PROGRAM EDUKACYJNY “BOCIAN”

Bocian biały – gatunek od wieków żyjący w pobliżu człowieka, wpisany w polską tradycję, kulturę i krajobraz, otaczany jest w naszym kraju wielką sympatią i szacunkiem ze strony ludzi. Naszą ojczyznę upodobał sobie w sposób szczególny. W żadnym innym kraju nie występuje tak licznie jak u nas, gdzie gniazda zakłada 1/4 jego światowej populacji, to jest 40 900 par. Aby utrzymać obecną sytuację i zachować zaszczytne miano “Królestwa bocianów” musimy aktywnie chronić żerowiska tych ptaków i otaczać opieką ich gniazda. Takie działania, wspólnie z Polskim Towarzystwem Przyjaciół Przyrody “pro Natura”, prowadzą od lat ochotnicy z całej Polski, wśród nich ponad 30 tys. uczniów i nauczycieli biorących udział w programie edukacyjnym “Bocian” skupiającym ponad 2500 szkół z całego kraju. Program edukacyjny, którego sponsorem jest Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, powstał w 1998 r. jako odpowiedź na rosnące zainteresowanie szkół obserwacją i ochroną bocianów. Stanowi część ogólnopolskiego Programu Ochrony Bociana Białego i Jego Siedlisk (finansowanego przez Fundację EkoFundusz) oraz międzynarodowego programu Fundacji “CICONIA”, w którym na rzecz bocianów współpracują organizacje z krajów Europy i północnej Afryki.

Program “Bocian” łączy aktywną ochronę przyrody ze zdobywaniem konkretnej wiedzy, uaktywnia młodych ludzi, uczy wrażliwości i odpowiedzialności za otaczające środowisko. Uczestniczące w nim szkoły otrzymują bezpłatne materiały edukacyjne, które pomagają nauczycielom w zorganizowaniu ciekawych zajęć terenowych i realizacji konkretnych zadań. Wyniki prowadzonych przez uczniów obserwacji stanowią ważny wkład w poznanie kondycji polskiej populacji bocianów. Każdego roku po ich podsumowaniu, szkoły otrzymują biuletyn informacyjny prezentujący dokonania wspólnie wypracowane przez wszystkich uczestników przedsięwzięcia. Program “Bocian” rozwija się dynamicznie, zyskuje wciąż nowych współpracowników i przynosi wymierne efekty zarówno przyrodnicze jak i edukacyjne. W r. 2002 zdobył I miejsce w zorganizowanym przez WFOŚiGW we Wrocławiu konkursie na najlepszy projekt z zakresu edukacji ekologicznej, zrealizowany na Dolnym Śląsku – w kategorii “Popularyzacja wiedzy ekologicznej”. Popularność programu sięga poza granice naszego kraju. Materiały edukacyjne “Bocian” zostały przetłumaczone na język niemiecki i słowacki oraz dostosowane do warunków panujących w tych krajach, gdzie służą za wzorzec w prowadzeniu programów ze szkołami.

W POSZUKIWANIU BOCIANICH GNIAZD
Bocian biały, jako gatunek mało płochliwy, gnieżdżący się w pobliżu siedzib ludzkich stanowi świetny obiekt obserwacji dla dzieci i młodzieży. Dlatego tak chętnie młodzi ludzie penetrują okolice swoich miejsc zamieszkania w poszukiwaniu bocianich gniazd. Kontrolują poszczególne miejscowości bądź teren całej gminy, określają sposób umiejscowienia gniazda i efekt lęgowy bocianich par. Niektórzy podglądają bociany przez cały sezon, mając gniazdo na dachu swego domu lub w bliskim sąsiedztwie. Inni chętnie wykorzystują podczas swej pracy rower, który świetnie nadaje się do pokonywania większych odległości. Z inicjatywy szkół powstały w wielu rejonach ścieżki rowerowe – szlakiem bocianich gniazd. W r. 2002 uczniowie zebrali ponad 11 tys. informacji o gniazdach i miejscowościach bez gniazd, dzięki czemu udało się przebadać aż 20% polskiej populacji tych ptaków. Podczas prowadzonych kontroli uczniowie lokalizują gniazda zagrożone np. umieszczone na słupie i opierające się o przewody; czy zbyt duże, grożące upadkiem dachu lub drzewa; lub zatykające czynny komin. Po rozpoznaniu sytuacji, starają się wraz z nauczycielem uzyskać pomoc w urzędzie gminy bądź w zakładach energetycznych. Kierują do tych instytucji wnioski z prośbą o renowację, udostępniają instrukcje budowy platform, czasem zdobywają fundusze lub uzyskują dodatkowe wsparcie np. żerdzie na platformy od nadleśnictwa, podnośnik od straży pożarnej. Zdarza się, że starsza młodzież sama pomaga przy budowie platform, podcinaniu gałęzi zarastających dolot itp. W ciągu 4 lat z inicjatywy szkół poddano renowacji blisko 500 gniazd.

BOCIAN TEŻ MUSI JEŚĆ
Na skutek drastycznych przekształceń środowisk podmokłych, bociany wycofały się z wielu krajów Zachodniej Europy. Pozostały tam jedynie słabe populacje, bez szansy na odbudowanie dawnej świetności. Dla zachowania licznej populacji bocianów w naszym kraju, niezbędne jest zatem utrzymanie sieci terenów wilgotnych w każdej polskiej gminie. Bardzo ważne zadanie, podejmowane każdego roku z wielkim zapałem przez uczestników programu “Bocian”, to wyszukiwanie bocianich żerowisk. W r. 2002 uczniowie wytypowali i opisali 1012 stałych żerowisk, z których ptaki korzystały przez cały sezon. Z nadsyłanych formularzy wynika, że najchętniej bociany wykorzystują podmokłe łąki nadrzeczne, okresowo zalewane, stawy i oczka wodne z zachowaną naturalną roślinnością oraz ekstensywnie użytkowane pastwiska. Główne zagrożenia żerowisk jakie odnotowują uczniowie, to wypalanie roślinności, przekształcanie łąk w pola orne, zaśmiecanie, osuszanie oraz stosowanie chemicznych środków ochrony roślin i nadmiernych dawek nawozów sztucznych. Młodzi przyrodnicy rozmawiają z właścicielami cennych terenów, ukazując znaczenie tych obszarów dla bocianów, apelują o utrzymanie tradycyjnego sposobu gospodarowania sprzyjającego ptakom. Niektóre szkoły starają się o objęcie wartościowego terenu ochroną prawną w formie użytku ekologicznego. Często organizowane są akcje sprzątania żerowisk bocianich, do których włączają się rodzice i okoliczni mieszkańcy. Przy okazji sprzątania uczniowie zwracają szczególną uwagę na pozostawiane przez rolników na polach plastikowe sznurki, stanowiące zagrożenie dla bocianich piskląt. Sznurki przynoszone przez dorosłe bociany do gniazd jako wyściółka, łatwo oplątują się wokół nóg przebywających w gnieździe piskląt. Prowadzi to do poważnych obrażeń kończących się śmiercią bądź kalectwem młodego ptaka, w wyniku obrzęków i niegojących się ran. W r. 2002 uprzątnięto sznurki z 2025 ha, a dodatkowo z innych obszarów zebrano 833 kg. W ten sposób młodzi ludzie uratowali niejedno bocianie pisklę.
Ponieważ przetrwanie polskich bocianów zależy od zachowania ich żerowisk, w ramach programu edukacyjnego powstał w r. 2003 projekt “Bociania Łąka”, stanowiący rozwinięcie dotychczasowych zadań poświęconych bocianim “stołówkom”. Dzięki wsparciu Fundacji “Ciconia” powstała broszura szczegółowo opisująca rozmaite aspekty ochrony terenów wilgotnych. Założeniem projektu jest stworzenie sieci żerowisk, którymi opiekować się będą poszczególne szkoły.

BOCIAN POBUDZA WYOBRAŹNIĘ
Poza pracą terenową wiele czasu, energii i zaangażowania uczestników programu pochłania działalność artystyczna związana z bocianem. Co roku organizowane są bocianie konkursy plastyczne, literackie, fotograficzne, festyny, apele, przedstawienia i wystawy. Powstają przepiękne prace plastyczne, wiersze, albumy, filmy wideo poświęcone temu ptakowi. Podczas ponad półrocznej nieobecności bocianów w Polsce, młodzi ludzie śledzą na mapie trasy przelotu ptaków, analizują zebrane latem wyniki, rozwiązują bocianie zagadki, układają historyjki. Bocian przenika do wielu szkolnych przedmiotów: biologii, geografii, matematyki, języka polskiego, muzyki, plastyki.

BOCIAN ŁĄCZY LUDZI
Podczas realizacji programu “Bocian” szkoły współpracują z różnymi osobami oraz instytucjami. Pierwsze kontakty nawiązują zwykle z mieszkańcami posesji, na których znajdują się gniazda oraz z właścicielami bocianich żerowisk. W sytuacjach problemowych pomocy szkołom udzielają: urzędy gmin, zakłady energetyczne, straż pożarna, nadleśnictwa. Wsparcie merytoryczne, organizacyjne i materialne nierzadko pochodzi od parków krajobrazowych i narodowych, centrów edukacji ekologicznej, organizacji społecznych, lokalnych firm. Do propagowania swych osiągnięć i poszukiwania bocianich sprzymierzeńców szkoły wykorzystują lokalne media. Uczniowski zapał udziela się kolegom, rodzinie, sąsiadom, dzięki czemu w ochronę tych ptaków angażują się całe lokalne społeczności.
Wszystkie szkoły chętne do podejmowania działań na rzecz ochrony bocianów zapraszamy do udziału w programie. Zainteresowanych prosimy o przesyłanie do PTPP “pro Natura” zgłoszenia zawierającego: nazwę i dokładny adres szkoły, gminę, województwo oraz nazwisko nauczyciela odpowiedzialnego za prowadzenie projektu. Informacje te prosimy kierować na adres: