"Zielone Brygady. Pismo Ekologów" nr 1 (103), Styczeń '98
Na temat biblijnego opowiadania o stworzeniu świata napisano całe biblioteki. Temat ten jest eksploatowany także z ekologicznego punktu widzenia, przy czym szczególnym powodzeniem cieszy się werset o czynieniu sobie ziemi poddaną. Dziś nie sposób już wymienić zarówno wszystkich autorów upatrujących w biblijnych przekazach inspiracji do ochrony środowiska, jak i tych, którym historia ta kojarzy się jednoznacznie z obecną jego dewastacją. Wiele z tego, co Biblia ma do powiedzenia o świecie przyrody, zawarte jest w wersetach dotyczących szabatu.
Jak podaje biblijne opowiadanie, ów siódmy dzień - w którym nie ma mowy o działaniu, jak w sześciu dniach poprzednich - jest swego rodzaju dopełnieniem procesu stwarzania. Interesujące refleksje na ten temat snuje Jürgen Moltmann - profesor teologii Uniwersytetu w Tybindze: Przyglądając się biblijnym tradycjom wiary w stworzenie, ujrzymy, że szabat nie jest dniem spoczynku następującym po sześciu dniach pracy. Wprost przeciwnie - całe dzieło stworzenia zostało dokonane dla szabatu. Szabat jest "świętem stworzenia", jak rzekł Franz Rozenzweig. To właśnie z myślą o tym świątecznym dniu wiecznego Boga niebo i ziemia zostały stworzone wraz ze wszystkim, co w nich istnieje i żyje. 1)
Cywilizacja nowożytna przesycona jest kultem aktywności i dominacji, różnorako zresztą pojmowanej. Takie idee - co wielu badaczy religii zauważa - wpływały także na refleksję nad tekstem księgi Genesis. Koncepcja Boga łączona była często tylko i wyłącznie z "wszechmocą". Jürgen Moltmann, który próbuje przeprowadzać także psychologiczno-historyczne analizy nowożytnej myśli religijnej, wiąże koncepcję Boga z przyczynami kryzysu ekologicznego. Wskazuje jednak na zupełnie inne aspekty boskości w opowiadaniu biblijnym: ( ) w szabacie odpoczywający Bóg zaczyna "doświadczać" bytów, które stworzył. Bóg odpoczywający przed swymi stworzeniami nie dominuje w tym dniu nad światem - On czuje świat, otwiera się na wpływy, pozwala na dotknięcie przez każde ze swych stworzeń. Adoptuje wspólnotę stworzeń jako własne środowisko. 2)
W semickiej symbolice liczb siódemka oznacza pełnię. Trudno dziwić się, że opis biblijny opowiada o siedmiu dniach. Siódmy dzień - w którym działanie ustępuje miejsca spoczynkowi - jest dniem dopełnienia całości. Szabatowa pełnia to nie tylko wybrana część stworzenia. To całość świata.
Mówi się w Biblii o błogosławieństwie udzielonym szabatowi. Jak zauważa Moltmann, uświęcony jest tu czas, w odróżnieniu od nader częstych w różnych tradycjach religijnych, świętych miejsc czy obiektów: ( ) według zapatrywania Żydów, w szabacie styka się wieczność z czasem. Gdy świętowany jest szabat, świętowany jest też czas, czas wszystkich stworzeń. Gdy celebruje się szabat, celebruje się go też dla wszystkich istot. Pierwszorzędne zorientowanie ku czasowi, oparte na uświęceniu szabatu wydaje się zadziwiające dla ludzi, których kultury zwracają się ku świętym miejscom i Boskim przybytkom. 3)
Częstokroć przyczyn rabunkowej gospodarki upatrywano w tekstach biblijnych. Na ile jest to słuszne? W biblijnych księgach - Wyjścia oraz Kapłańskiej - mówi się na przykład o odpoczynku ziemi uprawnej. Co 7 lat ziemia ma leżeć odłogiem i obchodzić swoje szabaty. Według biblijnych interpretacji między innymi w niezachowaniu praw szabatowych widziano przyczyny najazdu babilońskiego i deportacji Żydów.
Dla Księgi Kapłańskiej (rozdz. 26) odpoczynek ziemi w roku szabatowym posiada najwyższą wagę. ( ) Wszystkie dawne kultury agrarne znały mądrość odkładania ziemi odłogiem celem zapewnienia jej płodności. Tylko wielkie mocarstwa eksploatowały płodne regiony ziemi po to, by zapewnić zaopatrzenie stolicy i armii, i trwało to aż do momentu, gdy stawała się ona jałową pustynią, a samo imperium popadało w ruinę (Babilon, Persja, Rzym). Dziś zasada odkładania ziemi odłogiem zniknęła niemal zupełnie z praktyki agrarnej. Uprzemysłowienie rolnictwa sprawia, że gleba chłonie coraz więcej nawozów sztucznych. ( ) Jeśli pragniemy przetrwania naszej kultury i naszej ziemi, którą uprawiamy, musimy zwrócić uwagę na to ostrzeżenie, musimy znowu uszanować "prawdziwy odpoczynek ziemi", na której żyjemy i którą uprawiamy. 4)
A zatem - od tradycji żydowskiej i biblijnego myślenia szabatowego w dziedzinie ekologii można chyba nauczyć się wiele.
1) Jürgen Moltmann, Bóg w stworzeniu, Wyd. "Znak", 1995, s.458.
2) Tamże, s.461-462.
3) Tamże, s.469.
4) Tamże, s.536-537.
Piwnica artystyczna "Skała" w Chorzowie szuka chętnych do prowadzenia cyklu edukacyjno-ekologicznego. Możliwości wiele. Sala za darmo.