"Zielone Brygady. Pismo Ekologów" nr 12 (102), Grudzień '97
U współczesnych teologów prawosławia zetknąć się można m.in. także z refleksją ekologiczną. Ich zdaniem - podczas gdy w religijnym myśleniu zachodnim często dominowało instrumentalizowanie przyrody - prawosławie bardziej dowartościowywało ją.
Mianem prawosławia - w szerokim znaczeniu - określa się różne wyznania powstałe na chrześcijańskim Wschodzie. W ich teologiach znaleźć można wiele elementów, które zaskakują dziś oryginalnością spojrzenia na relację człowiek - świat.
Teologia prawosławna ma na ten temat wiele do powiedzenia. W tym, co mówi, jest nawet krytyczna wobec modelu gospodarza, proponowanego często jako poprawka do wyobrażeń o nieograniczonym panowaniu Adama nad przyrodą. ( ) Prawosławie woli język daru i błogosławieństwa niż język własności i gospodarowania. *)
W kontekście prawosławia interesująco brzmi interpretacja opisanego w Biblii upadku pierwszych ludzi. Mówiąc współczesnym językiem, to właśnie Adam wraz z Ewą są tymi, którzy wybierają styl konsumpcyjny, łamiąc harmonię z Bogiem i resztą stworzenia. W prawosławiu często podkreślano włączenie przyrody w zbawienie. Taka teoria jest zresztą nieobca także innym wyznaniom chrześcijańskim, występuje też przed wielkimi podziałami tejże religii. W modlitwie św. Bazylego z Cezarei pojawiają się słowa: Obiecałeś zbawić tak człowieka jak zwierzę, a wielka jest, o Mistrzu, Twa miłująca dobroć. *)
Skojarzenia z buddyzmem przywodzi na myśl Medytacja św. Izaaka Syryjczyka: Czym jest miłosierne serce? To serce zapalone miłosierdziem do całego stworzenia, ludzi, demonów, każdej istoty Ogromne współczucie ogarnia to serce nie może ono dłużej znieść nawet najmniejszego bólu jakiejkolwiek istoty *)
Interesujące wątki ekologiczne odnaleźć można w wielu rytach ormiańskich (część Prawosławia Orientalnego). Np. w obrzędzie Błogosławieństwa Pola kapłan oraz wierni wychodzą na pole reprezentujące świat i - zwracając się w czterech kierunkach - proszą o błogosławieństwo dla całej Ziemi.
W ormiańskich modłach towarzyszących obrzędowi Obmycia Krzyża - pełnemu głębokich refleksji na temat świata - pojawia się myśl o "nieużytkowej" wartości przyrody. Wartość Bożych stworzeń jest większa niż to, co wiąże się jedynie z człowiekiem i jego potrzebami. Jest to życie o nieocenionej wewnętrznej wartości dla samego Dawcy życia i w takiej relacji jedna rzecz współistnieje z inną w harmonii stworzenia.
*) Vigen Guroian, Ku ekologii jako wydarzeniu eklezjalnemu [w:] "Communio" - międzynarodowy przegląd teologiczny, nr 6/1992.