Zielone Brygady nr 10 (112), 15-31 maja 1998


"ENERGIA DLA PRZYSZŁOŚCI:
ODNAWIALNE źRÓDŁA ENERGII"

Taki tytuł nadała Komisja Europejska Białej księdze przyjętej 11.11.97. Księga powstała dla podkreślenia konieczności zwiększenia udziału energii odnawialnej w bilansie paliwowo-energetycznym Unii Europejskiej. Miała też określić możliwości i narzędzia dla osiągnięcia celu minimum - podwojenia do 2010 r. wkładu odnawialnych źródeł energii w ogólną konsumpcję paliw i energii w krajach członkowskich. Celem minimum nazwano 12% energii pochodzącej z odnawialnych źródeł energii, a więc mniej od udziału, o jaki apelowała deklaracja madrycka z marca '94 (15% dla Unii Europejskiej).

Za kluczowe korzyści wynikające z wykorzystania energii odnawialnej Biała księga uważa:

Biała księga podkreśla potrzebę wprowadzenia specjalnych instrumentów dla zwiększenia zakresu wykorzystania energii odnawialnej, co wynika także z następujących względów:

Do barier ograniczających wykorzystanie energii odnawialnej zalicza się:

Biała księga jest dokumentem natury politycznej, "podpowiadającym" krajom członkowskim strategię i plan działania. Widzi w zwiększeniu udziału energii odnawialnej w bilansie Unii Europejskiej jeden z warunków realizacji międzynarodowych zobowiązań w zakresie ochrony klimatu (od Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w czerwcu '92 po III Konferencję Stron Konwencji Klimatycznej w Kyoto w grudniu '97). Podkreśla, że to właśnie kraje członkowskie mają realizować zawarte w Białej księdze sugestie Komisji Europejskiej, budować własne strategie narodowe, decydować, które źródła i przy użyciu jakich technologii i instrumentów (istniejących i nowych) będą wykorzystywać itd.

Udział odnawialnych źródeł energii w bilansach paliwowo-energetycznych krajów członkowskich Unii Europejskiej jest różny i będzie rósł w różny sposób ze względu na zróżnicowanie zasobów, zastosowane bodźce itp. Dotychczasowe tempo zmian udziału energii odnawialnej w ogólnej konsumpcji zestawiono w tabeli:
Kraj1990 r. 1995 r.
Austria22,1 24,3 
Belgia1,01,0
Dania6,37,3
Finlandia18,9 21,3 
Francja6,47,1
Grecja7,17,3
Hiszpania6,75,7
Holandia1,31,4
Irlandia1,62,0
Luksemburg1,31,4
Niemcy1,71,8
Portugalia17,6 15,7 
Szwecja24, 7 25, 4 
Wielka Brytania0,50,7
Włochy5,35,5
Świat17,7  18,4 
Unia Europejska5,0 5,3
Polska 1-5 1,5-6

Uwaga: dane nie są w pełni porównywalne, dane globalne obejmują także obliczone szacunkowo zużycie biomasy w gospodarstwach domowych; liczby podane przez Białą księgę są oficjalnymi statystykami Unii Europejskiej, opartymi na sprzedaży paliw i energii; dane dla Polski podają oficjalne statystyki GUS (pierwsza cyfra) i szacunkowe zużycie energii i paliw niekomercyjnych (druga cyfra).

Podwojenie obecnej produkcji energii elektrycznej i cieplnej z odnawialnych źródeł, połączone ze znacznym wzrostem wykorzystania biopaliw w transporcie, wymaga inwestycji sektora publicznego i prywatnego, udziału środków własnych krajów członkowskich i funduszy Unii Europejskiej. Aby osiągnąć cel stawiany przez Białą księgę, konieczne są inwestycje rzędu 74 mld ECU, co stanowi 30% nakładów w sektorze energetycznym. Wydatki te pozwolą jednak zaoszczędzić 21 mld ECU na kosztach zakupu paliw (pieniądze pozostaną w krajach członkowskich jako skutek redukcji importu paliw o 17,5%). Oznacza to również redukcję emisji dwutlenku węgla o 402 mln t rocznie i może stworzyć 500-900 tys. nowych miejsc pracy. Oczywiście każde ze źródeł energii odnawialnej generuje w swoisty sposób miejsca pracy. Na przykład wykorzystanie biomasy powoduje przede wszystkim wzrost zatrudnienia przy produkcji surowców, natomiast instalacje fotowoltaiczne - przy obsłudze i utrzymaniu urządzeń.

Biała księga zawiera też szereg dodatkowych uwag co do perspektyw wzrostu wykorzystania poszczególnych źródeł energii do 2010 r.:

Obecny udział różnych źródeł energii odnawialnej w bilansie energetycznym Unii Europejskiej i planowany ich udział w 2010 r. wygląda następująco:
Rodzaj energii
Energia elektryczna (w GW)
Energia cieplna
1995 r.
2010 r.
1995 r.
2010 r.
Energia wodna92105
- duże elektrownie82,5 90
- małe elektrownie9,5 14
Energia wiatru2,540
Energia fotowoltaiczna0,03 3
Inne- 1
Energia geotermalna 0,4 Mtoe*) 1 Mtoe
Pasywne systemy słoneczne 30 Mtoe
Biomasa 44,8 Mtoe135 Mtoe 
Energia słoneczna 6,5 mln m2100 mln m2

*) Mtoe: miliony ton ekwiwalentu olejowego (1 Mtoe = 41,9 PJ = 1015 kcal).

Celem rozwiązań proponowanych w Białej księdze jest pokonanie przeszkód w rozwoju wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Komisja Europejska przygotowuje dyrektywę, która ułatwi dostęp do sieci energetycznych i sprawiedliwe ceny na energię odnawialną. Kraje członkowskie powinny wprowadzić rozwiązania prawne ułatwiające rozwój energetyki opartej o odnawialne źródła, na przykład regulacje finansowe i fiskalne zapewniające:

Już w tej chwili w Austrii odnawialne źródła energii są zwolnione od podatku energetycznego, a Wielka Brytania ma ustawę o poszanowaniu energii w budownictwie mieszkaniowym i obowiązek odbioru energii elektrycznej produkowanej z paliw niekopalnych (podobną ustawę ma Grecja).

Strategia wykorzystania odnawialnych źródeł energii Unii Europejskiej ma stanowić uzupełnienie narodowych inicjatyw w zakresie rozwiązań politycznych, prawnych, administracyjnych, ekonomicznych i rynkowych. Ma stworzyć odpowiednie warunki rynkowe bez nadmiernych obciążeń finansowych. Działania prawne na szczeblu Unii Europejskiej będą podejmowane jedynie, jeśli instrumenty stosowane w państwach członkowskich będą niedostateczne lub nieodpowiednie oraz gdy pożądana będzie harmonizacja działań w ramach Unii. Podobnie fundusze Unii mają być uzupełnieniem środków finansowych państw członkowskich. Komisja Europejska oceni postęp pod koniec 2000 r. i zadecyduje, czy konieczne są rozwiązania na szczeblu Unii, w tym także skierowanie nowych funduszy europejskich na rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

Obecnie działania dla zwiększenia udziału energii odnawialnej mogą być finansowane z wielu źródeł. Jako że rolnictwo ma kluczowe znaczenie, Wspólna Polityka Rolna powinna wspierać:

Zdając sobie sprawę ze stymulującego wpływu odnawialnych źródeł energii na konkurencyjność gospodarki i wzrost zatrudnienia, rozpoczęto działania dla:

Programy pomocowe takie, jak: Phare, Tacis, Meda i Europejski Fundusz Rozwoju będą promować energię odnawialną. Wzrośnie też znaczenie programów energetycznych Unii Europejskiej oraz programów rozwoju naukowo-technicznego i współpracy dla rozszerzenia rynku technologii i urządzeń (Synergy, Joule-Thermie, Altener II). Proponuje się udostępnić Altener II dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej (Synergy i Joule-Thermie już są dostępne), zwłaszcza w celu:

Rola międzynarodowych instytucji finansowych takich, jak Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju w finansowaniu energii odnawialnej będzie rozszerzona o preferencyjne pożyczki, kredyty gwarantowane i pożyczki dla małych firm na inwestycje w energię odnawialną. Przewiduje się też wzmocnienie banków komercyjnych w tym zakresie.

Kampania promująca odnawialne źródła energii ma doprowadzić do inwestycji rzędu 20,5 mld ECU w l. 1998-2010. W tej kwocie będzie 4 mld ECU funduszy publicznych, 3,3 mld ECU będzie stanowiła redukcja importu paliw, a 2 mld ECU wyniosą roczne korzyści z kampanii. Przykłady działań w ramach kampanii:

1. Milion systemów fotowoltaicznych

Będzie to 500 tys. instalacji na ścianach i dachach budynków w Unii Europejskiej i 500 tys. wyeksportowanych do krajów rozwijających się. Moc każdego z systemów będzie wynosić ok. 1 kW, co w 2010 r. da ogólną moc 1 GW. Fundusze europejskie dostarczą 0,5 mld ECU, czyli 1/3 kosztów instalacji w Unii Europejskiej. Podobne kwoty będą przeznaczone na eksport systemów fotowoltaicznych i mogą być wykorzystane na promocję, wsparcie funduszy publicznych oraz instalacje w budynkach publicznych.

2. Farmy wiatrowe o łącznej mocy 10 000 MW

Farmy będą lokalizowane na terenach o niekorzystnych warunkach (np. trudny dostęp do sieci elektrycznej; bardzo gorący lub zimny klimat; słabo zaludnione obszary wiejskie; wyspy). Fundusze europejskie pokryją 1,5 mld ECU z 10 mld całkowitych kosztów inwestycji.

3. Instalacje cieplne na biomasę o mocy 10 000 MW

Instalacje mogą różnić się skalą (od kilkuset kW do wielomegawatowych) i mogą łączyć różne technologie. Fundusze europejskie wyasygnują 1 mld ECU, czyli 1/5 kosztów.

4. 100 społeczności korzystających wyłącznie z energii odnawialnej

W wybranych stu społecznościach (różnych pod względem wielkości i charakteru, takich, które dają szansę na 100% zaopatrzenie w energię ze źródeł odnawialnych) zlokalizowane będą instalacje, zwłaszcza łączące różne technologie. Projekty powinny testować wszystkie etapy: od studium przedinwestycyjnego, poprzez inwestycyjne, fazę demonstracyjną, do wdrożenia. Fundusze europejskie sfinansują 40 mln ECU (fazę demonstracyjną) z kosztów szacowanych na 200 mln ECU.

Biała księga podkreśla potrzebę stałego monitorowania działań, nie tylko dla obserwacji i oceny postępu w różnych sektorach, lecz także dla koordynacji programów Unii i krajów członkowskich. Komisja stworzy system pozwalający rejestrować działania na poziomie Unii Europejskiej i poziomach narodowych. Biała księga proponuje ocenę postępów co 2 lata, połączoną z korektą kierunków i wprowadzaniem nowych działań.

oprac. Ludmiła Łakomiec
Europejskie Centrum Energii Odnawialnej dla Państw Regionu Morza Bałtyckiego
Rakowiecka 32, 02-532 Warszawa
/ 0-22/48-48-32 ludlak@ibmer.waw.pl

1) Założenia polityki energetycznej Polski do 2010 roku - dokument rządowy przyjęty przez Radę Ministrów 17.10.95 - zawierają na s.10 następujące stwierdzenie: (…) Zwiększenie bezpieczeństwa dostaw energii pierwotnej poprzez rozwój źródeł energii odnawialnej w rozpatrywanym okresie nie ma większego znaczenia wobec niewielkiego potencjału (…).

2) Bariery wybrano z Odnawialnych źródeł energii autorstwa Grzegorza Wiśniewskiego, stanowiących rozdział III broszury PKE pt. Wybrane zagadnienia polityki energetycznej Polski, Warszawa - Kraków 1997. Biała księga nie systematyzuje barier i wspomina o nich rzadko.

KIRCHBERG - BUDUJĄCA OPOWIEŚĆ
O ODNAWIALNYCH źRÓDŁACH ENERGII

Kirchberg jest miasteczkiem w południowej Austrii, położonym 80 km na południowy wschód od Wiednia. Mieszka w nim 3 300 osób, a głównym źródłem dochodu mieszkańców miasta i okolic jest rolnictwo i turystyka. Kirchberg jest miastem ważnym dla doliny, w której leży, daje szansę zarobku ludności wiejskiej i pełni rolę centrum turystycznego w regionie.

Mieszkańcy i władze miasta przez lata czynili starania, aby zwiększyć wykorzystanie odnawialnych źródeł energii. Ich osiągnięcia są imponujące, nawet w Austrii, która jest europejskim liderem w dziedzinie wykorzystania energii odnawialnej - w Kirchbergu ponad 30% energii pochodzi ze źródeł odnawialnych, w Austrii - ok. 25%.

Obecnie ponad 30% energii zużywanej w Kirchbergu (uwzględniając także transport) pochodzi z odnawialnych źródeł. Prawie 60% zapotrzebowania na ciepło pokrywa energia z biomasy, w ten sposób ogrzewane są wszystkie budynki komunalne. Działa siedem małych elektrowni wodnych o łącznej mocy 180 kW, dwie lokalne sieci ciepłownicze na biomasę o mocy 2 MW i 120 kW, a w l. 1991-1997 indywidualni inwestorzy zbudowali (przy pomocy finansowej państwa i samorządów) 110 instalacji grzewczych: 40 wykorzystujących energię biomasy i 50 - energię słoneczną.

Mimo braku obowiązku prawnego*) powstają lokalne plany energetyczne, które stanowią część strategii rozwoju i są ukierunkowane na ograniczenie zużycia energii i wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł. Ma je lub tworzy 10-20% austriackich odpowiedników gmin. Dla władz lokalnych jednym z głównych impulsów do tworzenia polityki energetycznej jest uczestnictwo w Aliansie Klimatycznym (ruch mający na celu ograniczenie emisji gazów szklarniowych, np. emisja CO2 w 2010 r. powinna stanowić 50% poziomu w 1987 r.). Akces do Aliansu zgłosiło 190 z 2 300 samorządów Austrii. Rząd krajowy i władze landów przygotowują plany energetyczne raz na pięć lat, także mimo braku obligacji prawnych. Głównym motywem rządów są międzynarodowe zobowiązania Austrii.

Kirchberg rozpoczął prace nad planem energetycznym w 1997 r. Bardzo je przyspieszyło utworzenie grupy roboczej do spraw energii, w skład której weszły osoby mające wpływ na zaopatrzenie i zużycie energii w mieście (burmistrz, radni, operatorzy sieci ciepłowniczej, ale także hydraulik i kominiarz) oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych i mieszkańców. Grupa korzystała z pomocy firmy konsultingowej.

Za główne cele lokalnej polityki energetycznej uznano:

Najważniejsze działania dla osiągnięcia tych celów to:

Koszt opracowania planu energetycznego wyniósł ok. 125 tys. zł, z tej kwoty władze Kirchberga pokryły 25 tys. zł, zaledwie 1/5, podczas gdy normalnie w Austrii wkład własny wynosi 1/3 przedsięwzięcia (była to "premia" za dotychczasowe osiągnięcia). Także niektóre działania będą wspierane finansowo przez rząd austriacki:

Ponadto Kirchberg wyda ok. 40 tys. zł rocznie na pomoc mieszkańcom w instalowaniu urządzeń produkujących ciepło ze źródeł odnawialnych (energia słoneczna i biomasa), w podłączaniu do sieci zaopatrzenia w ciepło, na instalacje pomp ciepła. Oznacza to roczne dotacje rzędu 12 zł na każdego mieszkańca.

Proces wprowadzania planu energetycznego w życie właśnie się rozpoczął i będzie monitorowany za pomocą następujących wskaźników:

oprac. Ludmiła Łakomiec

*) W Polsce plan energetyczny, w świetle ustawy Prawo energetyczne z 10.4.97 (Dz.U. Nr 54, poz. 348), jest dokumentem tworzonym przez władze gminy. Dotyczy zaopatrzenia w ciepło i powstaje według tych samych procedur, co miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (zarząd gminy przygotowuje projekt założeń; wykłada go do publicznego wglądu; zbiera wnioski, zastrzeżenia i uwagi; uchwala założenia, rozpatrując równocześnie zgłoszone uwagi, wnioski i zastrzeżenia; rada gminy uchwala plan; dalsze dział ania w gminie muszą być zgodne z planem zaopatrzenia w ciepło lub wymagają uchwalenia zmian).


Zielone Brygady nr 10 (112), 15-31 maja 1998