IMPERATYW EKOLOGICZNY

Od wieków ludzie zdawali sobie sprawę z tego, że człowiek nie jest w stanie przeżyć ani jednego dnia bez „tchnienia natury”. Już najstarsi filozofowie wiedzieli, iż warunkiem szczęścia jest bliskość przyrody, co stanowiło punkt wyjścia założeń etyki naturalistycznej – swego rodzaju imperatyw ekologiczny jako wyznacznik moralności ludzkiej. Dzisiaj zdajemy się nieco o niej zapominać.

„Historia filozofii w sentencjach” Marka Niechwieja stanowi kompendium „złotych myśli” najbardziej znanych filozofów i moralizatorów, począwszy od starożytności, a skończywszy na czasach nam współczesnych. Autor zwięźle przedstawia epokowe, najważniejsze poglądy filozoficzne, ujmując je w postaci krótkich sentencji oraz kilkuzdaniowych komentarzy. Autor kładzie szczególny nacisk na etykę – jako dział filozofii najbardziej praktyczny, obok którego nie można przejść obojętnie. Przyjmuje założenie, że moralność dotyczy każdego z nas.

Z „Historii...” może skorzystać zarówno uczeń czy student, jak i „zwykły czytelnik”, nie mający na co dzień wiele wspólnego z rozważaniami filozoficznymi. Książka nie jest bowiem przedstawiona w duchu myśli akademickiej, lecz stanowi przystępny, napisany prostym językiem przewodnik po filozofii, który jest w stanie zaciekawić każdego. Fascynacja ponadczasowymi maksymami, próbującymi odpowiedzieć na pytanie o sens życia i cel istnienia człowieka – skłania do sięgnięcia po tę książkę. Czytelnik jest w stanie pobudzić swoją zdolność do refleksji, a także poszerzyć wiedzę z kręgu „miłośników mądrości”.

Opracowanie opisuje w formie paremii i aforyzmów wszystkie epoki, autor dostrzega wspólną cechę wszelkich nurtów filozoficznych, a mianowicie poszukiwanie ukojenia w tzw. „powrocie do natury”, który głosił Jean J. Rousseau – filozof francuskiego oświecenia. Zagadnienie nie było obce już starożytnym. Tytus L. Karus – rzymski filozof i poeta I w. p. n. e. – twierdził, że „jedna cząstka natury jest mądrzejsza od całej filozofii człowieka, który jest zarazem cząstką owej natury”. Zaś Marek Aureliusz – rzymski cesarz i myśliciel (stoik) II w. n. e. – uważał, że „dzieckiem jest ten, kto się obawia dzieła natury i kto go nie rozumie”. Następnie Tomasz Morus – angielski mąż stanu i humanista I połowy XVI w. – uznał, iż „cnota polega na tym, aby żyć wedle wskazań rozumnej natury”. Michel de Mointagne – francuski filozof XVI w. – odnalazł zasadę dotyczącą życia, która głosi nieodzowność „prowadzenia siebie samego wedle natury”. Te maksymy pozostaną myślą przewodnią ducha oświecenia, które potwierdziło fakt „oddawania każdego swojego tchnienia naturze” (Denis Diderot – XVIII w.). Filozof holenderski XVII w. – Baruch Spinoza – uznał, że „czyny pozostają zgodne z naturą ludzką, jeżeli są rozumne, a działanie zgodne z zasadami natury prowadzi do szczęścia i wolności”. Wolter (XVIII w. Francja) ustanowił imperatyw postulujący niemożność istnienia rozsądnego prawa ludzkiego opartego na czymś innym, niż na prawie natury. Zaś Georg W. F. Hegel uznał za doskonały „świat obejmujący przyrodę fizyczną i duchową”. Filozofowie, których Niechwiej wspomina w swojej książce, traktują przyrodę nie tylko w kategoriach źródła wiedzy rozumowej, ale i kondycji duchowej. Herbert Spencer (XIX w.) – angielski myśliciel i socjolog – potwierdził pogląd, że „działanie moralne i działanie naturalne pozostają zawsze jednym i tym samym”, natomiast „ludzie myślą i postępują wedle praw przyrody; inaczej nie utrzymaliby się przy życiu”. Podobnie wyrażał się również krakowski filozof, fenomenolog i etyk XX w. – Roman Ingarden.

Liczne paremie filozoficzne i etyczne można odnaleźć i rozwinąć ich znaczenie, sięgnąwszy po „Historię filozofii w sentencjach” Marka Niechwieja. Nie jest to książka dla naukowców. Napisana prostym językiem trafia do sumienia i ma na celu nie pouczanie, lecz skłonienie Czytelnika do refleksji. Przewodnią myślą zaś pozostaje człowiek – jako nieodłączna cząstka szlachetnej przyrody.

---

Marek Niechwiej, Historia filozofii w sentencjach, Wydawnictwo „bis”, Warszawa 2002, s. 354.
Spotkanie promocyjne z autorem odbędzie się 22.4.2001 o 1800 w Śródmiejskim Ośrodku Kultury na Mikołajskiej 2 II p. w Krakowie.