednocześnie zapewnia inwestorowi, na którym ciąży zebranie i dostarczenie informacji dotyczącej przedsięwzięcia wszystkim zainteresowanym, że ilości dostarczanej informacji powinna być proporcjonalna do rodzaju i skali danego przedsięwzięcia.

Artykuł 6 dyrektywy córki daje prawo społeczeństwu do konsultacji jeszcze przed wydaniem decyzji dotyczącej przedsięwzięcia, a nie jak dotychczas - po wydaniu takiej zgody, ale przed podjęciem prac realizacyjnych. Artykuł 6 nakłada również obowiązek na państwa członkowskie określenia sposobu powiadamiania społeczeństwa o dostępie do wniosku i na realizację przedsięwzięcia, raportu oceny oraz jak będzie mogła z nich skorzystać. Jednocześnie Artykuł 6 na poszczególne państwa członkowskie nakłada obowiązek rozwiązania szczegółowej organizacji dostępu do informacji o przedsięwzięciu i konsultacjach społecznych.

Artykuł 7 dyrektywy córki wprowadza zmiany dotyczące potencjalnego oddziaływania transgranicznego przedsięwzięcia, mające na celu dostosowanie dyrektywy do Konwencji EKG ONZ w sprawie ocen oddziaływania na środowisko w kontekście transgranicznym.

Artykuł 8 dyrektywy zobowiązuje państwa członkowskie do tego, aby informacje i opinie zebrane zgodnie z art. 5, 6 i 7 dyrektywy były wzięte pod uwagę w procedurze wydawania zezwolenia na przedsięwzięcie.

Artykuł 9 dyrektywy po nowelizacji nakłada obowiązek na państwa członkowskie poinformowania społeczeństwa o decyzji przyznania lub odmowy przyznania zezwolenia na inwestycję i udostępnieniu mu informacji dotyczącej treści wydanej decyzji i warunków związanych z jej realizacją oraz o powodach i uzasadnieniu jej wydania. A gdzie to konieczne, również głównych działaniach mających na celu uniknięcie, zmniejszenie, lub wyrównanie szkodliwych skutków dla środowiska.

Artykuł 10 dyrektywy po nowelizacji odnosi się do konieczności zachowania tajemnicy handlowej i przemysłowej.

Artykuł 11 dyrektywy nakłada obowiązek wymiany informacji pomiędzy państwami członkowskimi i Komisją Wspólnot Europejskich na temat doświadczeń związanych z stosowaniem dyrektywy.

Artykuł 12 dyrektywy nakazuje państwom członkowskim przekazanie Komisji Wspólnot Europejskich teksty aktów prawych, których przyjęcie wynika z treści dyrektywy.

B. Analiza Dyrektywy Rady 2001/42/EC z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny skutków pewnych planów i programów na środowisko

Dyrektywa unijna dotycząca strategicznych OOS ma na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska i przyczynienie się do włączenia problematyki ochrony środowiska do przygotowywania i przyjmowania planów i programów w celu promowania zrównoważonego rozwoju.

Zawiera ona 4 definicje (art. 2) w tym określenie pojęć takich jak "plany i programy a także "raport ekologiczny" i "społeczeństwo". Zakres podlegający Dyrektywie wraz z rodzajami planów i programów, do jakich się ona nie odnosi określa art. 3.

Art. 4 zawiera zobowiązania ogólne unijnej Dyrektywy, natomiast artykuł 5 reguluje kwestie dot. raportu ekologicznego, w którym będą zidentyfikowane, opisane i oszacowane prawdopodobne skutki dla środowiska wdrażania planu lub programu oraz rozwiązania alternatywne, uwzględniające cele i geograficzny zasięg oddziaływania planu lub programu.

Konsultacje powinny być przeprowadzone zgodnie z art. 6, w którym nie określa się ani metod konsultacji ani nie różnicuje społeczeństwa na osoby fizyczne i/lub organizacji społecznych będące osobami prawnymi. Natomiast ustępem 5 art. 6 ustawodawca zobowiązuje państwa członkowskie do ustalenia szczegółów w sprawie organizacji konsultacji i informowania władz oraz społeczeństwa. Jednocześnie zgodnie z art. 7 przeprowadzenie konsultacji transgranicznych wymaga działań dodatkowych i uzgodnienia w początkowej fazie konsultacji ich harmonogramu. Podejmowanie decyzji zawiera art. 8 a informowanie o decyzji zawierające rodzaj udostępnianych dokumentów art. 9. Dodatkowo, Dyrektywa w art. 10 odnosi się do zagadnień monitoringu znaczącego wpływu realizacji planów i programów na środowisko, dając jednocześnie możliwość wykorzystywania istniejących systemów monitoringu w celu uniknięcia powielania monitoringu. Ponadto, unijny akt prawny dotyczy zagadnień związku z innym prawem Wspólnoty oraz informacji, sprawozdania i przeglądu a także wdrażania dyrektywy. Dyrektywa weszła w życie z dniem publikacji w dzienniku Oficjalnym Wspólnot Europejskich (czerwiec 2001 r.) natomiast Państwa Członkowskie wdrożą prawa, rozporządzenia i przepisy administracyjne niezbędne dla wypełnienia niniejszej Dyrektywy przed 21 lipca 2004r. o czym powinny niezwłocznie poinformować Komisję.

Uwagi ogólne o strategicznych ocenach oddziaływania na środowisko

Ocena strategiczna jest to nowa forma oceny oddziaływania na środowisko, która wykonywana jest w celu określenia skutków dla środowiska decyzji strategicznych, zapadających na szczeblu polityki, planowania i programowania.

Strategiczne oceny traktować należy jako jedno z najważniejszych narzędzi realizacji polityki zrównoważonego rozwoju.

Oceny strategiczne powinny być rozpatrywane na możliwie wczesnym etapie formułowania polityki, planu i programu oraz zawierać informacje istotne przy podejmowaniu decyzji i być wykorzystywane w procesach decyzyjnych.

Stosowanie ocen strategicznych w procesie decyzyjnym pozwala na uwzględnienie oddziaływań w skali większej niż jeden projekt, co pozwala na oszczędność czasu i nakładów eliminując konieczność wielokrotnego rozpatrywania tego samego zagadnienia w ramach ocen oddziaływania na środowisko poszczególnych inwestycji.

Oceny strategiczne pozwalają na uwzględnienie oddziaływań kumulujących się, szczególnie w odniesieniu do wielu zamierzeń inwestycyjnych, których każde osobno powoduje znikome oddziaływanie, lecz wszystkie razem już znaczące. Pozwalają także na określenie pewnych preferencji czy ograniczeń dla danego regionu czy rodzaju działalności.

Rozpatrując potencjalne oddziaływanie na etapie ocen strategicznych możliwe jest uwzględnienie w analizie wariantów, które nie bywają uwzględnione na etapie pojedyńczych projektów: np. zamiast porównywania różnych wariantów przebiegu autostrady możliwe jest porównanie wykorzystania różnych środków transportu np. kolejowego z samochodowym.

W praktyce wykonywanie ocen strategicznych można kwalifikować następująco:

Do zakwalifikowania polityki, planu lub programu do wykonania oceny strategicznej najczęściej stosowane są listy sprawdzające, na podstawie, których dokonuje się kwalifikacji różnych działalności do wykonania lub nie oceny strategicznej.

Oceny strategiczne oparte są na podobnych przesłankach jak oceny oddziaływania na środowisko planowanych przedsięwzięć, ponieważ jednak dotyczą innego rodzaju decyzji wymagają stosowania innych metod.

Ocena strategiczna powinna składać się z:

  1. Opisu proponowanej polityki, planu, programu i zawierać określenie zakresu oceny strategicznej oraz jej dokładną analizę w celu stwierdzenia, które potencjalne oddziaływania na środowisko należy uznać za istotne i podlegające dalszej szczegółowej analizie.
  2. Wyłonienia i porównania skutków środowiskowych realizacji poszczególnych wariantów, aby spełnić podstawowy cel wykonania oceny strategicznej. Tradycyjnie do analizy włączany powinien być tzw. wariant zerowy, a więc prognoza sytuacji, która zaistniałaby gdyby nie podejmowano żadnych działań.
  3. Określenia obszarów niepewności i luk wiedzy, ponieważ prognozy dotyczące oddziaływań planów, programów i polityk obarczone są większą niepewności niż oddziaływania konkretnych przedsięwzięć.
  4. Zalecenia i wskazania ograniczeń dla danego planu, programu lub polityki.
  5. Analizę porealizacyjną.

 

UDZIAŁ SPOŁECZEŃSTWA W PROCEDURZE OOS ZGODNIE Z ZALECENIAMI UNII EUROPEJSKIEJ I ROZWIĄZANIAMI OBOWIĄZUJĄCYMI W NIEKTÓRYCH PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH

Unia Europejska przywiązuje ogromną wagę do udziału społeczeństwa w procesie decyzyjnym, jakim są oceny oddziaływania na środowisko. W swoich dokumentach podkreśla, że udział społeczeństwa w procedurze OOS stanowi bardzo ważny element w procedurze podejmowania decyzji dotyczącej realizacji konkretnego przedsięwzięcia, przez właściwy organ, ponieważ umożliwia on zainteresowanym wypowiedzieć się na temat zagadnień, które będą miały bezpośredni wpływ na ich zdrowie i jakość życia. Jednocześnie wiadomo, że otwarty przepływ informacji sprzyja obiektywnemu rozważeniu całego zakresu problemów związanych z podejmowaniem decyzji lokalizacyjnej i pozwala obywatelom na podejmowanie uzasadnionego wyboru, co do korzyści i zagrożeń wynikających z planowanego przedsięwzięcia.

Fazy udziału społeczeństwa w procedurze OOS (dla każdego przedsięwzięcia indywidualnie):

Jednocześnie organ odpowiedzialny w sprawie wydania decyzji dotyczącej planowanego przedsięwzięcia jest odpowiedzialny od początku do zakończenia procedury OOS za:

  1. informowanie opinii publicznej o planowanym przedsięwzięciu jak najwcześniej a w przypadku przeprowadzania procedury OOS w całym dalszym procesie rozpatrywania sprawy i podejmowania decyzji;
  2. zagwarantowanie udziału społeczeństwa we wszystkich fazach procedury OOS,
  3. uwzględnieniu wszystkich uwag i zastrzeżeń opinii społecznej przy podejmowaniu wszystkich decyzji dotyczących danego przedsięwzięcia.
  4. wprowadzanie wszelkich informacje i decyzji do rejestru, dostępnego dla społeczeństwa.

Organ odpowiedzialny w sprawie powinien zachęcać społeczeństwo do udziału poprzez tworzenie społecznych komisji ds. OOS obejmujących grupy obywateli reprezentujących różne grupy społeczne, interesy związane ze środowiskiem i rodzaje działalności gospodarczej. Komisje te mogą służyć jako punkty kontaktowe lub kanał informacyjny zapewniający udział społeczeństwa poprzez rozpowszechnianie informacji dotyczących przedsięwzięcia i kierowanie jego komentarzy do wyznaczonych osób związanych z planowanym przedsięwzięciem.

Ale UWAGA!!! Celem takich komisji jest ułatwienie obiektywnego zbierania lub upowszechniania informacji istotnych dla danego przedsięwzięcia, a nie popieranie lub odrzucanie poszczególnych działań lub rozwiązań wobec nich alternatywnych.

Organy odpowiedzialne powinny również do uczestnictwa w OOS i wnoszenia swego do niej wkładu bardzo zachęcać osoby lub grupy, które będą posiadały wiedzę specjalistyczną na temat zagrożonego środowiska. Lokalne grupy miłośników przyrody często posiadają szczegółowe informacje na temat bogactwa gatunków roślin i zwierząt na ich obszarze. Informacje takie mają większą wartość dla realizacji przedsięwzięcia i porównania rozwiązań alternatywnych, jeśli ujawni się je na wczesnym etapie procedury OOS.

Organ odpowiedzialny w sprawie, mając na uwadze sprawny udział społeczeństwa w procedurze OOS, w trakcie wstępnego planowania przedsięwzięcia powinien opracować konspekt dotyczący udziału społeczeństwa w konkretnej procedurze. Konspekt ten powinien opisywać sposób, jak i w jakim czasie procedury OOS należy organizować uczestnictwo społeczeństwa, zachęcać do niego i je ułatwiać. Konspekt dotyczący udziału społeczeństwa powinien zawierać harmonogram czynności, sposoby wykorzystania pracowników, potrzeby finansowania, metody rozpowszechniania informacji i określania kluczowych momentów procedury, w których uczestnictwo społeczeństwa będzie elementem kluczowym, a także tryb i sposób brania pod uwagę opinii poszczególnych obywateli.