ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW POMIĘDZY HODOWCAMI I WILKAMI W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM

Najwięcej problemów związanych z ochroną wilka dotyczy koegzystencji tego drapieżnika z hodowcami. W największym stopniu odczuwają oni obecność wilków, ponosząc często bezpośrednio koszty ich ochrony. Zaistniałe w hodowlach straty stają się też powodem negatywnego nastawienia społeczności lokalnych do wilków, a ich sensacyjne przedstawianie w mediach kształtuje negatywną opinię na jego temat w znacznie szerszej skali. Stąd też programy nastawione na ochronę wilka, włączając w to również projekty edukacyjne, powinny być w jak największym stopniu nakierowane na hodowców i wdrażane bezpośrednio na terenach, gdzie wilki występują. Na takim przekonaniu opiera się program ochrony tego drapieżnika realizowany przez Stowarzyszenie dla Natury WILK w województwie śląskim.

Projekt realizowany jest od roku 1997, na terenie Żywieckiego Parku Krajobrazowego oraz Parku Krajobrazowego Beskidu Śląskiego. Obszar ten zamieszkuje 5 watah wilków, żyjących w jednej z najbardziej przekształconej przez człowieka części Karpat. Lasy zdominowane są przez sztuczne monokultury świerkowe. W kilku niewielkich rezerwatach chronione są pozostałości lasów naturalnych, ich powierzchnia nie przekracza jednak 1% terenu. Obszar ten jest gęsto zaludniony, średnio 150 osób na 1 km2. Liczne wsie i osady zlokalizowane są głównie w dolinach rzek i w niższych położeniach górskich. Pośród kompleksów leśnych położone są rozległe hale, część z nich wykorzystywana jest w sezonie wegetacyjnym głównie do wypasu owiec. Pozostałe hale, nie użytkowane od dłuższego już czasu, powoli zarastają. Zarówno Beskid Śląski, jak i Żywiecki są intensywnie zagospodarowane turystycznie. Zlokalizowane są tu liczne szlaki turystyczne, schroniska, wyciągi i kolejki linowe oraz narciarskie trasy zjazdowe. Penetracja terenu przez turystów jest najintensywniejsza podczas wakacji i ferii oraz w weekendy. Pomimo to, żyją tu oprócz wilków, także pozostałe dwa duże drapieżniki – rysie i niedźwiedzie. Oba zresztą także powodują szkody wśród zwierząt hodowlanych.

Pierwszym etapem realizacji programu (w latach 1997 – 2000) było zaznajomienie hodowców z możliwymi do zastosowania metodami ochrony zwierząt hodowlanych przed wilkami oraz trybem wypłaty ewentualnych odszkodowań. Dzięki współpracy z Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego w Bielsku-Białej opublikowaliśmy na łamach „Beskidzkich Wiadomości Rolniczych” nr 3/1999 artykuł omawiający tę problematykę. Opracowaliśmy także specjalne materiały opisujące różnorodne metody ochrony zwierząt hodowlanych przed wilkami, najpierw w formie ulotki Wilki a zwierzęta gospodarskie (1998), a następnie książki pt. Ochrona zwierząt hodowlanych przed wilkami (1999). Oba wydawnictwa zostały rozpowszechnione we wszystkich urzędach gmin i ośrodkach doradztwa rolniczego, a także dostarczone bezpośrednio hodowcom. Ważnym elementem była także pomoc hodowcom w uzyskiwaniu odszkodowań, np. poprzez pisanie pozwów do sądu i kontaktowaniem ich z odpowiednimi urzędami oraz komisją szacującą szkody.

Drugim etapem było wdrażanie metod ochrony stad w beskidzkich hodowlach. Podjęliśmy się tego wspólnie z Zespołem Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego oddział w Żywcu, przy współpracy z Wojewódzkim Konserwatorem Przyrody w Katowicach. Projekt pod nazwą „Aktywna ochrona wilka na terenie parków krajobrazowych Beskidów Zachodnich w woj. śląskim” realizowaliśmy w latach 2001 – 2002. Najpierw przeankietowano hodowców i zebrano dane na temat struktury hodowli (liczby i wielkości stad oraz miejsc wypasu) oraz dotychczasowych problemów z drapieżnikami. Zebrane dane, wraz z informacjami o atakach wilków na inwentarz zebranymi przez stowarzyszenie podczas badań terenowych, posłużyło do opracowania specjalnej bazy danych oraz wytypowania hodowców, których należało wesprzeć w pierwszej kolejności. Za podstawowe kryterium wyboru hodowców posłużyły: wielkość stada oraz liczba owiec zabitych w danym gospodarstwie przez wilki w latach 1997 – 2001. Wszyscy przeankietowani hodowcy zostali zaproszeni na dwa specjalne szkolenia poświęcone metodom zabezpieczania inwentarza. Następnie dla 12 wybranych hodowców wykonano i dostarczono zestawy fladr do zabezpieczania stad owiec, a dla 3 zakupiono i nieodpłatnie przekazano 4 szczenięta owczarków podhalańskich. Psy były następnie wychowywane i trenowane przez hodowców pod nadzorem SDN WILK. W kolejnych latach stowarzyszenie zakupiło i przekazało następnych 8 szczeniąt owczarków podhalańskich (po 4 w roku 2003 i 2004) oraz kilkanaście zestawów fladr. Istotnym elementem programu był regularny monitoring sytuacji w poszczególnych gospodarstwach, sprawdzanie procesu wychowywania psów i poprawności stosowania fladr. Straty w programach objętych programem spadły nieomal do zera, a nieliczne straty powodowane były zaprzestaniem stosowania fladr lub ich nieprawidłowym instalowaniem.

Obecnie staramy się wdrażać różne metody ochrony inwentarza przed atakami wilków w innych regionach Polski. Początkiem 2004 roku, około 500 m fladr, przekazano do dwóch gospodarstw specjalizujących się w hodowli bydła na obrzeżach Puszczy Białowieskiej w województwie podlaskim. Pracujemy także nad nowym rozszerzonym wydaniem książki Ochrona zwierząt hodowlanych przed wilkami.

Program finansowany był m. in. przez: European Nature Heritage Fund EURONATUR, International Fund for Animal Welfare, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, Bank Ochrony Środowiska S.A. i Fundację „Partnerstwo dla Środowiska”.