Jedną z form tego uczestnictwa może być powołanie stowarzyszenia. Jednak, zakładając jakąkolwiek organizację społeczną musimy wiedzieć jakim celom ma ona służyć, oraz jakie możliwości działania daje nam taka, a nie inna forma zrzeszenia się. Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Cele stowarzyszenia mają służyć szeroko pojmowanym celom społecznym (kulturalnym, oświatowym, ochronie środowiska itd.). Jeśli więc nasze stowarzyszenie będzie prowadziło działalność gospodarczą, to musimy pamiętać, że dochód z tej działalności może być przeznaczony tylko na realizację jego celów statutowych, a nie do podziału pomiędzy jego członków. (Np. poprzednie prawo o stowarzyszeniach, z 1933 r. wykluczało w ogóle prowadzenie działalności gospodarczej przez stowarzyszenie.)

Przynależność do stowarzyszenia jest dobrowolna. Nikogo nie możemy zmusić by został jego członkiem. Stowarzyszenie samo decyduje o swoich sprawach. Czasami decyzję podejmują wszyscy jego członkowie, czasami wybrane przez nich organy. Stowarzyszenie jest zrzeszeniem trwałym, chodzi o to, że istnieje ono tak długo jak długo istnieje cel dla którego je powołano. Wszelkie zmiany osobowe jego członków nie mają wpływu na jego trwałość pod warunkiem, że liczba członków wynosi co najmniej 15 osób. Stowarzyszenie posiada również zdolność sądową i zdolność procesową, czyli posiada prawo do wszczęcia postępowania sądowego oraz brania udziału w już toczącym się postępowaniu. Zdolność sądowa i procesową ma również stowarzyszenie zwykłe (o którym niżej), gdyż przysługuje ona organizacjom społecznym, nawet jeśli nie mają osobowości prawnej (wynika to z przepisów kodeksu postępowania cywilnego).

Jeżeli po tej bardzo krótkiej charakterystyce stowarzyszenia dojdziemy do wniosku, że właśnie o to nam chodzi to musimy zająć się procedurą zakładania tego zrzeszenia.

Przede wszystkim by założyć stowarzyszenie musimy zebrać 15 osób. Jest to konieczne minimum. Ustawa o stowarzyszeniach podaje pewne wymogi co do tych osób. Mianowicie muszą to być obywatele polscy, posiadający pełną zdolność do czynności prawnych oraz prawa publiczne. Analogicznie więc mogą to być zrównani w tym względzie z obywatelami polskimi cudzoziemcy. Pozostali cudzoziemcy (np. nie posiadający obywatelstwa polskiego), a także osoby małoletnie (które nie ukonczyły 18 lat) mogą tylko przystępować do już istniejących stowarzyszen.

Zatem gdy zbierzemy owe 15 osób musimy uchwalić statut naszego stowarzyszenia oraz wybrać komitet założycielski. Podstawą działania powoływanego przez nas stowarzyszenia, poza ustawą o stowarzyszeniach, jest właśnie statut. Powinniśmy się więc dobrze zastanowić co tam napiszemy. Statut powinien zawierać nazwę stowarzyszenia, - teren jego działania oraz siedzibę. Musimy w nim wymienić cele, dla których się zrzeszamy, a także sposoby ich realizacji, musimy wskazać sposób nabywania i utraty członkostwa. Statut musi mówić o władzach stowarzyszenia i wszystkim co ich dotyczy (o tym jak je powołujemy, jakie będą miały kompetencje, w jaki sposób stowarzyszenie będzie reprezentowane na zewnątrz, w jaki sposób będą zaciągane zobowiązania oraz w jaki sposób ulegnie rozwiązaniu stowarzyszenie. Trzeba również wskazać zasady zmiany statutu (musimy wiedzieć, że każda zmiana statutu po rejestracji stowarzyszenia, wymaga zawiadomienia o tym sądu rejestrowego).

Po uchwaleniu statutu wybieramy komitet założycielski.

Komitet założycielski składa do sądu rejestrowego wniosek o rejestrację wraz ze statutem, listą założycieli, protokołem z wyboru komitetu założycielskiego, oraz informacją o adresie tymczasowej siedziby stowarzyszenia (wszystkie te dokumenty musimy złożyć w dwóch egzemplarzach, a statut w czterech) Lista założycieli powinna zawierać imiona i nazwiska, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli. Ponadto trzeba dołączyć oświadczenia tychże osób stwierdzające, że są obywatelami polskimi, posiadają pełną zdolność do czynności prawnych oraz przysługują im prawa publiczne (wzory pism w załączeniu).

Gdy już to wszystko zrobimy, musimy czekać na postanowienie sądu. Sądem rejestrowym jest sąd wojewódzki właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia. Jeśli więc będzie to np. Kraków to idziemy do sądu wojewódzkiego przy ul. Rondo 7. Sąd rejestrowy musi wydać rozstrzygnięcie nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia złożenia wniosku. Może się zdarzyć, że sąd rejestrowy będzie potrzebował więcej informacji. Wyznaczy więc posiedzenie wyjaśniające i wezwie uczestników postępowania rejestrowego. Jednak możemy być pewni, że jeżeli nasze stowarzyszenie spełnia wymogi przewidziane przez prawo to zostanie zarejestrowane. Po zbadaniu tych okoliczności sąd wydaje postanowienie o jego zarejestrowaniu. Jednak nasze stowarzyszenie uzyskuje osobowość prawną i może podjąć działalność dopiero z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o zarejestrowaniu. Co to oznacza? Otóż musimy wiedzieć, że chodzi tu o upływ terminu do wniesienia środka odwoławczego (jest to okres wynoszący co najmniej 3 tygodnie od doręczenia postanowienia). Dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia stowarzyszenie zostaje wpisane do rejestru stowarzyszen. O fakcie tym zostajemy poinformowani przez sąd rejestrowy. Wiadomość ta dociera również za pośrednictwem sądu rejestrowego do organu nadzorującego. Nazwa zdradza nam zakres jego zainteresowan. Nadzoruje on działalność stowarzyszenia. Wspomnę tylko, że to terenowy organ adm. panstwowej o właściwości szczególnej w sprawach społeczno-administracyjnych stopnia wojewódzkiego właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia. Aktualnie jest to wojewoda. Nadzór wykonywany jest zgodnie z kryterium legalności tzn. zgodności działalności stowarzyszenia z przepisami prawa i postanowieniami statutu. Jest to jedyne kryterium nadzoru. Wszelkie decyzje na wniosek organu nadzorującego podejmuje sąd.

Tak więc, właśnie założyliśmy stowarzyszenie. Jest zarejestrowane, posiada więc osobowość prawną i może rozpocząć działalność. Zwołujemy pierwsze walne zebranie członków, jest to zebranie inauguracyjne. Najlepiej przygotować porządek obrad tego zebrania, wypunktować w nim jakie sprawy i w jakiej kolejności będą podnoszone. W zebraniu tym biorą udział założyciele stowarzyszenia, a także inne osoby pragnące do niego przystąpić. Ich przystąpienie do stowarzyszenia może być uzależnione od podpisania deklaracji członkowskiej. Sprawy te musi rozstrzygać statut. Musimy pamiętać, że trzeba wybrać władze naszego stowarzyszenia; prezesa, członków zarządu, komisji rewizyjnej, sądu koleżenskiego, oraz wszelkich innych komisji przewidzianych przez statut. W ciągu 1 miesiąca od wyboru zarządu ma on obowiązek zawiadomić sąd rejestrowy i organ nadzorujący o swoim składzie i danych osobowych swoich członków, a także wskazać adres siedziby stowarzyszenia.

Jest jeszcze jeden rodzaj stowarzyszenia o którym już wspomniałam. Jest to tzw. stowarzyszenie zwykłe - uproszczona forma stowarzyszenia. Jest to organizacja społeczna o ograniczonym zakresie działania. Stowarzyszenie to nie może:

- prowadzić działalności gospodarczej,

- nie posiada osobowości prawnej,

- nie podlega rejestracji,

- nie może powoływać oddziałów terenowych,

- łączyć się w związki,

- zrzeszać osób prawnych,

- przyjmować darowizn, spadków i zapisów, otrzymywać dotacji oraz korzystać z ofiarności publicznej.

Założycielami stowarzyszenia zwykłego muszą być co najmniej 3 osoby, które uchwalają regulamin jego działania i następnie informują właściwy organ adm. panstwowej (wojewoda) Po upływie 30 dni od uzyskania przez ten organ informacji o utworzeniu stowarzyszenia zwykłego, ma ono prawo rozpocząć działalność.

Jeśli chodzi o podstawowe informacje niezbędne przy zakładaniu stowarzyszenia to wszystko. Oczywiście odsyłam do lektury ustawy "Prawo o stowarzyszeniach" z 7 IV 1989 r. Została ona opublikowana w Dz.U. z 1989 r. nr 20 poz. 104 i zmiana Dz.U. z 1990 r. nr 14 poz. 86.

Powodzenia.

Autorka jest studentką Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellonskiego.