"Zielone Brygady. Pismo Ekologów" nr 10 (100), Pa1/4dziernik '97
Puszcza Białowieska położona jest na pograniczu polsko-białoruskim. Obszar całej Puszczy wynosi ok. 120 tys. ha, z czego do Polski należy 56,5 tys. ha. Drzewostany w Puszczy znacznie odbiegają od stanu naturalnego. Jest to wynikiem już od wieków gospodarczego użytkowania lasów.
Stopniowo na obszarze Puszczy powstawały osady, których mieszkańcy trudnili się pozyskiwaniem wszelkiego rodzaju dóbr leśnych. Do tej pory głównym 1/4ródłem utrzymania zamieszkującej tu ludności są prace leśne. W niektórych okresach Puszcza była intensywnie eksploatowana, szczególnie w l. 1915-1918, gdy wykonywano zręby zupełne i prowadzono gospodarkę plądrowniczą polegającą na wycinaniu najdorodniejszych drzew, nie prowadząc równocześnie prac hodowlanych. Szczególne spustoszenie w starodrzewiu spowodowała zagraniczna firma "Century" w l. 1924-1929, wycinając głównie stare drzewa, a pozostawiając mniej wartościowe. Firma ta wycięła również ok. 6-7 tys. ha drzewostanów w postaci zrębów zupełnych i pozostawiła te powierzchnie nie odnowione. Obsiały się one w sposób naturalny gatunkami lekkonasiennymi (brzoza, osika) bez udziału głównych gatunków puszczańskich, czyli dębu, klonu, jesionu i lipy. W okresie wojen zaniedbano wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych w drzewostanach. Większość drzewostanów w Puszczy Białowieskiej wymaga intensywnych prac pielęgnacyjno-hodowlanych, głównie w zakresie przebudowy drzewostanów, w celu poprawy niekorzystnego składu gatunkowego. Stosunkowo mały jest udział dębu (8,9%), jesionu (3,8%). Duży natomiast jest udział świerka (32,4%) i sosny (18,2%) oraz gatunków lekkonasiennych: olszy (16,2%), brzozy (13,2%) i osiki (2,7%). Bez tych działań nie jest możliwe odtworzenie składów gatunkowych drzewostanów drogą procesów naturalnych. Prace hodowlano-pielęgnacyjne wymuszone są także potrzebą ochrony drzewostanów świerkowych zagrożonych przez kornika. Puszcza Białowieska jest główną światową ostoją żubra. To tu Polska osiągnęła światowy sukces, chroniąc żubra przed wyginięciem, gdyż w 1929 r. żubry na świecie żyły już tylko w ogrodach zoologicznych. Dalsza jego ochrona wymaga szeregu czynności, również w szacie leśnej (zwiększenie bazy żerowej). Niezbędne jest także regulowanie stanu populacji innych gatunków zwierząt łownych (jeleń, łoś, sarna), będących konkurentami w bazie żerowej żubra. Puszcza Białowieska w świecie kojarzy się głównie właśnie z żubrem. Został on jednak ochroniony dzięki działalności człowieka i bez tej opieki - niestety - się nie obędzie. Z tego powodu ochrona Puszczy musi być widziana w całym kontekście jej różnorodnych funkcji, a tym samym muszą być wykonywane zabiegi ochrony czynnej. Pomimo znacznego przekształcenia większości drzewostanów Puszcza Białowieska zachowała dużą różnorodność biologiczną zarówno flory, jak i fauny. Z tego powodu w pełni zasługuje na podejmowanie różnych czynności ochronnych, i tak się dzieje. DOTYCHCZASOWA OCHRONA PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ
W 1921 r. założono rezerwat, z którego
w 1947 r. utworzono Białowieski Park Narodowy na powierzchni
5 072 ha. Teren Parku podlega ochronie ścisłej. Białowieski
Park Narodowy został uznany za Światowy Rezerwat Biosfery.
Rozporządzeniem Rady Ministrów z 16.7.96 powiększono
Białowieski Park Narodowy o ok. 5 400 ha. Ponadto drzewostany
Puszczy, które najlepiej zachowały swój charakter
puszczański, zostały uznane za rezerwaty przyrody.
Łączna powierzchnia rezerwatów wynosi 3 810,38
ha. Najgrubsze drzewa (964 sztuki) objęte są ochroną
jako pomniki przyrody. Lasy Puszczy Białowieskiej, poza parkiem
narodowym i rezerwatami przyrody, są traktowane inaczej aniżeli
inne lasy gospodarcze w Polsce. Już w 1975 r. ówczesny
minister leśnictwa i przemysłu drzewnego wydał
decyzję w sprawie podstawowych zasad prowadzenia gospodarki
leśnej na terenie Puszczy Białowieskiej. Zasady te zapewniały
m.in. ograniczenie eksploatacji lasów poprzez podniesienie
wieków rębności. OBECNE
DZIAŁANIA
W ZAKRESIE OCHRONY
PUSZCZY BIAŁOWIESKIEJ
Decyzją ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa z 8.11.94 zostały wprowadzone nowe zasady postępowania ochronnego i hodowlanego w Puszczy Białowieskiej. Decyzja ta jest elementem całości podejmowanych działań ministra w zakresie zwiększenia skuteczności ochrony lasów Puszczy. Przyjęte dla lasów gospodarczych Puszczy Białowieskiej zasady zagospodarowania zbliżone są do zasad obowiązujących w rezerwatach leśnych, a na 1/3 powierzchni Puszczy są identyczne jak w rezerwatach częściowych, tzn. że drzewa pozostawia się do biologicznego obumierania. Wszelkie działania hodowlano-pielęgnacyjne w pełni będą wykorzystywały naturalne procesy odnowieniowe i rozwojowe drzewostanów. Pozyskanie drewna wynika z potrzeb hodowlano-pielęgnacyjnych drzewostanów, a nie z celów eksploatacyjnych. Bieżącą ocenę realizacji zasad postępowania ochronnego i hodowlanego w Puszczy Białowieskiej oraz określenie kierunków zagospodarowania lasów białowieskich dokonuje powołana przez ministra ochrony środowiska, zasobów naturalnych i leśnictwa Rada Naukowo-Społeczna Leśnego Kompleksu Promocyjnego "Puszcza Białowieska". Na listę pomników przyrody będą wpisane kolejne drzewa. Ewidencji podlegają stanowiska rzadkich gatunków fauny i flory. Ochronie podlegają wszystkie śródleśne łąki, bagna, stawy i oczka wodne. Wszystkie stanowiska lęgowe ptaków drapieżnych w promieniu kilkuset metrów wokół gniazd podlegają pełnej ochronie (łączna powierzchnia tych stref ochronnych wynosi 5 882 ha). Dyrektor generalny Lasów Państwowych wydał decyzję, która zakazuje wycinki starych drzew w Puszczy Białowieskiej. Dotyczy to ok. 25 tys. sztuk drzew. W ten sposób spełniono jeden z podstawowych postulatów wysuwanych pod adresem władz w zakresie ochrony Puszczy Białowieskiej. Obszary Puszczy poza granicami parku narodowego przewiduje się objąć ochroną w formie parku krajobrazowego. Utworzenie parku krajobrazowego będzie podstawą do sporządzenia planu jego ochrony oraz planu zagospodarowania przestrzennego. W tych planach zostaną określone także zadania w zakresie ochrony środowiska (oczyszczalnie ścieków, gazyfikacja, wysypiska śmieci, kanalizacja), czyli całokształt działań ochronnych Puszczy i terenów przyległych. PODSUMOWANIE
1. Minister ochrony środowiska podjął niezbędne decyzje w celu ochrony przyrody Puszczy Białowieskiej. Puszcza Białowieska została uznana za jeden z 10 leśnych kompleksów promocyjnych. Zadania gospodarki leśnej w tych kompleksach oparte są na założeniach ochrony wszystkich wartości przyrodniczych Puszczy. Ostateczne metody postępowania określą Indywidualne zasady postępowania hodowlanego i ochronnego w ekosystemach leśnych Leśnego Kompleksu Promocyjnego "Puszcza Białowieska" opracowane przez Radę Naukowo-Społeczną.
2. Przywracanie lasom białowieskim charakteru puszczańskiego wymaga dużych środków pieniężnych. Z tego powodu nie jest obecnie możliwe uznanie całej Puszczy Białowieskiej za park narodowy. Powiększenie Białowieskiego Parku Narodowego w 1996 r. spowodowało, że w jego granicach znajdują się wszystkie rodzaje siedlisk Puszczy Białowieskiej.
3. W lasach okalających powiększony Białowieski Park Narodowy, na powierzchni ok. 11,5 tys. ha prowadzi się gospodarkę leśną na zasadach identycznych, jak w lasach parków narodowych, tj. cięcia są prowadzone według potrzeb hodowlanych i ochronnych.
4. Projektowany Park Krajobrazowy Puszczy Białowieskiej wraz z przyległymi terenami stworzy podstawę do działań w zakresie wszystkich czynności na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego.
W świetle powyższego zostały stworzone niezbędne warunki do ochrony lasów Puszczy Białowieskiej i przywracania im charakteru puszczańskiego.
Od paru lat organizacje pozarządowe zapraszane są do udziału w ocenie zarządzania lasami państwowymi. Podchodzi się do tego zazwyczaj sceptycznie, jest certyfikacja bowiem działaniem wynikającym przede wszystkim z komercyjnych interesów lobby przemysłu leśnego. Jeśli dana jednostka wykaże, iż spełnia pewne wymagania, to uzyskuje prawo do oznaczania swoich produktów odpowiednią plakietką.
Sama idea i zasady udzielania odpowiedniego certyfikatu zostały sprecyzowane w 1993 r., kiedy to przedstawiciele przemysłu drzewnego, jak i organizacji ekologicznych, powołali Forest Stewardship Council (FSC). Wśród zasad znale1/4ć można bardzo istotne, z punktu widzenia ekologów, przepisy, jak: dbanie o bioróżnorodność, dokonywanie ocen wpływu gospodarki leśnej na środowisko, utrzymywanie naturalnego stanu lasów, konsultacje z władzami i związkami zawodowymi. Do tej pory szwajcarska firma SGS przeprowadziła certyfikację lasów państwowych podległych dyrekcji w Katowicach, Gdańsku i Szczecinku, prowadzi się działania oceniające w lasach dyrekcji krakowskiej. W przypadkach trzech pierwszych dyrekcji SGS występował do FSC o przyznanie odpowiedniego certyfikatu. Sądzić można, że organizacje trochę przespały możliwość wskazania na bardzo poważne zagrożenia dla polskich lasów. Nic jednak straconego, certyfikat podlega bowiem stałej kontroli i w każdej chwili może być odebrany. Sądzę, że warto informować SGS o nieprawidłowej gospodarce leśnej na danym terenie. Bardzo częstym jej przejawem jest uporczywe nasadzanie przez leśników plantacji monokulturowych - najczęściej świerka. Każde dostrzeżone przez nas zaniedbanie, prowadzenie zrębów całkowitych, złe składowanie substancji chemicznych, niszczenie otuliny parków narodowych powinny być przekazywane SGS. Jeśli panom leśnikom zależy na uczciwym zdobyciu plakietki, a firmie SGS na rzetelnych konsultacjach, to powinni być zadowoleni. Dla ekologów zaś jest to kolejny instrument, w dodatku ważny, bo ekonomiczny sposób wpływania na lasy państwowe. Ponieważ wszystkie dyrekcje chcą być objęte certyfikacją, to materiały słać można z całej Polski. Co stanie się, jeśli tego zaniechamy? SGS jest krytykowany przez organizacje ekologiczne na świecie, podobnie FSC. Zarzuca się im poważne zaniedbania m.in. na korzyść firmy Isoroy w Gabonie, gdzie planuje się wycinkę w Lope Reserve i Foret des Abeilles uznanych przez międzynarodowych speców za bardzo cenne. Właśnie dlatego nie można być obojętnym w tej sprawie.
Za certyfikację lasów odpowiada pan Piotr Sroczyński