Zielone Brygady nr 12 (114), 16-30 czerwca 1998
Co to jest Global Environment Facility (GEF)? W wielkim skrócie jest to globany fundusz powołany do finansowania działań w zakresie poprawy stanu środowiska. Przy pomocy GEF-u realizowane są projekty w zakresie czterech obszarów: zmiany klimatu, ochrona strefy ozonowej, ochrona bioróżnorodności oraz wód międzynarodowych. GEF zarządzany jest przez Zarząd złożony z reprezentantów krajów członkowskich. Zarząd spotyka się nie rzadziej niż dwa razy do roku i jego spotkania poprzedzone są konsultacjami z organizacjami pozarządowymi (NGO's). NGO's-y mają także wstęp na salę spotkań Zarządu w charakterze obserwatorów z prawem zabierania głosu w interesujących je sprawach. Ostatnie konsultacje oraz spotkanie Zarządu miało miejsce w Waszyngtonie na początku listopada '97.
Działania GEF-u realizowane są poprzez tzw. Implementing Agencies (Agencje Realizujące - IA), czyli Bank Światowy, Program Rozwoju Narodów Zjednoczonych (UNDP) oraz Program Środowiskowy Narodów Zjednoczonych (UNEP). Co to oznacza w praktyce? Że każdy projekt GEF-u musi być przygotowany, złożony i realizowany poprzez jedną z tych instytucji. Istotną informacją jest także to, iż każdy projekt GEF-u musi mieć akceptację rządu kraju, w którym jest realizowany.
Do niedawna istniały tylko dwa sposoby na przygotowanie i realizowanie projektu GEF-u. Pierwszy z nich to tzw. "duży GEF", czyli projekty duże na kilka do kilkudziesięciu milionów dolarów, realizowane z reguły przez agencje rządowe, dla których cykl przygotowania i realizacji trwa po kilkanaście lat. Przykładem może tu być polski projekt konwersji ogrzewania węglowego na gazowe (25 mln USD), którego idea powstała na początku lat 90., a do tej pory z trudem wczołgał się w fazę realizacji. Drugim mechanizmem jest tzw. "mały GEF", czyli Program Małych Grantów administrowany przez UNDP, a realizowany tylko w niektórych krajach świata (także w Polsce), czyli granty max. do 50 tys. USD. Jak do tej pory Program Małych Grantów był jedynym mechanizmem finansowania dla projektów organizacji pozarządowych. Od połowy 1997 r. został oficjalnie wprowadzony trzeci sposób finansowania, tzw. "średnie okno", czyli granty od 50 tys. do 1 mln USD, dla których przewidziano także osobny, uproszczony mechanizm zatwierdzania. I właśnie opisowi tego mechanizmu poświęcony jest niniejszy artykuł. Pragnę zaznaczyć, iż jest on jedynie ogromnym skrótem dokumentu GEF-u pt. Operational Guidance for the Preparation and Approval of Medium Sized Projects (Kryteria operacyjne dla przygotowywania i zatwierdzania projektów średniego rozmiaru) i jako taki pełni on rolę wyłącznie informacyjną. Osoby zainteresowane bliżej tematem zachęcam do lektury oryginału i wizyty na stronie WWW GEF-u:
Pytanie pierwsze: kto może ubiegać się o granty? Otóż praktycznie wszyscy, o grant GEF-u1) mogą ubiegać się rządy i agencje rządowe, organizacje międzynarodowe, organizacje pozarządowe (krajowe, lokalne, międzynarodowe), lokalne społeczności, instytucje i instytuty naukowo-badawcze czy też wręcz firmy prywatne. Oczywiście nie należy się czarować i od razy trzeba wyjaśnić, że proces przygotowania projektu grantu GEF-u jest, pomimo uproszczonej procedury wciąż długi i kosztowny, co efektywnie ogranicza listę do tych, których na to stać.
Grant musi być w zgodzie z politykami i zasadami operacyjnymi GEF-u oraz musi spełniać kryteria poprawności określone przez GEF. Spośród polityk i zasad operacyjnych wspomnę tylko kilka:
Kryteria poprawności (eligibility criteria) to przede wszystkim:
Czyli projekty GEF-u muszą mieścić się w obrębie czterech obszarów zainteresowania, muszą spełniać warunki zawarte w Strategii operacyjnej (Operational Strategy), no i oczywiście GEF finansuje tylko koszty dodatkowe. Strategia operacyjna jest ogólnie dostępna i wydana w formie książki. Zawiera ona, w dużym uproszczeniu, opis działań, jakie mogą być przez GEF finansowane.
Czyli nie można realizować projektu np. w obszarze bioróżnorodności w kraju, który nie ratyfikował Konwencji o Ochronie Bioróżnorodności ONZ. To samo tyczy się wszystkich innych obszarów zainteresowania GEF-u, dla których istnieją porozumienia międzynarodowe. Oczywiście każda z odpowiednich konwencji zawiera także osobno warunki, pod którymi dany kraj może otrzymać pomoc w jej ramach.
No i oczywiście kryterium dotyczące organizacji składającej wniosek, a tą - jak wiadomo - może być każdy (kogo stać).
Cykl przygotowania grantu zawiera sześć kroków. Kroki te muszą być realizowane w odpowiedniej kolejności i projekt musi być zatwierdzony na każdym etapie, przy czym przy każdym z kroków projekt może zostać odrzucony. Etapy realizacji są następujące:
Koncepcja projektu, w formie dokumentu przygotowanego według oficjalnego formularza, jest oficjalnie składana do jednej z IA GEF-u (Bank Światowy, UNEP, UNDP). Na tym etapie, koncepcja musi być już zaakceptowana przez rząd kraju, w którym projekt będzie realizowany. Jeśli proponowane działania spełniają podstawowe kryteria GEF-u i IA zgodzi się je realizować, przygotowanie projektu wkracza w drugą fazę.
Po wstępnym przejrzeniu projektu i stwierdzeniu, iż nadaje się on do finansowania przez GEF, należy przygotować pełny dokument projektu grantu przygotowany zgodnie z formatem GEF-u. Instytucja lub organizacja przygotowująca projekt może na tym etapie poprosić IA o niewielki grant na pokrycie kosztów opracowania dokumentacji. Grant taki nie może przekroczyć 25 tys. USD. IA może także pomagać w procesie przygotowania dokumentacji. Taka pomoc będzie z reguły niezbędna przy dyskusji na temat incremental costs czy analizach efektywności ekonomicznej. Po zakończeniu przygotowań pełna dokumentacja projektu wraz z poparciem rządu jest składana do odpowiedniej IA z prośbą o rozpatrzenie.
Po oficjanym złożeniu dokumentacji, IA przekazuje ją do Sekretariatu GEF-u oraz rozsyła z prośbą o opinię do odpowiednich osób i instytucji. Projekty powyżej 750 tys. USD muszą być ocenione przez STAP,3) komisję ekspertów przy GEF-ie. Projekt jest następnie zmieniany (lub nie) zgodnie z napływającymi sugestiami i uwagami.
O ile kwota, o którą wnioskujemy, nie przekracza 750 tys. USD, projekty zatwierdzane są przez dyrektora GEF-u,4) w konsultacji z członkami Zarządu. Dla projektów ponad tę kwotę wymagana jest zgoda Zarządu GEF-u. W trakcie procesu zatwierdzania projektu także - oczywiście - pojawią się uwagi i sugestie dotyczące jego zmiany, a więc potrzebny będzie jeszcze
Po zatwierdzeniu projektu trzeba będzie jeszcze przygotować jego ostateczną wersję, przygotować odpowiednie umowy (np. z samą Agencją Realizującą), zlecić dodatkowe badania czy też przygotować się do rozpoczęcia realizacji projektu. W tej fazie istnieje już możliwość otrzymania zaliczki na poczet kosztów realizacji projektu w wysokości do 15% pełnego budżetu zadania.
Wyjaśniać nie trzeba.
Mam nadzieję, iż ta z natury rzeczy krótka notka zainteresuje Was. Z ostatnich plotek krążących po Sekretariacie GEF-u mogę zdradzić iż, obecnie, zatwierdzonych do realizacji projektów w ramach "średniego okna" jest dużo mniej, niż się spodziewano. Tak więc szanse są duże.
Dodatkowych informacji - teoretycznie (!) - można zasięgnąć w lokalnym biurze Banku Światowego w Warszawie (nie próbowałem, nie wiem), w misji UNDP (Przemek Czajkowski, koordynator Małych Grantów) lub w punkcie kontaktowym GEF-u w ramach rządu polskiego5) (nie próbowałem, nie wiem). Chętnie usłyszę o Waszych doświadczeniach w zdobywaniu informacji. Z przyjemnością pomogę potrzebującym. Tak więc ekolodzy łączcie się - i ubiegajcie o granty GEF-u.
Ł Tekst ukazał się w "Biuletynie NGOs & Banks" 1(8), listopad '97. W ZB publikujemy dopiero teraz z powodu braku miejsca we wcześniejszych ZB.
1) W dalszej części tekstu pisząc "grant GEF-u" mam na myśli wyłącznie grant w ramach tzw. "średniego okna".
2) Tzw. incremental costs, czyli koszty dodatkowe są jedną z podstawowych idei GEF-u. Aby przybliżyć koncepcję tychże, posłużę się niezwykle uproszczonym przykładem. I znów wracamy do realizowanego w Polsce grantu "Konwersja ogrzewania węglowego na gazowe". Tytuł wyjaśnia ideę projektu, a koszty dodatkowe finansowane przez GEF to różnica w cenie pomiędzy:
- inwestycją polegającą na wymianie kotłów opalanych węglem na standardowe kotły opalane gazem; w ten sposób osiągamy efekty raczej na poziomie lokalnym, związane np. z obniżeniem niskiej emisji;
- inwestycją polegającą na wymianie kotłów opalanych węglem na wysoce efektywne kotły opalane gazem; w ten sposób osiągamy efekty na poziomie globalnym - poprzez zastosowanie wysoce efektywnych kotłów znacząco zmniejszamy emisję dwutlenku węgla, czyli efekt cieplarniany.
Oczywiście jest to niezwykle (!) uproszczony przykład - mam nadzieję, iż ilustruje on samą ideę.
3) STAP - Scientific and Technical Advisory Panel (Naukowo-Techniczny Panel Doradczy).
4) CEO - Chief Executive Officer (najlepsze tłumaczenie: dyrektor).
5) Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Departament
Systemu Narodów Zjednoczonych, Pan Wojciech Ponikiewski
0-22/623-94-07 0-22/621-02-17.