Program budowy autostrad wywołał wiele kontrowersji. Warto więc zastanowić się, jakie można podjąć działania, aby autostrada nie była budowana, budowana była w innym miejscu lub też w taki sposób, aby jej szkodliwe oddziaływanie na środowisko zminimalizować.

W pierwszym etapie Agencja Budowy Autostrad zwraca się do Rady ds. Autostrad, właściwych wojewodów oraz zainteresowanych rad gmin i sejmików samorządowych o wyrażenie opinii odnośnie wniosku kierowanego do Centralnego Urzędu Planowania odnośnie udzielenia wskazan lokalizacyjnych (art. 20, ust. 2 ustawy o autostradach). Opinia powinna być przedstawiona w terminie 30 dni. Jej brak jest traktowany jako niewniesienie zastrzeżen. Należy jednak zaznaczyć, że Agencja Budowy Autostrad nie jest formalnie związana treścią opinii. Jej zadaniem jest jedynie poproszenie o opinie i... odczekanie 30 dni. Do wymienionych organów można kierować wnioski o zajęcie proekologicznego stanowiska wobec przedstawionego projektu.

Po tym terminie Agencja Budowy Autostrad przesyła do CUP-u wniosek o udzielenie wskazan lokalizacyjnych. Wskazania te mają takie znaczenie, że autostrada może nie być budowana wcale, ale jeśli już będzie, to tylko w miejscach wymienionych w tych wskazaniach. Można skierować do Agencji wniosek o przesłanie odpisów dokumentów kierowanych do CUP-u celem przedstawienia stanowiska w sprawie lokalizacji.

Gdy udzielone zostaną wskazania lokalizacyjne, Agencja może skierować do wojewody wniosek o wydanie decyzji lokalizacyjnej. Po zakonczeniu postępowania administracyjnego wojewoda wydaje decyzję, która powinna zawierać m. in. warunki wynikające z potrzeb ochrony środowiska. Od decyzji można wnieść odwołanie do Ministra Budownictwa (art. 24 ustawy o autostradach).

Ostatnim etapem jest postępowanie administracyjne o wydanie pozwolenia na budowę autostrady zgodnie z prawem budowlanym (art. 25 ustawy o autostradach).

Prawo budowlane stanowi, Oe wniosek o wydanie decyzji o pozwoleniu na budowę, musi zawierać projekt budowlany (art. 28 prawa budowlanego), czyli dokument, zawierający projekt zagospodarowania terenu oraz projekt architektoniczno-budowlany. Ponadto projekt budowlany ma spełniać wymagania określone w decyzji wojewody o lokalizacji autostrady (art. 34 prawa budowlanego z uwzględnieniem art. 25, ust. 3 ustawy o autostradach). Przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę lub odrębnej decyzji o zatwierdzeniu projektu budowlanego, wojewoda sprawdza zgodność projektu zagospodarowania terenu m. in. z wymaganiami ochrony środowiska i decyzją o lokalizacji autostrady (art. 35 prawa budowlanego).

Od decyzji wojewody można wnieść odwołanie do Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego (art. 81 prawa budowlanego).

Od decyzji Ministra Budownictwa oraz Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego można wnieść skargę do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Obywatele jak i ich organizacje mogą składać wnioski do organów właściwych ze względu na przedmiot wniosku. O załatwieniu wniosku zawiadamia się wnioskodawcę. Informacja ta powinna być wysłana w ciągu miesiąca. Zawiadomienie o odmowie uwzględnienia wniosku powinno być wysłane w ciągu miesiąca i powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne (art. 244 i 247 k.p.a.). W wypadku odmowy (lub braku odpowiedzi) można skierować skargę do organu wyższego rzędu.

Skargę składa się do organu właściwego ze względu na jej treść i organ, którego ona dotyczy. Powinna ona być załatwiona w ciągu miesiąca. O sposobie załatwienia skargi zawiadamia się skarżącego. Zawiadomienie o odmownym załatwieniu skargi powinno zawierać uzasadnienie faktyczne i prawne (art. 238 k.p.a.).

Celem postępowania administracyjnego jest wydanie decyzji administracyjnej. W postępowaniu tym bierze udział organ administracji oraz strony. Kto może być stroną? Każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie (art. 28 k.p.a.). Warto w tym miejscu przypomnieć bardzo ważny przepis a mianowicie art. 71 Konstytucji który nakłada na obywateli obowiązek ochrony wartości środowiska naturalnego. Natomiast organizacja społeczna może wystąpić z żądaniem dopuszczenia do udziału w postępowaniu na prawach strony, jeżeli jest to uzasadnione celami statutowymi tej organizacji i gdy przemawia za tym interes społeczny (art. 31 k.p.a.). Jeśli wojewoda odmówi uznania za strone, można wnieść zażalenie, za jego pośrednictwem do organu wyższego rzędu. Jeśli i Minister odmówi (lub - odpowiednio - GINB), można skierować skargę do NSA.

Zanim jednak organizacja wystąpi z tym żądaniem, musi oczywiście wiedzieć, że postępowanie się rozpoczęło. O wszczęciu postępowania w sprawie lokalizacji autostrady wojewoda ma obowiązek zawiadomić zainteresowanych w sposób mało wygodny, a mianowicie poprzez obwieszczenie w urzędach gmin i w prasie lokalnej. O wszczęciu postępowania w sprawie wydania pozwolenia na budowę nie ma jednak obowiązku powiadomienia społeczenstwa nawet w taki sposób.

Należy więc zawczasu zgłosić do wojewody wniosek o przesyłanie informacji o wszczęciu wszelkich postępowan dot. autostrad (na podstawie art. 101 ustawy o ochronie środowiska oraz art. 31 par. 4 k.p.a.).

Jeśli jednak nie uda się wziąć stronie udziału w postępowaniu przed wojewodą, może jeszcze brać udział w postępowaniu przed 2 instancją.

O ile jednak postępowanie zostanie zakonczone (wydana zostanie decyzja ostateczna), strona może (na podstawie art. 145 par. 1 ust. 4 k.p.a.), skierować do wojewody podanie o wznowienie postępowania, o ile nie brała udziału w postępowaniu bez własnej winy. Podanie trzeba wnieść w terminie 1 miesiąca od dnia, w którym strona dowiedziała się o decyzji. Wynikiem podania jest decyzja, na którą można skierować skargę do NSA.

Organ administracji (wojewoda, Minister, GINB) jest obowiązany w sposób wyczerpujący zebrać i rozpatrzyć cały materiał dowodowy (art. 77 k.p.a.), ale teoretycznie może wydać decyzję w ciągu 1 dnia. Im szybciej więc zostaną podjęte przez zainteresowanych działania, tym lepiej.

W czasie postępowania strony mogą doręczać organowi administracji dowody (dokumenty, zeznania świadków, opinie biegłych) oraz domagać się przeprowadzenia oględzin (art. 75 k.p.a.).

W każdym stadium postępowania, obowiązkiem organu administracji jest umożliwienie stronie przeglądania akt sprawy (art. 73 k.p.a.). Przeglądając akta można dowiedzieć się, na jakim etapie jest postępowanie, jakich ekspertyz zabrakło w aktach itd. Ustawa o autostradach zwraca jedynie uwagę na konieczność istnienia stref ochronnych. A autostrady mogą powodować i inne problemy, np. z przepływem wody (nasypy, wykopy) albo migracją zwierząt. Autostrada to szeroki pas asfaltu, po którym pędzą potoki samochodów. Jak ma przekroczyć autostradę jelen albo... żaba? Więcej informacji Czytelnik znajdzie z pewnością w prasie fachowej (np. "Ten świat" 6/94).

Po wydaniu decyzji można wnieść odwołanie do 2 instancji za pośrednictwem wojewody w terminie 14 dni od ukazania się obwieszczenia w prasie lub doręczenia decyzji.

Odwołanie nie wymaga szczegółowego uzasadnienia ale im bardziej będzie obszerne i precyzyjne tym większe będą szanse na przekonanie administracji. Po otrzymaniu odwołania organ może wydać nową decyzje. Od nowej decyzji służy stronom odwołanie. Minister Budownictwa lub GINB może utrzymać w mocy decyzje, uchylić ją lub umorzyć postępowanie (gdy stało się bezprzedmiotowe). Decyzje tę można zaskarżyć do NSA.

Decyzja 2 instancji mogą być zaskarżone do NSA z powodu jej niezgodności z prawem. Sąd administracyjny może uchylić zaskarżoną decyzję, jeżeli stwierdzi naruszenie prawa materialnego lub naruszenie przepisów postępowania administracyjnego, które miały istotny wpływ na wynik sprawy. Sąd nie jest związany granicami skargi, jednak w interesie strony jest dokładne uzasadnienie skargi.

Trudno przewidzieć, jakie przepisy prawa organ administracji naruszy, wskazane jest jednak wzięcie pod uwagę przy przygotowywaniu skargi: art. 7 k.p.a. (dochodzenie prawdy obiektywnej), art. 9 k.p.a. (pomoc prawna), art. 77 k.p.a. (wyczerpujące zebranie materiału dowodowego) oraz w ustawie o ochronie środowiska: art. 34 (organy administracji są obowiązane chronić lasy przed szkodliwymi wpływami gazów i pyłów), art. 52 (przebieg oraz rozwiązania techniczne tras komunikacyjnych powinny zapewnić możliwie najmniejszą uciążliwość dla środowiska w zakresie hałasu i wibracji), art. 66 (organy administracji są obowiązane zapewnić ochronę środowiska przez instalowanie aparatury kontrolno-pomiarowej), art. 68 (organ administracji jest obowiązany zapewnić oszczędne korzystanie z terenu), art. 70 (organ administracji może decyzją zobowiązać inwestora do przedstawienia oceny oddziaływania inwestycji na środowisko), braki w ocenie oddziaływania autostrady na środowisko (rozporządzenie ministra ochrony środowiska z dnia 5 czerwca 1995).

Skargę wnosi się bezpośrednio do NSA w terminie 30 dni od dnia doręczenia.

Orzeczenie NSA jest ostateczne. Jedyne, co można zrobić, to (na podstawie art. 210 k.p.a.) poprosić Prokuratora Generalnego, Ministra Sprawiedliwości, Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego oraz Rzecznika Praw Obywatelskich o wniesienie rewizji nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego. Rewizję taką można wnieść, gdy orzeczenie rażąco narusza prawo lub interes RP.

Agencja Budowy Autostrad jest panstwową jednostką organizacyjną (podległa Ministrowi Transportu), której zadaniem jest przygotowanie i koordynowanie budowy i eksploatacji autostrad.

Rada do Spraw Autostrad jest organem opiniodawczym Ministra Transportu, który powołuje i odwołuje członków Rady. Zgodnie z zarządzeniem Ministra Transportu (z dnia 20 lipca 1995) na posiedzenia Rady mogą być zapraszani przedstawiciele organizacji społecznych. Nic nie stoi na przeszkodzie,,wproszenia się" na posiedzenia Rady czyli wystosowania wniosku do Przewodniczącego Rady o zaproszenie. Odmowa winna zawierać uzasadnienie.

Wojewoda jest przedstawicielem Rządu w terenie i nie jest bezpośrednio zależny od obywateli. Wobec wojewody 2 instancją jest - w zależności od rodzaju sprawy - Minister Transportu, Minister Budownictwa lub GINB.

Rady gmin i sejmiki samorządowe są tworzone przez radnych. Radni są wybierani przez mieszkanców gminy i ich reprezentują, utrzymują stałą wię= z nimi oraz z ich organizacjami, przyjmują zgłaszane postulaty i przedstawiają je organom gminy do rozpatrzenia (art. 23 ustawy o samorządzie).

Przy wszelkich kontaktach z administracją zawsze należy pamiętać o przepisie zawartym w art. 9 k.p.a., który nakłada na administrację obowiązek należytego i wyczerpującego informowania stron o okolicznościach faktycznych i prawnych oraz do czuwania, aby strony i inne osoby uczestniczące w postępowaniu nie poniosły straty z tytułu nieznajomości prawa.

Ponieważ ważne są terminy, których organy administracji nie mogą przekroczyć lub w okresie których obywatele mogą podjąć określone działania, trzeba pismo wysyłać listem poleconym (wtedy poczta wyda opatrzony datownikiem dowód nadania), najlepiej ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru. W korespondencji należy podawać znak pisma otrzymanego z urzędu, na które odpowiadamy. Warto zatrzymać dla siebie kopie wysyłanych pism, aby porównać je z odpowiedzią. Jeśli prawo przewidziało określony termin do działania, to będzie on zachowany, jeśli w jego ostatnim dniu pismo zostanie nadane na poczcie.

Do zadan Panstwowej Inspekcji Ochrony środowiska należy m. in. kontrola przestrzegania decyzji ustalających warunki użytkowania środowiska, udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji (art. 2 ustawy o PIOś). PIOś może zwracać się do każdego organu administracji o udzielenie informacji związanych z ochroną środowiska. Obowiązkiem PIOś jest współdziałanie z organizacjami społecznymi (art. 17 ustawy o PIOś). Organem reprezentującym PIOś będzie najprawdopodobniej Wojewódzki Inspektor Oś. W takim wypadku można kierować skargi na jego działalność do Głównego Inspektora Oś.

Prokuratorowi służy prawo udziału w każdym stadium postępowania administracyjnego (art. 183 k.p.a.), może on teO skierować skargę do NSA.

Rzecznik Praw Obywatelskich może skierować wystąpienie do organu, w działalności którego stwierdził naruszenie prawa i wolności obywateli oraz zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, zaskarżać decyzje do NSA, a także uczestniczyć w tych postępowaniach.

Poseł i senator ma prawo podjąć interwencję w organie administracji rządowej i samorządu terytorialnego. Ma prawo uczestniczyć w sesjach i posiedzeniach organów samorządowych, właściwych dla okręgu wyborczego. z którego został wybrany. Może tam zgłaszać swoje uwagi i wnioski. Poseł i senator obowiązany jest przedstawić i wyjaśnić wyborcom zasadnicze cele polityki panstwa oraz uchwalonych ustaw.

Wszystkie pisma można kierować równieO do środków masowego przekazu, zwłaszcza Oe mają one obowiązek kształtowania właściwego stosunku społeczenstwa do ochrony środowiska oraz popularyzowania jej zasad (art. 12 ustawy o ochronie środowiska).

Autor jest studentem Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, stałym korespondentem Pisma Ekologów "Zielone Brygady".