Kiedy wchodzi się w głąb tego rozległego ekosystemu, przedzierając się po kolana w wodzie przez łozowy las, do którego dna tylko miejscami dostają się poprzez gęste listowie promyki słońca, a słuch pieszczą nieprzerwanie ptasie trele, to można pomyśleć, że jest się w jakiejś egzotycznej krainie. Urok Bagien Krępskich pozostaje na zawsze w pamięci każdego, nawet wytrawnego miłośnika przyrody.

OCHRONA BAGIEN KRĘPSKICH

Bagna Krępskie położone są w północno-zachodniej części województwa zachodniopomorskiego, w zachodniej części Niziny Goleniowskiej, w zlewni rzeki Krępy – dopływu Odry. Stanowią one część rozległego – jednego z największych w Polsce – kompleksu torfowisk. Płaski teren i niska rzędna (0,0 – 0,8 m npm) powodują, że cały obszar jest silnie zalewany przy wysokich stanach wód Zalewu Szczecińskiego.

Większość terenu to łąki i pastwiska odłogowane od dziesięcioleci, ulegające wtórnemu zabagnieniu. Przyroda zdegradowanego torfowiska z dużą siłą upomniała się o swoje. System melioracyjny prawie przestał funkcjonować, mniejsze rowy zanikły zupełnie, podobnie jak większość dróg. Obecnie jest to mozaika ugornych łąk, turzycowisk, trzcinowisk, łozowisk i olsów. Krajobraz w coraz większej mierze kształtuje tu działalność bobrów, które wycinają polany w zadrzewieniach i spiętrzają wodę budując tamy.

Ornitolodzy z Zachodniopomorskiego Towarzystwa Ornitologicznego postanowili zaopiekować się tym terenem i od 2003 r. dzierżawią od Agencji Nieruchomości Rolnej obszar 400 ha, prowadząc na nim prace w ramach projektu: “Ochrona Przyrody Bagien Krępskich”. Nie jest to pod względem kryteriów najważniejsza ostoja ptaków. Nie gnieżdżą się tu gatunki globalnie zagrożone, nie zimują ptaki wodne. Dlaczego akurat ten teren szczególnie zainteresował ornitologów? Przyczyn podjęcia się zadania opieki nad tak rozległym i trudnym obszarem było wiele, ale najważniejszą z nich było katastrofalne zagrożenie dewastacją kolejnych środowisk podmokłych w regionie. Najbardziej drastycznym przykładem było zniszczenie ekosystemu niedalekich Bagien Rozwarowskich, gdzie w wyniku założenia jednej z największych w Europie plantacji trzcin (do krycia dachów na zachodzie Europy), doszło do wyniszczenia najcenniejszych elementów przyrody, w tym siedlisk lęgowych wodniczki i stanowisk rzadkich roślin na obszarze około 1500 ha! Wielkie, tętniące życiem bagna, które zdawały się być nie do pokonania przez człowieka, w kilka lat zmeliorowano i zrównano do jednolitego pola niemal pozbawionych życia trzcinowisk.

Potencjalnie więc Bagna Krępskie są również zagrożone. Co utracilibyśmy w wyniku ich dewastacji, np. powtórnej melioracji? Oto najciekawsze wyniki inwentaryzacji przeprowadzanych w 2003 r. przez zespół naukowców z Uniwersytetu Szczecińskiego i Zachodniopomorskie Towarzystwo Ornitologiczne:

1. Druga pod względem liczebności ostoja lęgowa kszyka na Pomorzu. W zależności od roku gnieździ się tu 45 – 100 par tego gatunku. Jest to jeden z gatunków ptaków o najszybszym spadku liczebności w Europie.
   
2. Bogate lęgowisko podróżniczka z 8 – 15 parami – gatunku silnie zagrożonego w Europie i umieszczonego w Polskiej Czerwonej Księdze.
   
3. Sporadyczne gniazdowanie takich rzadkości jak sowa błotna i błotniak zbożowy, a na sąsiednich łąkach stałe lęgowisko kulika wielkiego.
   
4. Zgrupowania ptaków lęgowych osiągające wartość ok. 150 par / 10 ha należą do najwyższych odnotowanych w kraju.
   
5. Stanowisko występowania takich rzadkości faunistycznych, jak traszka grzebieniasta czy piskorz.
   
6. Bardzo bogaty świat bezkręgowców z 68 gatunkami wodopójek i 75 gatunkami chrząszczy wodnych, w tym 5 gatunków wpisanych do Polskiej Czerwonej Listy.
   
7. 41 gatunków roślin chronionych, rzadkich lub zagrożonych, w tym dwa gatunki storczyków, nasięźrzał pospolity, turówka wonna (żubrówka), groszek błotny, centuria zwyczajna, jeżogłówka pojedyncza, turzyca łuszczykowata i in.
   
8. Narażone na wymarcie zespoły roślinne, takie jak: zespół turzycy prosowej, turzycy dzióbkowatej w postaci młak niskoturzycowych, turzycy lisiej, dzięgiela leśnego i ostrożenia warzywnego oraz zespół sitowia leśnego.
   

W projekcie “Ochrona Przyrody Bagien Krępskich” za najpilniejsze zadania uznano ochronę siedlisk lęgowych kszyka i podróżniczka oraz stanowisk rzadkich roślin. Aby utrzymać siedliska ptaków, wykonano w zwartych łozowiskach “gniazda” – wycięto 6 placów o kształcie koła lub półkola o średnicy 30 m, co ma utrzymać mozaikowy charakter środowiska. Dla ochrony zbiorowisk rzadkich turzyc, rokity, storczyków i centurii, obkaszano ręcznie ich stanowiska z otaczających je ekspansywnych wysokich turzyc, trzcin i łozin. Część wykoszonych krzaków i siana odebrali okoliczni rolnicy na swoje potrzeby (opał, podściółka). W kolejnych latach planuje się zwiększenie liczby i powierzchni “gniazd” w łozowiskach, aż dla osiągnięcia efektu ochrony, ale w granicach niewpływających na ogólny charakter środowiska. Całkowicie przywróci się użytkowanie kośne zagrożonych wymarciem wilgotnych łąk ostrożeniowych (kilkadziesiąt ha), dla których koszenie jest niezbędnym warunkiem przetrwania. Planowany jest też wypas ekstensywny bydła i koników polskich oraz polepszenie warunków wodnych poprzez zasypywanie ujść niektórych rowów i wykopanie zbiornika wodnego, który utrzymywałby poziom wód gruntowych w okresach suszy. Kolejnym krokiem będzie udostępnienie terenu dla celów edukacyjnych.

Inne zadania, które wykonano w 2003 r., to m.in.: oczyszczenie jednego z rowów odwadniających zalewane tereny sąsiednie metodą “przyjazną przyrodzie” i tym samym dostarczenie większej ilości wody do wnętrza ostoi oraz ochrona czynnych użytków rolnych przed zabagnieniem; zatrudnienie strażnika ostoi; wyzbieranie i wywiezienie śmieci; wybudowanie ambony obserwacyjnej i drewnianego domku traperskiego; rozwieszenie różnego typu budek lęgowych dla ptaków i skrzynek dla nietoperzy; zorganizowanie obozu przyrodniczego; szkolenia dla przyrodników z zakresu rozpoznawania ptaków, płazów, rzadkich roślin i śladów zwierząt.

Projekt “Ochrona Przyrody Bagien Krępskich” jest wspierany finansowo głównie przez Program Małych Dotacji GEF/SGP. Pomocy udziela nam też Nadleśnictwo Goleniów, ale przede wszystkim ludność lokalna – zwykli ludzie z małych wsi Żdżary i Modrzewie, którzy bezinteresownie pomagają przy wielu pracach.