Zielone Brygady nr 10 (112), 15-31 maja 1998

PODATKI EKOLOGICZNE W KRAJACH OECD

Ekologiczna reforma podatkowa (eco-efficient tax reform, green tax reform) przesuwa ciężar opodatkowania z tej części działalności ludzkiej, która tworzy tzw. wartość dodaną: pracy, inwestowania i oszczędzania na opodatkowanie działalności związanej ze zużywaniem zasobów środowiska i energii wraz z towarzyszącym temu zanieczyszczeniem środowiska.

ZALETY PODATKÓW EKOLOGICZNYCH

Można wymienić szereg zalet podatków ekologicznych:

• Są szczególnie efektywnymi instrumentami tzw. internalizacji kosztów zewnętrznych. Przykładowo, w krajach Unii Europejskiej koszty zewnętrzne transportu drogowego szacuje się na 4,2% PNB (produktu narodowego brutto). Dzięki podatkom ekologicznym ceny produktów i usług uwzględniają prawdziwe koszty zużytych lub zniszczonych wskutek ich produkcji zasobów środowiska. Podatki ekologiczne są praktyczną metodą realizacji postulatu "zanieczyszczający płaci" (polluter pays principle).
• Są zachętą dla konsumentów i producentów do zmiany ich zachowań na takie, które efektywniej będą wykorzystywać zasoby środowiska. Mogą one także skutecznie sprzyjać innowacjom technologicznym i organizacyjnym oraz stymulować zmiany strukturalne. Doskonale także wzmacniają działanie narzędzi administracyjnych ochrony środowiska.
• Zwiększają przychody budżetu, które mogą zostać wykorzystane na redukcję opodatkowania pracy, działalności gospodarczej i lokat kapitałowych, a więc stawek podatków dochodowych i ubezpieczeń społecznych.
• Są skutecznym sposobem ograniczania zanieczyszczeń z rozproszonych źródeł ich emisji, na przykład transportu samochodowego i lotniczego, odpadów komunalnych, nawozów i pestycydów.

Podatki ekologiczne przynoszą generalnie lepsze efekty niż analogiczne metody administracyjne (typu command and control). W przeciwieństwie do tych ostatnich pozostawiają duży margines swobody w wyborze działań dostosowawczych, lepiej też optymalizują koszty względem korzyści środowiskowych. Podatki ekologiczne odpowiadają też na postulat ograniczania ryzyka w warunkach niepewności (precautionary principle). Nawet jeżeli nie wiemy, czy np. efekt cieplarniany lub zanikanie warstwy ozonowej mogą w przyszłości doprowadzić do ogólnoświatowej katastrofy, zwykła ostrożność nakazywałaby ograniczenie działań mogących przyspieszyć intensywność negatywnych procesów w atmosferze ziemskiej.

RODZAJE PODATKÓW EKOLOGICZNYCH

Na potrzeby badań skuteczności różnego rodzaju podatków o charakterze ekologicznym zostały one pogrupowane ze względu na ich główne cele:

• podatki o charakterze opłat za korzystanie ze środowiska, mające za cel pokrycie przez użytkownika środowiska pełnych kosztów zewnętrznych (cost-covering charges);
• podatki zaprojektowane dla stworzenia zachęt do zmiany zachowań konsumentów i producentów (incentive taxes);
• podatki, których głównym celem jest wzrost dochodów budżetowych (fiscal environmental taxes) - podatki te są trzonem postulowanej ekologicznej reformy podatkowej.

W wielu przypadkach, co jest oczywiste, obserwujemy równoległe wypełnianie tych funkcji przez dany rodzaj podatku.

PRZYKŁADY
PODATKÓW EKOLOGICZNYCH

Podatki o charakterze ekologicznym stanowią ok. 1,5% całości podatków w UE. Tylko w niektórych krajach, np. Holandii i Danii, sięgają 5%. Jeżeli jednak uwzględnimy opodatkowanie nośników energii, wówczas okaże się, że podatki o charakterze ekologicznym stanowić będą 5,2% całości podatków w Europie Zachodniej, przy czym w niektórych krajach ich udział sięga 10%. W l. 70. i 90. udział opodatkowania pracy zwiększył się (do ok. 50% całości podatków!), kapitału zmniejszył (do ok. 20%), a udział podatków ekologicznych pozostał na relatywnie stabilnym poziomie. W ostatnich jednak latach w wielu krajach europejskich wprowadzono lub zamierza się wprowadzić nowe podatki ekologiczne w ramach ekologicznej reformy podatkowej. Szczególne postępy w tym zakresie odnotowano w krajach skandynawskich, Holandii i Niemczech.

Tabela zamieszczona poniżej przedstawia przykłady niektórych podatków ekologicznych stosowanych w państwach UE.

Instrument	Kraj	Skuteczność
Podatek siarkowy	Szwecja	Zawartość siarki w paliwach zmalała o 40% w ciągu 2 lat.
Podatek od emisji CO2	Norwegia	Spadek emisji o 3-4% w ciągu 2-3 lat. Przed wprowadzeniem podatku obserwowano trend wzrostowy.
Opłaty za odpady	Dania	W ciągu 8 lat ilość śmieci poddanych procesom recyklingu (lub reusingu) zwiększyła się z 21% do 50% ogółu odpadów.
Zróżnicowane opodatkowanie paliw bezołowiowych	Szwecja	W ciągu 7 lat benzyny bezołowiowe wyparły z rynku tradycyjne etyliny.
Zróżnicowanie opodatkowania "czystego" oleju napędowego	Szwecja	Zmniejszenie emisji związków siarki o 75-95%.
Opłaty za odpady toksyczne	Dania	Ilość toksycznych odpadów zmniejszyła się w ciągu 2-3 lat co najmniej o 15%.
Opłaty za emisję NOx	Szwecja	Redukcja emisji tlenków azotu o 35% w ciągu 2 lat.
Opłaty za nawozy sztuczne zawierające fosfor i azot	Szwecja	Część szerszego programu reformy rolnictwa. Redukcja zużycia fosforu o 50% w ciągu 8 lat.
Opłaty za zanieczyszczanie wody	Holandia	W ciągu 16 lat redukcja ścieków przemysłowych o 80%.
Opłaty za odbiór śmieci z gospodarstw domowych	Holandia	Redukcja śmieci o 10-20%.
Opłaty za sprzedawane akumulatory	Szwecja	Poziom zbiórki zużytych akumulatorów 90-95%.

Przykłady innych podatków ekologicznych obejmują:

• podatki związane z zakupem i użytkowaniem samochodów;
• opłaty nakładane na linie lotnicze w związku z generowanym hałasem;
• podatek od CFC w USA, Danii i Australii;
• opłaty za produkty jednorazowe (maszynki do golenia, torby plastikowe, aparaty fotograficzne) w Belgii, Danii, Islandii;
• opłaty za opakowania bezzwrotne (puszki, butelki) w Belgii, Danii, Finlandii, Norwegii i Szwecji;
• opłaty za wydobycie piasku i żwiru w Danii;
• opłaty za billboardy we Francji.

Coraz liczniej wprowadza się także instrumenty podatkowe mające zachęcić do inwestycji proekologicznych. Liczne przykłady obejmują m.in.: ulgi inwestycyjne przy zakupie urządzeń redukujących poziom emitowanych zanieczyszczeń, ulgi podatkowe przy produkcyjnym zagospodarowaniu odpadów, zwolnienia podatkowe za wykorzystanie energii słonecznej i geotermalnej itp.

Wprowadzanie podatków ekologicznych w krajach OECD, pomimo ich licznych zalet i skuteczności, napotyka silny opór polityczny. Głównymi przeszkodami są obawy o pogorszenie konkurencyjności poszczególnych gałęzi gospodarki na rynku globalnym, rozbieżności pomiędzy krajami członkowskimi co do celów, zakresu i siły podatków ekologicznych, obawy o niestabilność systemu podatkowego (wobec trudnej do przewidzenia reakcji gospodarki na radykalne bodźce) czy też konflikt z istniejącym systemem dotacji. Jednakże rosnące zainteresowanie podatkami ekologicznymi, potwierdzona w wielu wypadkach ich skuteczność oraz coraz bardziej powszechna krytyka zbyt wysokiego opodatkowania pracy dobrze wróżą sukcesowi ekologicznej reformy podatkowej na progu XXI w.

Mariusz Puto
Instytut Ekologicznej Reformy Podatkowej
Mariusz_Puto@skk.com.pl

Bibliografia:

1) European Environment Agency, Environmental taxes. Implementation and Environmental Effectiveness, Environmental Issues Series No. 1. Copenhagen 1996.

2) OECD, Environmental Taxes in OECD Countries, Paris 1995.

3) WBMG, Eco - Efficient Tax Reform, Papers from Round Table Discussion 1995.

ŕ Zob. m.in.:

• InrE, Narodowa strategia integracji - uwagi i komentarz [w:] ZB nr 6(96)/97, s.75.
• Tzw. "żółte kartki" [w:] ZB nr 8(98)/97, s.63.
• Darek Szwed, Reforma na wybory [w:] tamże, s.87.

(red.)

WYCENA WARTOŚCI ŚRODOWISKA NATURALNEGO

Środowisko naturalne posiada swoją wartość. Czy jest to jedynie wartość niewymierna, często określana słowem "bezcenna"? Chciałoby się powiedzieć, że tak. Jednak w wielu wypadkach wartość środowiska daje się przeliczać na pieniądze. Może nie zawsze, może z dużym przybliżeniem, niemniej jednak postępy w badaniach podstawowych i rozwój technik badawczych pozwalają na przyporządkowanie pożytkom płynącym ze środowiska pewnych konkretnych wartości pieniężnych. î

Wycenę ekonomiczną wartości środowiska przyrodniczego stosujemy z wielu powodów. Najważniejszymi z nich są:

• Konieczność określania wartości środowiska naturalnego w projektach inwestycyjnych; utrata wartości środowiska naturalnego jest dodatkowym, lecz często zaniedbywanym kosztem inwestycji.
• Konieczność określania korzyści płynących z inwestycji proekologicznych; dysponując pewną sumą pieniędzy, należy wybrać optymalny sposób ich wykorzystania, tak aby maksymalizować korzyści dla środowiska.
• Szacowanie tzw. kosztów zewnętrznych działalności produkcyjnej i konsumpcyjnej; generowanie kosztów zewnętrznych może być podstawą do nakładania danin ekologicznych w różnorakiej formie: kar za przekroczenie dozwolonego poziomu emisji, opłat od emisji i zanieczyszczeń, odpłatnych uprawnień zbywalnych do emisji zanieczyszczeń czy wreszcie jako podatku od zużywanej energii, często określanego jako podatek węglowy.
• Dążenie do zapewnienia tzw. zrównoważonego rozwoju, który zakłada konieczność przekazania przyszłym pokoleniom zasobów naturalnych o nie zmniejszonej wartości.
• Uwarunkowania prawne związane z obowiązkiem wyceny skutków oddziaływania planowanych inwestycji na środowisko.

Środowisko przyrodnicze jest źródłem korzyści dla wszystkich jego aktywnych i potencjalnych użytkowników. Na ogólną wartość środowiska naturalnego (total economic value) składa się:

• Wartość dla rzeczywistych użytkowników środowiska. Można w tej grupie wymienić np. przedsiębiorstwa produkcyjne, rolników, turystów itp.
• Wartość dla potencjalnych użytkowników zarówno żyjących obecnie, jak też przyszłych pokoleń. Wartość ta jest związana z prawdopodobieństwem korzystania z walorów środowiska w przyszłości i gotowością do ponoszenia z tego tytułu kosztów jego ochrony.
• Wartość pozaużytkowa (intrinsic value), której źródłem jest gotowość jednostek do ochrony przyrody, nawet jeżeli nie będą one jej konsumentami. Klasyczny przykład to ochrona zagrożonych, rzadkich gatunków.

Tak określona wartość środowiska przyrodniczego, o ile tylko jest wyrażona w pieniądzu, może być dobrą podstawą do wprowadzenia do standardowego rachunku ekonomicznego.

Podstawowym sposobem określania efektywności finansowej inwestycji jest analiza kosztów i korzyści (cost-benefit analysis), a w przypadku, gdy korzyści traktujemy jako niewymierne - metoda minimalizacji kosztów (cost-effectiveness analysis). W idealnym przypadku można określić tzw. efektywność przedsięwzięcia netto (net present value), wymaga to jednak, oprócz dokładnego zbadania wszystkich pozycji kosztowych i określenia korzyści, także wyznaczenia właściwej stopy dyskontowej (odwrotność stopy procentowej, określająca malejącą wartość pieniądza w czasie).

GŁÓWNE METODY WYCENY WARTOŚCI ŚRODOWISKA

1. Metoda efektów produkcyjnych. Metoda ta bada zależności przyczynowo-skutkowe w działalności człowieka. Jest bezpośrednio związana z określaniem efektów zewnętrznych (externality). Wszędzie tam, gdzie oddziaływanie jednych podmiotów gospodarczych wpływa na inne, a nie jest to uwzględnione w bezpośrednich rozliczeniach, mamy do czynienia z kosztami zewnętrznymi. Metoda jest przydatna także wtedy, gdy efekty zewnętrzne uderzają bezpośrednio w sprawcę.
2. Metoda wyceny warunkowej (contingent valuation method). Podstawą wyceny jest określenie, poprzez odpowiednie badania ankietowe, jakie kwoty ludzie gotowi są zapłacić za dostęp do walorów środowiska (willingness to pay) lub też otrzymać jako rekompensatę za utratę możliwości korzystania ze środowiska (willingness to accept). Metoda ta jest szeroko stosowana przy ocenie skutków erozji gleb, hałasu, zanieczyszczenia wody i powietrza. Można ją wykorzystywać także do określania wartości istnienia gatunków lub habitatów. Przykładowo, badania przeprowadzone w Norwegii pokazały, że tamtejsze społeczeństwo jest gotowe poświęcić 1% produktu narodowego brutto w celu wyeliminowania zjawiska kwaśnych deszczy.
3. Metoda kapitału ludzkiego (wage risk). Przedmiotem analizy są straty w zarobkach uwarunkowane czynnikami środowiskowymi oraz związane z nimi koszty leczenia i opieki zdrowotnej. Metodę tę można stosować np. do wyceny skutków działalności przemysłowej, skażenia wody i zanieczyszczeń powietrza.
4. Metody hedoniczne (hedonic price). Wartość środowiska może być ustalona pośrednio poprzez określenie wartości dóbr zastępczych, najczęściej nieruchomości. Zanieczyszczenie środowiska w oczywisty sposób wpływa na cenę domów i działek. Przykładowo, badania przeprowadzone w USA wskazują, że ceny nieruchomości maleją średnio o 0,1% wraz ze wzrostem zapylenia o 1%. Podobnie ceny nieruchomości maleją średnio o 0,6% wraz ze wzrostem średniego poziomu hałasu o 1 decybel.
5. Metoda kosztów podróży (travel cost). Czas i poniesione koszty w celu dotarcia do miejsc atrakcyjnych pod względem przyrodniczym określają ich wartość. Metoda ta stosowana jest do określania wartości obszarów turystycznych i rezerwatów.

Trzeba zaznaczyć, że przedstawione metody wymagają przeprowadzenia pogłębionych analiz, zebrania dużej ilości danych oraz wykorzystania skomplikowanego aparatu matematycznego, co w oczywisty sposób wiąże się z kosztami wykonania badań.

Metody wyceny ekonomicznej środowiska naturalnego, jak każde narzędzie, muszą być stosowane z pełną świadomością ich braków i ograniczeń. Szczególną uwagę należy zwrócić na następujące okoliczności:

• Podstawę opisanego powyżej podejścia ekonomicznego stanowi dobrze funkcjonujący rynek. W przypadku krajów rozwijających się, gospodarki zbiurokratyzowanej i monopolistycznej, a także w przypadku określania wartości pozaużytkowych (istnienia) należy zachować dużą ostrożność.
• Podstawą technik badania efektywności inwestycji netto jest właściwe określenie stopy dyskontowej. Zbyt wysoka stopa dyskontowa niweluje długookresowe korzyści (np. z istnienia bioróżnorodności) oraz koszty (np. koszty likwidacji elektrowni jądrowych).
• Pewne działania człowieka mają charakter nieodwracalny, przy czym ich negatywne następstwa mogą wystąpić w dalekiej przyszłości. Stan współczesnej wiedzy nie pozwala, wobec nieznajomości związków przyczynowo-skutkowych i rzeczywistych procesów zachodzących w środowisku, na wycenę tych zagrożeń w rachunku ekonomicznym. W przyszłości jednak nakłady związane z koniecznością likwidacji szkód (np. koszty ochrony przed promieniowaniem UV w przypadku zniszczenia warstwy ozonowej) mogą przybrać astronomiczne wielkości.
• Pomijanie aspektu spuścizny pozostawianej przyszłym pokoleniom. Tracony kapitał naturalny nie może być zastąpiony i zrekompensowany zwiększeniem kapitału wytworzonego przez człowieka.

Umiejętne stosowanie instrumentów ekonomiczno-prawnych może być potężną bronią w walce o ochronę środowiska. Jest to też sposób na to, aby w rozmowach z decydentami odejść od stereotypu ekologa - hipisa, pokonując argumenty urzędników i polityków ich własną bronią - rachunkiem finansowym.

Mariusz Puto
Instytut Ekologicznej Reformy Podatkowej
Mariusz_Puto@skk.com.pl

Bibliografia:

1) Glen Anderson, Jerzy Śleszyński (red.), Ekonomiczna wycena środowiska przyrodniczego, referaty z konferencji "Wartościowanie dóbr i zasobów środowiska", Białowieża 29.5.-1.6.94. Wydanie książkowe: Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1996.

2) James Winpenny, Wartość środowiska. Metody wyceny ekonomicznej, PWE, Warszawa 1995.

3) David Pearce i in., Blueprint for a Green Economy, Earthscan Publications Ltd, London 1989.

ECORATES - EKOPRZELICZNIKI,
CZYLI JAK ZNIWELOWAĆ EKONOMICZNE RÓŻNICE MIĘDZY KRAJAMI

Ekoprzeliczniki to system kalkulowania przeliczników pomiędzy walutami Europy w sposób sprawiedliwszy, niż to ma miejsce w bankach. Powstaniem przelicznika powodowała potrzeba skalkulowania kosztów uczestnictwa w projektach organizacji ekologicznych i innych tak, aby były do przyjęcia przez ludzi z wszystkich krajów Europy.

Ekoprzeliczniki publikowane są w "The Verge" - biuletynie EYF-y. Kilka razy w roku są aktualizowane. Na początku proces aktualizacji polegał na zebraniu od współpracowników w poszczególnych krajach informacji na temat cen "koszyka" produktów używanych na obozach takich, jak Ecotopia (letni obóz ekologiczny organizowany co roku przez EYF-ę). W Niemczech cena koszyka wynosi około 15 marek, a co za tym idzie 15 eco w każdym innym kraju. Koszyk zawiera m.in.: pół kilo chleba, litr mleka, kilogram ziemniaków, pół litra piwa, tani posiłek w restauracji, kawę/herbatę w kawiarni, prezerwatywę, bilet autobusowy miejski, bilet kolejowy powyżej 100 km, odbitkę A4, znaczek na list na terenie Europy, lokalną rozmowę telefoniczną (5 min.).

Stosunek między ceną żywności a przychodami jest różny w Europie Wschodniej i Zachodniej. W Europie Wschodniej większa część przychodów jest wydawana na jedzenie. Biorąc to pod uwagę, czasami korygujemy skład koszyka w oparciu o przychody studentów. Np. 100 gr sera kosztuje w Niemczech 1,5 DM, podczas gdy studenci dostają 800 DM. A w Rosji 100 gr sera kosztuje np. 1000 rubli, podczas gdy dochód studenta wynosi 100 tys. rubli. Student po prostu nie może sobie pozwolić na kupno 100 gr sera dziennie. Dlatego też wyłączyliśmy ser z rosyjskiego ekokoszyka. Jeżeli składnik koszyka stanowi więcej niż 20-25% całkowitej ceny koszyka, jest pomijany.

Górny limit ekoprzelicznika jest ustalany według zasady, że każdy student (czy uczestnik Ecotopii) powinien mieć co najmniej 300 eco miesięcznego dochodu. Koszt uczestnictwa w 3-tygodniowej Ecotopii nie powinien przekraczać miesięcznego przychodu. Dolny limit ekoprzelicznika jest taki, że jeżeli obóz odbywa się w jakimś kraju, musimy być w stanie wykarmić wszystkich uczestników z tego kraju za pieniądze, jakie zapłacą. Np. jeżeli Ecotopia odbywa się na Ukrainie i jest (tylko) 200 ukraińskich uczestników, którzy płacą 15 eco dziennie, powinniśmy dostać od nich wystarczająco pieniędzy na zakup jedzenia dla 200 ludzi. Nie możemy sobie pozwolić na dopłacanie do uczestników z kraju będącego gospodarzem Ecotopii. To oznacza, że czasami ograniczamy ilość drogich artykułów takich, jak: ser, owoce, orzechy czy müsli, gdyż są zbyt drogie.

Ponieważ obecnie ekoprzelicznik jest aktualizowany co parę miesięcy, zawsze po naradzie z innymi organizacjami i uczestnikami, proces aktualizacji jest w praktyce bardzo uproszczony: co kilka miesięcy sprawdzamy bankowe kursy wymiany wszystkich walut (są co tydzień publikowane w "The European") i w przypadku, gdy zmienią się tak drastycznie, że kraj (który wciąż może być uważany za biedniejszy) wyprzedził inne kraje, proponujemy nowy ekoprzelicznik, zgodny z nowym kursem bankowym. W przypadku, gdy nie jest to sprawiedliwe (ponieważ np. wzrost cen nie idzie w parze z wzrostem płac), mamy nadzieję, że uczestnicy zaoponują.

Ostatnimi laty podczas Ecotopii czasami używaliśmy podwójnych przeliczników dla niektórych krajów: jednego dla kosztów uczestnictwa (włączając wyżywienie), a drugiego dla dóbr takich, jak drinki w barze lub koszulki i inne pamiątki. Powód jest taki, że dla niektórych biednych krajów Europy Wschodniej ekoprzeliczniki oparte o wszystkie składowe koszyka uczyniłyby ekoprzelicznik tak wysokim, że studentów nie stać by było na pokrycie kosztów uczestnictwa. Z kolei ekoprzelicznik bez dóbr w rodzaju piwa uczyniłby to piwo zbyt tanim. Rozwiązaliśmy to, ustalając ekoprzelicznik kosztów uczestnictwa na 20% poniżej ustalonego przelicznika oraz ekoprzelicznik dodatkowych dóbr na 60% powyżej ustalonego przelicznika. O pewnego czasu razem z ekoprzelicznikami publikujemy procentowy stosunek ekoprzelicznika do oficjalnego kursu bankowego. Stwarza to możliwość porównania ekoprzeliczników ze sobą, uproszczenia kalkulacji w przypadku, gdy ludzie płacą w niewłaściwej walucie, oraz śledzenia inflacji.

Podczas Ecotopii akceptujemy każdą walutę; każdy może płacić jej/jego własnymi pieniędzmi, w zachodniej walucie, jak marki czy franki albo w walucie lokalnej. Przypuśćmy, że osoba z Turcji płaci w Rumuni w markach, policzmy: powinna zapłacić wartość w eco razy turecki ekoprzelicznik, podzielić przez kurs wymiany lir na marki. Np. płaci 200 eco. Turecki ekoprzelicznik wynosi 2 tys. lir na eco. Kurs wynosi 5 tys. lir na markę. Tak więc płaci 200 2000/5000 = 80 DM. Faktycznie płaci 40% tego, co Niemcy.

Jeżeli akceptujesz każdą walutę, musisz mieć jak ją wydać. Nie akceptujemy monet, z wyjątkiem waluty lokalnej. Jak najwięcej obcej waluty wydajemy na zwrot kosztów podróży itp. Czasami szukamy godnych zaufania ludzi, którzy wymieniają pieniądze na granicach, gdzie często można dokonać wymiany bez potrącania opłat manipulacyjnych. I tak jednak wciąż rozdajemy trochę pieniędzy, ponieważ niemożliwe jest ich wykorzystanie czy wymiana.

Kilka zasad przy rozliczeniach w eco: eco są niewymienialne - możesz użyć ich do zakupu dóbr, ale nie eco czy innych walut. Np. jeżeli osoba z Rumunii kupuje eco według rumuńskiego ekoprzelicznika, on/ona nie może sprzedać tych eco osobie z Niemiec (która powinna zapłacić w markach) ani nie może kupić za nie pieniędzy w innej walucie. Aby zapobiec powstawaniu "czarnego rynku" (np. osoba z Niemiec prosi osobę z Rumuni o kupno eco), ilość sprzedawanych eco jest kontrolowana. Czasami dzienna ilość eco na osobę jest ograniczona. Jeżeli ktoś pragnie sprzedawać zrobione przez siebie rzeczy, on/ona jest zobowiązana robić to za eco. Eco, które zarobi, może być użyte do zakupu innych dóbr. Tylko w wyjątkowych przypadkach mogą być wymienione z powrotem na pieniądze.

Jednakże powinniśmy pamiętać o jednej rzeczy. System ekoprzeliczników może uwzględniać ekonomiczne różnice między krajami, ale nie społeczne nierówności wewnątrz kraju. Jeżeli studenci są biedni, jeżeli system opieki^*) socjalnej jest do niczego, żaden ekoprzelicznik nie będzie sprawiedliwy zarówno dla biednych, jak i dla bogatych z danego kraju. Wciąż i wciąż spotykamy się z sytuacją, że z jednego kraju większość uczestników stanowią raczej zamożni, profesjonalni obrońcy środowiska, podczas gdy z innego ciepło przyjmujemy wszystkich radykalnych aktywistów bez żadnych funduszy. W takim przypadku możemy stosować tylko jedną zasadę: Żaden system nie może być tak dokładny, żebyśmy nie mogli pozwolić sobie na wyjątki.

Więcej informacji pod adresem:

Roel van den Bosh
P.O. Box 566, 86130 AN Sittard NL
046-45216460 gimmes@antenna.nl

Przykładowe ekoprzeliczniki (listopad '97):

kraj	waluta	kurs bankowy	ekoprzelicznik	stosunek
Polska	złoty	2	0,75	37,5%
Francja	frank	3,348	3,4	101,55%
Czechy	korona	19,1	6	31,41%
USA	dolar	0,579	0,7	120,9%
Niemcy	marka	1	1	100%

tłum. Kordian Krawczyk
Pużaka 34b/3, 45-264 Opole
kordian@zero.bg.po.opole.pl

*) W oryginale: "system of social (in-)security" negacja na zasadzie naszego "ministerstwa (nie)sprawiedliwości".

Ł O EYF-ie, Ecotopii i eco - zob. m.in.:

• Marcin Bielecki, Ecotopia [w:] ZB nr 12(90)/96, s.96;
• Kuba Durdeń, Biketour '98 [w:] ZB nr 5(107)/98, s.67;
• Michał Walkowiak, Ecotopia '98 [w:] tamże, s.68.