ORGANIZACJE POZARZĄDOWE W PROCESIE „ŚRODOWISKO DLA EUROPY” PO V KONFERENCJI MINISTRÓW W KIJOWIE

21-23.5.2003 w Kijowie miała miejsce V Konferencja Ministrów Środowiska Państw Europejskich. Oprócz ministrów środowiska i przedstawicieli 51 krajów wzięli w niej udział przedstawiciele różnych instytucji oraz agend, a także przedstawiciele pozarządowych organizacji działających we wszystkich krajach regionu. Oprócz ogólnego celu konferencji jakim było podsumowanie dotychczasowych działań w ramach procesu „Środowisko dla Europy” i zaplanowania przyszłości tego paneuropejskiego dialogu, spotkanie w Kijowie stało się okazją do przyjęcia 3 Protokołów do uprzednio zawartych międzynarodowych Konwencji.

Były to następujące dokumenty:
1. Protokół PRTR do Konwencji z Aarhus (o Dostępie do Informacji, Udziale Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w sprawach Dotyczących Środowiska). PRTR to Rejestry Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (Pollutant Release and Transfer Registers). Protokół ten podpisało jak dotąd 37 państw – w tym Polska
2. Protokół o Strategicznych Ocenach Środowiskowych do Konwencji z Espoo (o Ocenach Oddziaływania na Środowisko w Kontekście Transgranicznym). Podpisy pod dokumentem złożyło 35 państw – w tym również Polska.
3. Protokół o Odpowiedzialności Cywilnej i Odszkodowaniach za Transgraniczne Skutki Awarii Przemysłowych na Cieki Transgraniczne do Konwencji w sprawie transgranicznych skutków awarii przemysłowych i Konwencji o ochronie i użytkowaniu cieków transgranicznych i jezior międzynarodowych. Został on podpisany przez 22 państwa – bez Polski.
Niewątpliwie najważniejszym wydarzeniem Konferencji w Kijowie było jednak podpisanie nowej umowy międzynarodowej – Konwencji Karpackiej (o ochronie środowiska i rozwoju zrównoważonym regionu Karpat). Dokument ten podpisało 6 z 7 państw regionu. Wśród sygnatariuszy zabrakło Polski, mimo iż nasz kraj był jednym z proponentów Konwencji Karpackiej. Przedstawiciele Ministerstwa Środowiska tłumaczyli brak podpisu względami proceduralnymi i zapewnili, że po ich wyjaśnieniu Polska Konwencję podpisze.
Inne istotne dokumenty i deklaracje przyjęte w Kijowie to:
• Strategia Środowiskowa dla Krajów Europy Wschodniej, której głównym celem jest wdrożenie w regionie postanowień Szczytu Ziemi w Johannesburgu.
• Inicjatywa Wodna Unii Europejskiej adresowana do państw Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej oraz dokument Środowisko, Woda i Bezpieczeństwo i Azji Środkowej. Państwa należące do obszaru Europy Wschodniej, Kaukazu i Azji Środkowej (EECCA – nowy warty zapamiętania akronim) to: Armenia, Azerbejdżan, Białoruś, Gruzja, Mołdawia, Federacja Rosyjska, Ukraina, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan.
• Deklaracja w sprawie Efektywności Energetycznej potwierdzająca wolę działań na rzecz eliminacji szkodliwych dla środowiska subsydiów energetycznych i uwzględniania wymogów środowiskowych w kształtowaniu polityki energetycznej.
• Rezolucja w sprawie Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej wskazująca na zamiar ograniczenia do r. 2010 spadku różnorodności i podkreślająca potrzebę ochrony lasów i regionów o dużej wartości przyrodniczej w środowiskach rolniczych.
• Oświadczenie Ministrów dotyczące Edukacji Ekologicznej – dokument po raz pierwszy ukazujący na forum międzynarodowym problematykę edukacji ekologicznej i, co może ważniejsze, rozpoczynający prace nad przygotowaniem Strategii Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju.
• Przyszłość Procesu „Środowisko dla Europy” – dokument analizujący dotychczasowe osiągnięcia i wyznaczający priorytety na przyszłość, najważniejsze cele i zadania.
• Deklaracja Ministerialna, podsumowująca dotychczasowe osiągnięcia procesu „Środowisko dla Europy”.
Z punktu widzenia organizacji pozarządowych wyniki ustaleń Kijowskiej Konferencji to zarówno zbiór sukcesów jak i znaczących porażek.
Do sukcesów z pewnością zaliczyć można przyjęcie 3 Protokołów, powszechnie uznawane za efekt zdecydowanego lobbyingu ze strony organizacji pozarządowych (zwłaszcza w przypadku Protokołu PRTR), chociaż zawarte w nich zapisy nie są do końca satysfakcjonujące. Kolejnym sukcesem było wprowadzenie edukacji ekologicznej na tak wysokie forum międzynarodowe i decyzja o przygotowaniu Strategii Edukacji dla Zrównoważonego Rozwoju. Spektakularnym elementem Konferencji – podkreślającym wagę uczestnictwa ponad 300 przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego – był okrągły stół ministerialno-pozarządowy na temat integracji polityk (EPI).
Z kolei za największą porażkę Konferencji, organizacje pozarządowe uznały całkowitą eliminację z dokumentów problematyki energii jądrowej. Było to szczególne wydarzenie z uwagi na bliskość elektrowni w Czarnobylu – miejsca największej katastrofy w dziejach energetyki jądrowej – oraz na fakt, że była to pierwsza Konferencja Ministerialna całkowicie przemilczająca tą problematykę. Dużą część odpowiedzialności za ten stan rzeczy przypisać można starciu dwóch różnych spojrzeń na problemy środowiska – amerykańskiego i europejskiego. Były to spojrzenia tak różne, że można by nawet mówić o odmiennych filozofiach. Zderzenia stanowisk miały miejsce również na takich obszarach jak ochrona klimatu, wdrażanie Protokołu z Kioto czy przyjazne środowisku wzorce produkcji i konsumpcji. Skutkiem tak dużej różnicy zdań oraz chęci przyjęcia wspólnych postanowień był kompromis polegający zwykle na eliminacji spornych zapisów. Jak powstałe w ten sposób dokumenty będą służyć zrównoważonemu rozwojowi Europy, dowiemy się zapewne w niedalekiej przyszłości.
Warto zaznaczyć, ze organizacje pozarządowe zaangażowały się w lobbying wielu rozwiązań na wymienionych obszarach i brak efektów uznają za swoją dużą porażkę. W trakcie pozarządowej konferencji podsumowującej wyniki Konferencji Ministrów podkreślano chęć wyciągnięcia wniosków z tych wydarzeń i doskonalenia efektywnego lobbyingu zarówno przed jak i w trakcie obrad.
Mimo dużej dozy rozczarowania i pesymizmu obecnej tuż po zakończeniu obrad nie można uznać udziału organizacji pozarządowych za nieefektywny. Nieustannie należy podkreślać fakt, że sama obecność reprezentantów ruchu pozarządowego i ich kontakty z oficjalnymi delegacjami swoich krajów miała duże znaczenie dla całego procesu. Organizacje pozarządowe stały się stałym uczestnikiem międzynarodowych konferencji ministrów środowiska i choć często ich głos pada na jałową glebę to jednak nie ginie i jest słyszalny. Wielu oficjalnych delegatów uczestniczyło w pozarządowych sesjach i warsztatach, wielu z nich przyznawało, że miały one na nich duży wpływ. Komisarz ds. Środowiska Unii Europejskiej Margot Wallstroem spotkała się z organizacjami pozarządowymi w trakcie konferencji podkreślając, że Unia Europejska podziela brak usatysfakcjonowania wynikami rozmów i rozczarowanie z powodu pominięcia ważnych problemów.
Co ważne, organizacje pozarządowe wykazały duży profesjonalizm i zdecydowaną jedność. Okrągły stół z ministrami środowiska pokazał wyraźnie, że społeczeństwo obywatelskie jest równorzędnym partnerem nawet w tak trudnych i skomplikowanych kwestiach jak integracja polityk sektorowych z ekologiczną. Wola kontynuacji i współpracy pokazały że społeczeństwa Europy mogą jeszcze wiele zdziałać i co najważniejsze, że Europa znaczy znacznie więcej niż mogłoby się wydawać. Przedstawiciele delegacji brytyjskiej przyznali po konferencji, że jadąc do Kijowa uważali że problemy ekologiczne należy rozwiązywać na poziomie kraju, Unii Europejskiej i globu. W trakcie obrad, przekonali się jednak, że poziom paneuropejski jest ważnym forum współpracy międzynarodowej, na którym wiele można osiągnąć. Ten wniosek można zadedykować wszystkim uczestnikom.


materiał informacyjny przygotowany w czerwcu 2003 r. przez Instytut na rzecz Ekorozwoju z Warszawy w ramach projektu „CEEC think-tanks voice in an enlarged Europe” finansowanego przez Regional Environmental Center.