Przyspieszenie rozwoju gospodarczego i brak mieszkań zwiększył ogromnie ciśnienie na zajmowanie terenów pod budownictwo mieszkaniowe jedno i -wielorodzinne. Uchwalenie przez SLD-owski sejm minionej kadencji zakończenia okresu ważności wszystkich miejscowych planów zagospodarowania wprowadziło w skali kraju powszechny chaos budowlany. Nasiliło korupcyjne działania związane z uzyskiwaniem pozwoleń na budowę na coraz to nowych terenach.

Jednocześnie całkowite nieprzygotowanie merytoryczne architektów i urbanistów, którym z mocy prawa przyznano na wyłączność możliwość decydowania o strukturze przestrzennej kraju, pogłębia tą katastrofalną sytuację.


Małopolskie Towarzystwo Ornitologiczne już kilka lat temu apelowało na posiedzeniu Rady Miasta oraz w specjalnym piśmie i w publikowanych artykułach o zmianę tej sytuacji. Jednak Zarząd Miasta jest całkowicie odporny na merytoryczne argumenty. Prezydent i Rada Miasta nawet nie zareagowały na wystosowane pisma. Jedynie Wydział Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska udzielił odpowiedzi. Jednak niewiele się można po nim spodziewać i to nie jego wina, skoro ustawiono go w hierarchii miejskiej jedynie jako organ doradczy i wykonawczy o bardzo słabym głosie. To prezydent jest odpowiedzialny za podejmowanie odpowiednich decyzji. Zapewne są one wynikiem działania jego doradców, ale to od prezydenta zależy jak odpowiedzialnych doradców sobie dobierze – czy takich, którzy zrobią wszystko, czego od nich oczekuje, czy takich, którzy – będąc fachowcami – wskażą mu rozwiązania najbardziej merytorycznie słuszne, nawet niepopularne, narażając się nawet na utratę stanowiska. Niestety coraz trudniej znaleźć takie osoby w dobie powszechnej „komercjalizacji” i dążenia do osobistego sukcesu materialnego.

Niniejszy program powstał w 1998 r. Jednak do dziś nie stracił na aktualności, a w związku z podjętą na początku lipca 2007 r. uchwałą Rady Miasta o sporządzeniu nowego studium kierunków i uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego, tym bardziej jest potrzebne wskazanie na kierunki działań i koncepcje zagospodarowania przestrzeni Krakowa.

Program zakłada podjęcie działań na trzech polach:

1. Uporządkowanie gospodarki przestrzennej terenami Krakowa
2. Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza Krakowa
3. Uporządkowanie zarządzania terenami zielonymi Krakowa

1. UPORZĄDKOWANIE GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ TERENAMI KRAKOWA

Sądzę, że najważniejszą sprawą jest brak spójnej polityki zagospodarowania Krakowa, określonej w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Nie ma koncepcji jak ma wyglądać gospodarka gruntami w najbliższych stu latach. Na ogół jest tak, że buduje się tam, gdzie uda się załatwić zezwolenie na przekwalifikowanie na grunt budowlany, bez względu na wymogi architektury przestrzeni i ochrony przyrody.
Należy sprecyzować, jaka ma być koncepcja zabudowy i, kierując się nią, skonstruować plan zagospodarowania przestrzennego.

Przykładem może być Holandia i Belgia, dwa niewielkie kraje o bardzo wysokim zagęszczeniu ludności. Jadąc przez Belgię widzimy, tak jak i u nas, rozproszoną na całym obszarze zabudowę, a jadąc przez Holandię zastanawiamy się gdzie, przy tak dużym zagęszczeni ludności, znajduje się zabudowa, bo widzimy szerokie otwarte, niezabudowane przestrzenie.

W Holandii mamy przykład realizacji koncepcji zabudowy skupionej, która nie zaśmieca krajobrazu, wokół której znajdują się rozległe tereny rekreacyjne, pola i łąki. Co nie mniej ważne, architektonicznie zabudowa jest spójna i nie wywołuje takiego dysonansu jak u nas, gdzie na jednej ulicy, czy to na wsi czy w mieście, mamy przykłady budynków o bardzo różnej architekturze, zupełnie nie przystającej do siebie i w dodatku nie wkomponowanej w krajobraz – ogólne stwarzającej wrażenie chaosu i szpecącej krajobraz.

Należy wprowadzić takie procedury akceptacji planów architektonicznych budynków i planu zabudowy, które uwzględniałyby lokalne uwarunkowania i spójność architektoniczną. Bezwzględnie należy dążyć do tworzenia skupionej zabudowy przestrzennej – unikać lub zabronić zabudowy rozproszonej.
Plan zagospodarowania przestrzennego powinien określić:

1. Rangę przyrodniczą poszczególnych terenów całego Krakowa w powiązaniu z hierarchicznym znaczeniem tych terenów i rangą ich wartości przyrodniczej dla miasta, województwa i kraju oraz znaczeniem ogólnoeuropejskim, jakie ma np. korytarz ekologiczny doliny Wisły. Uwzględniając waloryzację przyrodniczą powinno się określić, gdzie w przyszłości mogą być lokowane poszczególne typy zabudowy, wraz z infrastrukturą handlową i inną oraz niezbędnymi terenami rekreacyjnymi.
2. Jaki typ zabudowy jest planowany dla Krakowa (skupiskowa czy rozproszona). Jeśli zwyciężyłaby koncepcja zabudowy skupiskowej, powinno się administracyjnie dążyć do ograniczenia rozproszonej zabudowy przez stosowanie ulg w podatkach od zmiany właściciela, sprzedaży ziemi, zgody na przekwalifikowanie przeznaczenia ziemi w przypadku, gdy celem tych zmian będzie likwidacja zabudowy rozproszonej lub tworzenie zabudowy skupionej.
3. Zestawienie tych informacji pozwoli na ocenę kosztów zlokalizowania takiej zabudowy związanej z ewentualnym przekwalifikowaniem terenów na inne cele.

Takie podejście do gospodarki terenami pozwoli na określenie „pojemności” obszaru Krakowa dla nowych inwestycji budowlanych i przez to określenie perspektywicznych kierunków rozwoju miasta (np. czy pozwolić na dalszy wzrost liczby mieszkańców, zabudowy rozproszonej itp.).

2. INWENTARYZACJA I WALORYZACJA PRZYRODNICZA KRAKOWA

W celu uzyskania możliwości prawidłowego zarządzania strukturą przestrzenną Krakowa należy:

1. Dokonać inwentaryzacji zasobów przyrodniczych Krakowa.
2. Określić ich wartość przyrodniczą dla Krakowa.
3. Zorganizować system zarządzania gruntami przyrodniczo-cennymi Krakowa.
4. Wprowadzić do planów zagospodarowania przestrzennego Krakowa wyniki przeprowadzonej waloryzacji.
5. Ustalić zasady dysponowania terenami o danych walorach przyrodniczych.

Tereny Krakowa możemy podzielić na dwie grupy (bez względu na własność):

1. Grunty, na których znajduje się zabudowa mieszkalna, przemysłowa, drogi, tereny rekreacyjne jak parki, boiska itp.
2. Pozostałe tj. tereny rolnicze, łąki, nieużytki, obszary leśne i tereny wodne jak doliny potoków, rzek, zbiorniki wodne.

Obecnie tylko nieliczne fragmenty tych obszarów mają rozpoznane i opisane walory przyrodnicze. W sytuacji, gdy władze miasta, w wyniku rozwoju różnego rodzaju inwestycji, muszą podejmować decyzje co do dalszego sposobu gospodarowania terenami, na ogół jest za późno by uzyskać rozeznanie co do walorów przyrodniczych danego terenu. Powoduje to paradoksalną sytuację – gospodarz (czyli władze miasta) wydają zgodę na zmianę sposobu użytkowania danego terenu nie mając w ogóle rozeznania jaka jest wartość tego terenu.


Wpierw należy przeprowadzić inwentaryzację przyrodniczą. W tym roku zostanie zakończony dwuletni projekt inwentaryzacji zbiorowisk roślinnych całego obszaru Krakowa, tzw. mapa roślinności rzeczywistej. Projekt ten jest częścią „Programu ochrony środowiska dla Miasta Krakowa – plan na lata 2004-2007” przygotowanego przez UM Krakowa w 2004 r. Podjęcie inwentaryzacji zbiorowisk roślinnych na terenie całego miasta jest najcenniejszą inicjatywą miejską, wyróżniającą nasze miasto na tle innych dużych miast Polski.

Temu samemu zespołowi Miasto zleciło dokonanie waloryzacji przyrodniczej, na podstawie wyników inwentaryzacji zbiorowisk roślinnych. Jest to bardzo dobry pomysł. Jednak trzeba zdecydowanie podkreślić, że waloryzacja przeprowadzona przez specjalistów botaników nie jest waloryzacją pełną, gdyż pełna waloryzacja powinna być dokonana we współudziale także ornitologów, herpetologów i entomologów. Przykładem mogą być Łąki Nowohuckie, teren o umiarkowanych walorach botanicznych (są w Krakowie inne, o wiele cenniejsze zespoły łąkowe). Natomiast teren ten ma wyjątkowe walory ornitologiczne dzięki niezwykle bogatemu zestawowi gatunków ptaków. Znajduje się tu także stanowisko wyjątkowo rzadkiego w Polsce motyla. Widać więc wyraźnie, że ocena waloryzacyjna dokonana przez tylko jedną grupę specjalistów może być skrajnie odmienna od oceny wykonanej przez innych specjalistów. Dopiero ich wspólny wysiłek pozwoli na prawidłową waloryzację przyrodniczą. Dlatego po zakończeniu tego projektu miasto powinno zlecić uzupełnienie oceny dokonanej przez fitosocjologów także przez ornitologów, herpetologów i entomologów. Dopiero tak uzupełniona waloryzacja może być podstawą do formułowania planów zagospodarowania Krakowa. Należy tu wyraźnie podkreślić, że proces waloryzacji przyrodniczej powinien się dokonywać w zespole złożonym z ww. specjalistów, gdyż tylko ich wspólna praca pozwoli na wypracowanie spójnego systemu oceny waloryzacyjnej.

W wyniku przeprowadzonej inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej całość terenów należących można będzie podzielić (dla uproszczenia przedstawiono jedynie kryteria waloryzacji siedliskowej) na:

1. Tereny rolnicze – tj. takie, które w perspektywie 50-100 letniej powinny pozostać terenami rolniczymi.
2. Tereny zarezerwowane pod ewentualną zabudowę, z określeniem czy będzie to zabudowa:

• - wielorodzinna
• - jednorodzinna
• - budownictwo użyteczności publicznej, handlowej itp.
• - przemysłowa i inna
• - drogi, kanały, rurociągi itp.

1. Tereny rekreacyjne o dużej częstości odwiedzin, utrzymywane stale przez stosowanie odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych, jak boiska, parki, skwery, tereny spacerowe.
2. Tereny o niezmienionych walorach przyrodniczych lub ewentualnie skorygowanym poziomie wód gruntowych, stopniu pokrycia drzewami i krzewami – w zależności od tego czy zostanie zaplanowane przywrócenie do stanu pierwotnego lub zmiana na inny ekosystem.

Grupa ta, tereny o niezmienionych walorach przyrodniczych, zostałyby poklasyfikowane na cztery grupy:

1. Najwyższe walory przyrodnicze – teren pozostanie niezmieniony przez najbliższe 100 lat i nie jest możliwa zgoda na zmianę sposobu użytkowania, a w jego otoczeniu wszelkie zmiany sposobu użytkowania terenu będą wymagały zgody Rady Miasta i wpłacenia odszkodowania w wysokości 10-krotnej średniej stawki wartości terenów pod budowę na obszarze dzielnicy (można zaproponować inny system rekompensat dla zabezpieczenia wartości przyrodniczych), z tym, że najwyżej 35% terenów otaczających obszar z I grupy może uzyskać taką zgodę na przekwalifikowanie, pod warunkiem, że nie spowoduje to fizycznego odizolowania terenów od sąsiadujących z nimi terenów niezabudowanych.
2. Istotne walory przyrodnicze – tereny te mają zagwarantowane dotychczasowe przeznaczenie przez najbliższe 50 lat.
3. Podstawowe walory przyrodnicze – wszelkie zmiany sposobu użytkowania terenu będą wymagały zgody Rady Miasta i wpłacenia odszkodowania w wysokości 5-krotnej średniej stawki wartości terenów pod budowę na obszarze dzielnicy (można zaproponować inny system rekompensat).
4. Standardowe walory przyrodnicze – tereny mogą zostać przekwalifikowane na inny sposób użytkowania po opłaceniu 3-krotnej wartości ziemi na terenie Krakowa.

Kryteria klasyfikacji do grup:

1. co najmniej 1 roślina chroniona z czerwonej listy roślin
2. co najmniej 5 gatunków roślin chronionych
3. zespół roślinny o wyjątkowym bogactwie gatunków i wyraźnie ukształtowanym zbiorowisku roślinnym
4. tereny o przeciętnych walorach przyrodniczych, nadające się na stworzenie terenów rekreacyjnych dla mieszkańców

W 2005 r. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego wydał opracowanie Koncepcja ochrony różnorodności biotycznej miasta Krakowa, które zawiera pełną, spójną koncepcję zarządzania strukturą przestrzenną Krakowa, ze wskazaniem terenów o największych walorach przyrodniczych. W opracowaniu tym podzielono miasto na 10 obszarów krajobrazowo-przyrodniczych, z wyraźną sugestią, że wg tego podziału powinny być wyodrębnione dzielnice miasta, co by znacznie poprawiło gospodarkę przestrzenią, a także pozwoliło na korzystne dla mieszkańców zarządzanie terenami. Opracowanie to jest efektem prac studialnych kilkuosobowego zespołu, na podstawie badań całego Krakowa.


Dodatkowo, wykonywane w 2006/7 opracowanie mapy roślinności rzeczywistej dla miasta Krakowa stanowić będzie cenne uzupełnienie i wspomaga tę koncepcję.

Obydwa te dokumenty powinny być materiałami podstawowymi w opracowaniu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Krakowa. Co więcej, opracowanie studium przez zespół złożony wyłącznie z architektów, z pominięciem ekologów z takich profesji jak fitosocjolog, ornitolog oraz entomolog i herpetolog, będzie po prostu barbarzyństwem. Bo nie jest tak, że materiały dostarczone przez ww. specjalistów będą mogły być wykorzystane przez architektów, gdyż ci – nie mając nawet podstawowego przygotowania ekologicznego – nie są w stanie kompetentnie z tych opracowań skorzystać. Studium powinno powstać w wyniku wypracowania stanowisk różnych specjalistów, w których niezbywalną rolę muszą odgrywać ekolodzy.

Podobnie, miejscowe plany zagospodarowania, tworzone przez Biuro Planowania Przestrzennego, nie mogą być tworzone wyłącznie przez architektów. Zdajemy sobie sprawę, że w tych zespołach jest wiele osób bardzo pozytywnie nastawionych i uczulonych na ochronę walorów przyrodniczo-krajobrazowych. Jednak to nie wystarcza. Podobnie jak ekolog nie zastąpi architekta, tak architekt nie jest w stanie zastąpić ekologa. Ci specjaliści powinni ze sobą współpracować, współtworząc plany zagospodarowania, podobnie jak to powinno mieć miejsce w przypadku studium, na co zwróciłem uwagę powyżej. Należy tu podnieść jeszcze jedną sprawę – plany zagospodarowania są tworzone w imieniu i dla całej społeczności zamieszkującej dany teren, a w odniesieniu do walorów przyrodniczych są przejawem „gospodarzenia” dobrem ogólnonarodowym – oddanie procesu tworzenia planów w ręce nie w pełni kompetentnych osób, można porównać do działania zespołu medycznego, w którym zabrakło jednego ze specjalistów, a zastąpił go inny, nie praktykujący w tej specjalności lekarz.

3. UPORZĄDKOWANIE ZARZĄDZANIA TERENAMI ZIELONYMI KRAKOWA
PROJEKT ORGANIZACJI ZARZĄDZANIA TERENAMI ZIELONYMI NA OBSZARZE KRAKOWA

Poniższy projekt przedstawia propozycję koncepcji organizacji zarządzania terenami zielonymi na terenie miasta. Bierze on pod uwagę współpracę odpowiedzialnych za utrzymanie i urządzanie zieleni organów administracyjnych oraz specjalistów z placówek naukowych i przedstawicieli organizacji pozarządowych zainteresowanych kształtowaniem i utrzymaniem zieleni miejskiej.

Dotychczasowe zarządzanie zielenią w mieście opiera się na XIX wiecznych praktykach ogrodniczych. Z tych praktyk administracja miejska kultywuje głównie przycinanie, karczowanie, wycinanie, a także grabienie liści, koszenie trawy. Nasadzenia drzew i krzewów należą do rzadkości. Konia z rzędem temu, kto znajdzie pójnik dla ptaków urządzony przez administrację odpowiedzialną za parki. Budki dla ptaków wieszane są z rzadka, a wielu miejscach ostatni raz wieszano je kilkanaście lat temu. Kompletnie brak zrozumienia dla ekologicznej funkcji parków jako miejsca, gdzie mogą żyć ptaki, motyle, a także inne zwierzęta.


Uważam, że przedstawiciele Rady Miasta, biologowie i organizacje pozarządowe, powinny na równi z architektem i stosowną administracją współtworzyć i brać odpowiedzialność za obraz naszych parków i innych obszarów zielonych na terenach miejskich. Należy więc powołać Radę ds. zieleni

Cele Rady ds. zieleni:

1. Poprawienie zagospodarowania terenów zielonych na obszarze miasta.
2. Efektywne wykorzystanie środków przeznaczonych na urządzanie i utrzymanie zieleni.
3. Organizacja efektywnej kontroli realizacji przyjętych założeń i planów zagospodarowania zieleni oraz ustalenie procedur powiadamiania o nieprawidłowościach w gospodarowaniu zielenią i sposoby ich rozwiązywania.
4. Uwzględnianie w procedurach planowania, zakładania i pielęgnacji terenów zielonych lokalnej flory i fauny.

Celem Rady ds. zieleni jest także wpływanie na proces tworzenia terenów zielonych na obszarach zurbanizowanych, z uwzględnieniem lokalnej flory i fauny, tak by tereny te, godząc zasadniczy cel ich powstania, tj. funkcję rekreacyjną dla mieszkańców, miały jednocześnie:

1. Zespoły roślinne lub przedstawicieli roślin typowych dla lokalnego środowiska.
2. Miejsca rozrodu, żerowania i odpoczynku ptaków. Ich obecność wzbogaci wrażenia osób odwiedzających park przez np. obecność śpiewów ptasich, możliwość obserwacji przebywających tam ptaków, które w warunkach miejskich zmniejszają dystans ucieczki i dlatego można je obserwować ze znacznie mniejszej odległości.
3. Miejsca, w których będą mogły przebywać, rozmnażać się i zimować niektóre płazy, gady, ssaki i owady, w tym także motyle. Ich obserwacja przez zwiedzających dostarczy wielu doznań estetycznych.

Struktura organizacyjna Rady ds. zieleni – projekt

Rada ds. zieleni powoływana jest przy Prezydencie Krakowa. Jej głównym celem jest opiniowanie projektów zagospodarowania zieleni miejskiej oraz nadzorowanie pracy organów administracji miejskiej odpowiedzialnych za zarządzanie zielenią.


W skład Rady ds. zieleni wchodzi Prezydent miasta, dwóch przedstawicieli Rady Miasta, dwóch przedstawicieli administracji miejskiej, specjaliści biologowie (przynajmniej fitosocjolog i ornitolog) oraz dwóch przedstawicieli ekologicznych organizacji pozarządowych zainteresowanych zielenią miejską.

Rada Miasta deleguje dwóch radnych.

Specjaliści biologowie są wybierani na podstawie rozpisanego konkursu organizowanego przez Prezydenta lub w wyniku mianowania przez Prezydenta.
Ekologiczne organizacje pozarządowe wyłaniają spośród siebie dwóch przedstawicieli, reprezentujących dwie różne organizacje. W razie braku porozumienia lub większej liczby kandydatów wybierani są przedstawiciele tych organizacji, którzy uzyskają poparcie największej liczby organizacji ekologicznych, udokumentowane pisemnym poparciem przez te organizacje złożone do urzędu Prezydenta Miasta. Jedna organizacja może poprzeć tylko po jednym kandydacie z dwóch organizacji.

Jako organizacje ekologiczne uznaje się zarejestrowane w Sądzie Wojewódzkim w Krakowie, przynajmniej od 12 miesięcy, stowarzyszenia lub fundacje, które jako jeden z celów wymienionych w statucie, podają działania proekologiczne, wymienione z nazwy jako działania przyrodnicze, ekologiczne, na rzecz środowiska a ich siedziba znajduje się na terenie Krakowa.

Planowanie terenów zielonych

1. Założenia do projektu zagospodarowania terenów zielonych formułowane są przez Zarząd Gospodarki Komunalnej, architekta zieleni, ekologa i opiniowane przez Radę ds. Zieleni.
2. Rozpisywany jest konkurs na projekt zagospodarowania zieleni. W procesie planowania nowych terenów zielonych obligatoryjnie biorą udział biolodzy – fitosocjolog, ornitolog i entomolog oraz w zależności od potrzeby herpetolog i teriolog. Specjaliści ci zatrudniani są do realizacji projektu wraz z osobą/zespołem planującym ukształtowanie terenu i rozmieszczenie zieleni.

Ww. specjaliści zaproponują:

• jakie gatunki roślin z lokalnego terenu powinny znajdować się w składzie planowanej zieleni;
• jak duże powinny być powierzchnie zajmowane przez poszczególne gatunki roślin i ich zespoły, tak by mogły w nich powstać sprzyjające warunki do występowania pewnych gatunków ptaków, płazów, gadów i ssaków oraz owadów;
• najdogodniejsze do zagospodarowania przyrodniczego miejsca na obszarze zielonym

Gotowy projekt jest opiniowany przez Radę ds. Zieleni, a następnie przedkładany do akceptacji Radzie Miasta.

Zakładanie terenów zielonych

1. Organ nadzorujący realizację zaplanowanego terenu zielonego, wraz z autorami projektu zagospodarowania terenu zielonego, nadzorują realizację prac.
2. Po zakończeniu prac nad urządzaniem terenu zielonego konieczny jest odbiór przedsięwzięcia przez organ nadzorujący oraz autorów projektu i potwierdzenie na piśmie, że nie wnoszą zastrzeżeń do jego realizacji przez wykonawcę. Tylko pozytywne opinie wszystkich specjalistów mogą być podstawą do rozliczenia (wypłacenia należności) z wykonawcą zieleni.
3. Umowa z wykonawcą powinna określać okres gwarancji na realizowaną inwestycję, tzn. w razie gdyby np. po pewnym czasie okazało się, że przeprowadzone prace ziemne nie były wykonane wystarczająco trwale, w układanych alejkach pojawiły się ubytki, zapadliska lub posadzone drzewa i krzewy uschły lub nie rozwijały się zgodnie z ustalonymi normami itp., wykonawca jest zobowiązany do bezpłatnego wykonania napraw i uzupełnienia ubytków, a w razie niemożności naprawy uszkodzeń prace te wykonywane są przez zarządzającego zielenią na koszt wykonawcy.

Pielęgnacja terenów zielonych

1. Ww. specjaliści uczestniczą w tworzeniu projektu pielęgnacji terenu zielonego.
2. Następnie nadzorują przebieg realizacji zadania i w razie stwierdzenia nieprawidłowości natychmiast informują o tym na piśmie stosowny organ administracji.
3. Po zakończeniu prac pielęgnacyjnych konieczny jest odbiór przedsięwzięcia przez ww. specjalistów i potwierdzenie na piśmie, że nie wnoszą zastrzeżeń do jego realizacji przez wykonawcę. Tylko pozytywne opinie wszystkich specjalistów mogą być podstawą do rozliczenia (wypłacenia należności) z wykonawcą zabiegów pielęgnacyjnych zielni.
4. Jak w przypadku inwestycji, także na prace pielęgnacyjne powinny zostać określone warunki gwarancji.

Powyższy artykuł w pliku PDF: