WYDOBYWANIE I KOPCOWANIE GLINY

Kiedy trzeba wydobywać i kopcować glinę? Najlepiej robić to w jesieni, gdyż wówczas glina kopcowana przemarznie i skruszeje w zimie, co bardzo ułatwi później jej przerobienie. Jeżeli przerabianie gliny ma być wykonane ręcznie, skopcowanie jej jest szczególnie korzystne. Glina wydobyta i skopcowana w jesieni zachowa przez długi czas wilgotność, czego nie można osiągnąć bez dodatkowych kosztów, jeżeli wydobywa się ją w okresie upałów.

Glinę zawierającą margiel (białą) trzeba bezwzględnie wydobyć w jesieni, po uprzednim zbadaniu w laboratorium jej przydatności do budowy. Glinę na ściany budynku można uzyskać często z wykopów pod fundamenty lub na piwnice (…) Jeżeli glina pochodzi z wykopów pod budynek i jest kopcowana w jesieni, najlepiej w tym czasie zrobić fundamenty, wyciągnąć je ponad powierzchnię terenu i zabezpieczyć, aby w zimie nie uległy zniszczeniu. Przystępując do wydobywania gliny trzeba przede wszystkim odsłonić jej podkład zdejmując wierzchnią warstwę ziemi, którą trzeba złożyć w odległości co najmniej kilku metrów, aby nie przeszkadzała przy jeżdżeniu i nie mieszała się z wydobywaną gliną. Jeżeli glina na budowie będzie przerabiana ręcznie, nie powinno być w jej masie dużych brył; w tym celu najlepiej przeorać odkrywkę pługiem, a następnie przebronować wyorane skiby, aby rozbić bryły gliny. Do kopania można zastosować szuflę konną, którą można nie tylko odspoić glinę, lecz także przetransportować ją na kopiec. Wyorywanie gliny lub wydobywanie jej szuflą konną jest możliwe, jeżeli powierzchnia odkrywki jest duża. Zastosowanie szufli lub pługa jest szczególnie celowe, jeżeli wykorzystujemy glinę z niwelowania terenu. Bardzo dobre wyniki przy odspajaniu gliny, zwłaszcza z niewielkich odkrywek, uzyskuje się także za pomocą glebogryzarki. Jeżeli w pobliżu budowy prowadzone są prace niwelacyjne, przy których pracuje spychacz, można wykorzystać go do zgromadzenia gliny na budowę. W takim wypadku trzeba jednak uważać, aby spychacz przesuwając glinę nie mieszał jej z wierzchnią warstwą ziemi. Wydobytą glinę składamy po jednej stronie przewidzianego wykopu na fundamenty lub piwnice; układamy ją w duży kopiec, ponieważ powinna przez dłuższy okres zachowywać naturalną wilgotność. Objętość kopca powinna być możliwie duża, a odległość pomiędzy wykopem a kopcem około 3-4 m. Jeżeli glinę na budowę wydobywamy w lecie lub wiosną w czasie suszy, jest ona zaledwie wilgotna lub nawet sucha; w takim wypadku każdą warstwę kopcowanej gliny grubości 15-220 cm trzeba zlewać wodą. Glina taka musi odleżeć 5-7 dni i dopiero po tym okresie nadaje się do przerobienia. Składanie gliny w małe kopce jest niecelowe, ponieważ powoduje zupełne rozmakanie jej lub wysuszenie, co znacznie utrudni przygotowanie gliny do budowy i powiększy koszt. Jeżeli kopiec jest duży, rozmoknie lub wyschnie tylko górna warstwa gliny, grubości 30-40 cm, pozostała natomiast część zachowa naturalną wilgotność. W celu ochrony gliny w kopcu przed wysuszeniem lub rozmoknięciem stosujemy przykrywanie ramami drewnianymi obitymi papą.

WYROBY BUDOWLANE Z GLINY BLOKI

Z gliny można wyrabiać bloki, płyty na ścianki działowe, płyty stropowe, płyty stropodachowe i nadproża. Do wyrobu tych elementów nadają się w zasadzie wszystkie rodzaje glin z wyjątkiem gliny lessowej z tym, że do wyrobu płyt i nadproży powinna być użyta glina o sile spoistości wynoszącej co najmniej 750 g/5 cm2. Wymienione elementy można wykonywać z gliny ciężkiej, włóknistej lub lekkiej, zależnie od rodzaju wyrobu.

Bloki z gliny ciężkiej ubija się z gliny w stanie naturalnej wilgotności lub ugniata w formach z gliny w stanie plastycznym (ciężar gliny ciężkiej wynosi 1800 kg/m3); blok z gliny włóknistej ugniata się w formach w stanie plastycznym (12200 – 1700 kg/m3); bloki z gliny lekkiej prasuje się lub ugniata w formach (700 – 1200 kg/m3 w stanie suchym). Do ustalenia domieszek mineralnych lub włóknistych do gliny posługujemy się tabelą, korzystając z rubryk „przygotowanie wilgotne, plastyczne lub ciekłe gliny”).

WYRÓB BLOKÓW Z GLINY NATURALNEJ WILGOTNOŚCI

Do mieszania gliny trzeba przygotować pomost z desek o wymiarach 5 x 5 m. Pomost ustawiamy przy skopcowanej glinie. W pobliżu powinny znajdować się: źródło wody (studnia, kran lub beczkowóz z wodą), ostry piasek oraz daszek na słupkach, pod którym przechowuje się materiały włókniste. Do początkowego suszenia bloków (3-4 dni) potrzebna jest szopa otwarta, która powinna znajdować się w pobliżu pomostu, ponieważ ułatwia to transport.

Jako materiały włókniste do odchudzania gliny na bloki stosuje się: słomę żytnią, rzepakową, paździerze lniane, trzcinę, grube siano, łodygi ziemniaczane i maku oraz plewy (szczególnie jęczmienne), odpadki poomłotowe, itp. (Trzcina powinna być skoszona w okresie od pierwszych mrozów do wiosny). Materiały włókniste do odchudzania gliny trzeba pociąć w sieczkę długości 5-7 cm.

Przygotowanie masy do wyrobu bloków: na 1/4 powierzchni pomostu od strony kopca rozkładamy warstwę gliny grubości około 10 cm. Na warstwę tę rozsypujemy równomiernie odmierzoną ilość sieczki zwilżonej wodą i całość posypujemy odmierzoną również ilością piasku. (…)

Masę gliny przerabiamy motykami. Motyką uderzamy z góry możliwie pionowo, uważając, aby masę odrywać małymi porcjami. Porcje odcięte motyką składamy na drugi kopiec. Glinę przerabiamy w ten sposób tak długo, aż nie będzie w niej żadnych grud, a piasek lub sieczka zostaną dobrze wymieszane z gliną i nie będą tworzyły skupisk. W ten sposób przygotowuje się glinę z kilku kopców, układając ją na jeden wspólny kopiec po jednej stronie pomostu. Przygotowaną glinę pozostawiamy przez 24 godz. w kopcu, aby równomiernie zwilgotniała. W tym czasie przygotowujemy w podobny sposób następną partię gliny. Kopce trzeba nakryć, zabezpieczając masę przed wysuszeniem i zamoknięciem. Po 24 godz. możemy przystąpić do wykonania bloków. Jeżeli bloki mają być użyte na ściany budynku mieszkalnego lub inwentarskiego grubości 50 cm, to powinny mieć wymiar 33 x 16 x 21,5 cm. Ze względu na skurcz bloków podczas wysychania wymiary formy muszą być o 2% większe. Forma do wyrobu bloków ubijanych składa się z podstawy zrobionej z deski grubości 36 mm, 2 ścian bocznych, przegródek oraz deseczek które tworzą dno każdej z sześciu komór bloku. Górne krawędzie ścian i przegródek najlepiej obić bednarką, aby ochronić je przed uszkodzeniami w czasie ubijania gliny. Części formy po złożeniu łączymy stalowymi ściągaczami dokręcając ich nakrętki. Do nakrętek ściągaczy można przyspawać kawałki okrągłego żelaznego pręta, co ułatwi dokręcanie i odkręcanie nakrętek. Ściągacze można wykonać także z twardego drewna i klinować je drewnianymi klinikami. Pionowe rowki w ścianach bocznych formy muszą być trochę szersze niż grubość przegródek, ponieważ przegródki namakają i pęcznieją.

Przed przystąpieniem do ubijania bloków trzeba sprawdzić czy glina ma właściwą wilgotność. W tym celu ściskamy trochę gliny w dłoni, a po jej otwarciu glina powinna pozostać na niej zlepiona w bryłki. Przez uderzenie palcem bryłka powinna się rozsypać. Gliny zbyt suchej nie można uformować w bryłkę, natomiast glina za mokra nie rozleci się od uderzenia palcem.

Gliny za wilgotnej nie można za dokładnie ubić, gdyż po uderzeniu ubijakiem w jedno miejsce, w drugim powstaje wybrzuszenie, glina zaś zbyt sucha podczas ubijania jest niespoista, nie klejąca się i sypka. W zależności od potrzeby glinę podsuszamy lub zwilżamy. W żadnym wypadku nie można dosuszać gliny przez dodanie materiałów mineralnych lub włóknistych. Przed napełnieniem form gliną ścianki zwilżamy wodą i posypujemy drobnym piaskiem. Następnie napełniamy wszystkie komory formy gliną do wysokości ok. 12 cm i ugniatamy ją drewnianym drążkiem długości około 1,2 m, aby glina jak najszczelniej wypełniała formę. Szczególnie mocno trzeba ugniatać w narożnikach oraz wzdłuż ścianek form. Następnie glinę w formach ubijamy ubijakiem żelaznym (wagi około 6 kg) o powierzchni stopki do 120 cm2, z drewnianym trzonkiem długości 1,2 – 1,3 m. Po dokładnym ubiciu jednej warstwy nakładamy drugą i znów ubijamy. Po ubiciu gliny nadmiar jej trzeba ściąć ostrą łopatą umaczaną w wodzie. Po wyrównaniu górnej płaszczyzny bloku luzujemy nakrętki na ściągaczach lub wybijamy kliniki i wyciągamy ściągacze, a następnie wyciągamy przegródki. Ścianki boczne form przesuwamy w górę, nie odrywając ich od bloków. Podkładkę, na której leży blok, przenosimy pod dach, chwytając za listwy przybite od spodu podkładek. Po dwóch dniach bloki trzeba zdjąć z podstawek i ułożyć na zewnętrznym boku. Po dalszych 4-6 dniach można bloki zabrać spod szopy i ułożyć luźno w kozły zabezpieczając od deszczu. Krawędzie bloków powinny być ostre, boki jednolite.

Kurier gliniany i Ekolotka poświęcona promocji budownictwa ekologicznego z gliny wydane są przez Stowarzyszenie „Oś”, Augustów – Chodzież – Siedlce. Przygotowane na potrzeby prasy lokalnej. Prosimy o wykorzystanie całości bądź fragmentów tekstów z zaznaczeniem źródeł pochodzenia i autorów. Przygotowanie i skład: Zdzisław Elizeusz Bartkowiak, Stowarzyszenie „Oś” w ramach programu „Promocji budownictwa z gliny” dzięki oprogramowaniu od Microsoftu Polska, na sprzęcie zakupionym z grantu Phare Demokracja.