ROLNICTWO EKOLOGICZNE – SZANSA DLA WSI W KONTEKŚCIE AKCESJI DO UE

Tereny rolnicze są istotnym elementem krajobrazu każdego państwa. Na terenie naszego kraju obszar użytkowany rolniczo stanowi ok. 60% powierzchni. Niewłaściwe zarządzanie powoduje degradację środowiska przyrodniczego oraz niekorzystnie wpływa na sytuację społeczno-gospodarczą. Tymczasem nasze rolnictwo, w przeciwieństwie do rolnictwa krajów UE, opartego głównie na gospodarce intensywnej, prowadzącej do nadmiernej eksploatacji zasobów takich jak woda, gleba czy powietrze, ma charakter raczej ekstensywny, bardziej przyjazny środowisku.

Wiele obszarów rolniczych na terenie naszego kraju to obszary cenne przyrodniczo, o wysokich walorach środowiskowych. Bogactwo gatunkowe zarówno flory jak i fauny oraz naturalny krajobraz rolniczy wyróżniają Polskę wśród krajów europejskich. Stanowi to potężny atut naszej gospodarki rolnej w kontekście integracji z gospodarką Unii Europejskiej. Niewątpliwie walory środowiskowe naszego rolnictwa predysponują nas do kroczenia w kierunku rozwoju rolnictwa o charakterze ekologicznym. Na terenie Polski nie zaistniał raczej problem skutków środowiskowych intensywnego rolnictwa, mimo to wiele regionów zachowało strukturę przestrzenną dostosowaną do intensywnej produkcji. Tereny te dotknięte są negatywnymi zjawiskami, wśród których wymienić trzeba degradację gleby, erozję oraz pogorszenie się bilansu wodnego. Dominuje uproszczona struktura krajobrazu wiejskiego, przez co pogorszeniu ulegają warunki egzystencji gatunków towarzyszących agrocenozom. Z punktu widzenia ochrony środowiska wdrażanie ekologicznych metod produkcji, jak też programów rolno-środowiskowych, ma ogromne znaczenie. Również czynniki ekonomiczne sprzyjają rozwojowi zdrowych metod produkcji. W Polsce, w opinii większości polityków, modernizacja sektora rolnego wiąże się z powiększeniem areału gospodarstw, intensywnym nawożeniem czy też mechanizacją. Te zabiegi rzekomo mają spowodować, iż nasza gospodarka sprosta konkurencji rolnictwa krajów piętnastki. W naszej świadomości wzrost użycia syntetycznych środków ochrony roślin, nawozów sztucznych, antybiotyków, hormonów jest jedyną drogą w kontekście przystąpienia do UE. Nie są to opinie słuszne, nadzieje oparte są na bardzo kruchych podstawach. Nawet przystąpienie naszego kraju do UE nie gwarantuje istotnej poprawy eksportu towarów rolniczych na rynki Europy Zachodniej. W krajach unijnych narasta problem nadprodukcji rolnej, kraje członkowskie raczej nie są zainteresowane importem żywności produkowanej w sposób ,,tradycyjny”. Z drugiej zaś strony da się zauważyć tendencja wzrostu popytu na produkty zdrowe wyprodukowane w sposób ekologiczny. Jak podaje Stiftung Okologie & Landbau rynek żywności ekologicznej jest najszybciej rozwijającym się rynkiem spożywczym w UE i USA i w kilku ostatnich latach wzrastał średnio 24% w skali roku. Również w naszym kraju wzrasta zainteresowanie zdrową produkcją. Jak podaje W. Wawiernia (2001) badania rynkowe pokazują, że zainteresowanych jest ok. 40% konsumentów. Żywność ekologiczna kojarzona jest z żywnością gwarantującą wysoką jakość żywieniową, zdrowie i bezpieczeństwo. Rzeczą zaskakującą w tych warunkach jest tak niskie zainteresowanie rolników produkcją ekologiczną. Mimo, że już w latach 1990. zaczęliśmy traktować rolnictwo ekologiczne jako odrębny system produkcji rolniczej, to w 1999 r. stanowiło ono zaledwie 0,06%, podczas gdy średnia w krajach UE wynosiła 3% udziału gospodarstw ekologicznych wśród wszystkich gospodarstw, a w niektórych krajach sięgając kilkunastu procent. Nasz kraj powinien upatrywać szansy w zaistnieniu na wciąż wzrastającym rynku towarów ekologicznych. Zdaniem Jerzego Szymona (2001) wpływ na wzrost popytu na produkty ekologiczne ma synergia wielu czynników. Wymienia on m.in.:
• większą społeczną świadomość problemów związanych ze zdrowiem oraz ochroną środowiska,
• wprowadzenie na rynek nowych produktów ekologicznych,
• spadek cen produktów ekologicznych,
• większe zainteresowanie rynkiem ekologicznym dużych firm przetwórczych oraz sieci handlowych,
• pomoc rządową dla rozwoju rolnictwa ekologicznego.
Rolnictwo o charakterze ekologicznym posiada na terenie Polski doskonałe warunki do wzrostu. O dużym potencjale rozwoju decydują paradoksalnie cechy stanowiące przeszkodę na drodze w kierunku produkcji intensywnej, czyli: rozdrobniony charakter struktury agrarnej, dominacja małoobszarowych gospodarstw, wielokierunkowość produkcji, niskonakładowe systemy uprawy połączone z wysoką różnorodnością biologiczną siedlisk. Istotne znaczenie ma również fakt, iż od początku lat 1990. głównie z przyczyn ekonomicznych, istotnie zmniejszył się poziom użycia środków ochrony roślin, nawozów sztucznych oraz innych środków chemicznych.
Przyjęcie nowych ram polityki wobec rolnictwa i obszarów wiejskich (poszerzenie zainteresowania o zakres ochrony środowiska prócz funkcji produkcyjnej) przyczynić się może do osiągnięcia wielu wymiernych korzyści związanych z realizacją na terenach wiejskich programu ochrony różnorodności biologicznej.
Tederko i Lankester (1998) wymieniają:
• sprzyjanie zrównoważonemu funkcjonowaniu systemów ekologicznych – agrocenoz,
• zachowanie mozaikowej struktury krajobrazu wiejskiego,
• ograniczenie negatywnych skutków środowiskowych wynikających z intensyfikacji produkcji rolniczej prowadzącej do zanieczyszczenia i eutrofizacji wód, wzmożonej erozji wodnej i wietrznej, wzrostu podatności na patogeny,
• zwiększenie ilości gatunków i odnowa zniszczonych agroekosystemów oraz naturalnych siedlisk.
Produkcja rolnicza metodami ekologicznymi jest najskuteczniejszą metodą ochrony środowiska i przyrody na terenach wiejskich. Wszystkie wyżej wymienione czynniki powinny generować wektor rozwoju rolnictwa w kierunku zdrowej produkcji. Stanowi ona sensowną alternatywę dla rolnictwa konwencjonalnego, osiągającego często imponującą wydajność, lecz kosztem środowiska naturalnego, przy marnotrawstwie nieodnawialnych zasobów energetycznych. Efektem powyższej praktyki rolniczej jest często produkt o obniżonej jakości biologicznej, niesmaczny, o wątpliwych walorach zdrowotnych. Tereny rolnicze naszego kraju mają ogromną szansę stać się swoistą perłą na rolniczej mapie Europy. Czas skończyć z mitem intensywnej produkcji. Kraje piętnastki już dzisiaj mają problemy ze znalezieniem rynku zbytu dla produktów rolnych wytwarzanych w sposób „tradycyjny”. To właśnie rolnictwo ekologiczne ma szansę już w niedalekiej przyszłości stać się dominującą tendencją. Jest to wielce prawdopodobna prognoza, szczególnie jeśli weźmiemy pod uwagę znaczący postęp w dziedzinie ochrony środowiska, świadomości ekologicznej i zdrowotnej społeczeństwa, znaczny i liniowy wzrost rynku towarów o charakterze ekologicznym.

BIBLIOGRAFIA:
1. Wiesław Wawiernia, Miejsce rolnictwa ekologicznego w polityce rolnej kraju, 1999 r.
2. Ewa Rembiałowska, Możliwości rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce w świetle integracji europejskiej, 2000 r.
3. J. Próchniak, A. Klisowska i in., Szanse rozwoju rolnictwa ekologicznego w Polsce w aspekcie integracji z Unią Europejską, Wojewódzki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Końskowoli, 2001 r.
4. M. Górny, Ekorozwój i rolnictwo ekologiczne, Ekoland i Stiftung Lebel & Umwelt, 1993 r.