We wrześniu '98 nasz reporter - Piotr Bein (ZB) rozmawiał w Vancouverze z koordynatorem projektu - Magnusem Beinem (MB).

ZB: - Vancouver słynie w świecie jako miasto czyste i przepięknie położone nad morzem, u ujścia rzeki, u stóp gór. Kanadę znamy w Polsce ze środków masowego przekazu jako kraj dobrobytu i sprawiedliwości społecznej. Co Wy chcecie ulepszać i dlaczego?

MB: - Otoczenie miasta jest piękne, lecz samo miasto jest w nieładzie wynikającym z materialnego nadmiaru. Proszę popatrzyć na okolicę EcoCafe. Kiedyś był tu przesmyk łączący wody zatoki z obszerną laguną zalewaną przez pływy morskie. To jeden z najbogatszych biologicznie i najbardziej produktywnych ekosystemów na Ziemi. Dziś stoją na jego miejscu wieżowce, zdezelowane tereny po zakładach produkcyjnych i bocznicach kolejowych, puste witryny opuszczonych sklepów, stoiska z tanią pizzą. Z podziemnych parkingów wyjeżdżają luksusowe auta. A młodzi ludzie myją okna samochodów na skrzyżowaniach, aby zarobić parę groszy na życie. W parkach można rano znaleźć igły i strzykawki porzucone przez narkomanów.

Architekci nowej zabudowy nie mają więzi z mieszkańcami dzielnicy. Nie spędzają czasu z ludźmi, dla których projektują. Chcemy zmienić to otoczenie i zaangażować w nie mieszkańców, bez względu na przeszłość społeczną i finansową.

ZB: - Jak zrodził się pomysł EcoCafe?

MB: - W 1996 r. grupa dwudziestu ludzi w wieku 17-26 lat przystąpiła do jednorocznego programu alternatywnej edukacji WonderTree (cudowne drzewo). Program pozostawia studentom możność wyboru tematyki i decydowania o środkach edukacji.

EcoCafe to jeden z wielu praktycznych, namacalnych projektów, jakie "wyrosły" z WonderTree. Zorganizowaliśmy partycypatorski proces planowania dzielnicy, w której znajdzie się EcoCafe, a która obecnie jest opuszczona po zlikwidowaniu kwartału przemysłowego.

ZB: - Mówisz o terenie, na którym jest tor wyścigów samochodowych?

MB: - Tak. Tor położono tymczasowo na 3 lata, aż zacznie się budowa nowej dzielnicy. Do tego czasu EcoCafe będzie miała nie bardzo zrównoważonego sąsiada.

Wracając do poprzedniego pytania, mieszkańcy Vancouveru licznie przybyli na warsztaty projektowe, podczas których przedstawiali swe wizje i pomysły na temat nowej dzielnicy. Te z kolei były na żywo notowane przez kilku architektów w postaci szkiców perspektywicznych. Potem, już w mniejszym gronie w WonderTree, mieliśmy podobny warsztat planistyczno-projektowy na temat samej EcoCafe.

ZB: - Proszę, powiedz nam coś więcej o tym Cudownym Drzewie. Czym się różni od tradycyjnej edukacji?

MB: - Nacisk położony został na jakość procesu uczenia się, a nie na "nauczanie" i ilość przyswojonych wiadomości. Ważne są: współdziałanie w grupie, związek z miejscową społecznością, dostosowanie procesu poznawania do indywidualnych możliwości rozwojowych i zdolności studentów. WonderTree dla większości z nas było szansą odkrycia własnych pasji, spotkania ludzi o podobnym usposobieniu.

ZB: - Powiedziałeś, że EcoCafe to jedna z wielu gałęzi Cudownego Drzewa. Jakie były, czy są, inne projekty?

MB: - Przeważała tematyka zrównoważenia ekologicznego w szerokim znaczeniu - od miejscowych ekosystemów po zdrowie człowieka. Pierwszy projekt zgłębiał koncepcję "ekologicznego odcisku". Potem różne grupy pracowały nad: naturalnymi sposobami utrzymania zdrowia ciała i umysłu, założeniem i prowadzeniem serwera poczty elektronicznej i stron w Internecie, ogrodnictwem permakulturowym, zbieraniem informacji o rodzimych gatunkach roślin, założeniem i utrzymaniem ogrodu na dachu kliniki dla terapii pacjentów chorych na raka.

ZB: - Jak na dwadzieścia osób i jeden rok, to całkiem spora lista. Co to jest "odcisk ekologiczny" i ogrodnictwo "permakulturowe"?

MB: - Odcisk mierzy wpływ człowieka na środowisko. Ideę rozwinęli parę lat temu Mathis Wackernagel i Bill Rees na Uniwersytecie Brytyjskiej Kolumbii, tu, w Vancouverze. Wydali książkę Our Ecological Footprint. Odcisk określa powierzchnię Ziemi przywłaszczonej sobie przez daną dzielnicę, miasto, region czy kraj. Podobnie jak w wielu krajach uprzemysłowionych, odcisk ekologiczny wielkiego Vancouveru jest wielokroć - 20 razy - większy od powierzchni rzeczywiście zajętej przez zabudowę. Te dodatkowe tereny to uprawy rolne, lasy i kopalnie minerałów na potrzeby mieszkańców Vancouver, powierzchnia zlewisk ujęć wody pitnej i zbiorników hydroenergetycznych, plantacje kawy i cytrusów gdzieś na południu, hipotetyczna powierzchnia upraw biomasy równoważnej spożyciu energii ze źródeł kopalnianych i inne. Gdyby obecne 6 mld ludzi na Ziemi chciało żyć tak, jak my, potrzeba dodatkowo dwu planet Ziemia. A pamiętajmy, że w następnym stuleciu zaludnienie ma się podwoić.

Uprawa permakulturowa to nic nowego. Można ją znaleźć w krajach uważanych za prymitywne. Nie wymaga sztucznej energii, środków chemicznych, maszyn. Plony są obfite, przy stosunkowo małym nakładzie pracy. Permakultura polega na symulacji środowiska naturalnego pod względem zaopatrzenia w składniki pokarmowe i wodę, ochrony przed szkodnikami i radzenia sobie ze skrajnościami klimatu, warunków glebowych, formy terenowej. Bill Mollison napisał pracę na temat permakulturowych praktyk we wszystkich niemal warunkach klimatycznych i glebowych.

ZB: - Jakie jeszcze nowatorskie i starożytne technologie stosujecie czy macie "na oku"?

MB: - Leczenie roślinami, kompostowanie, zdrowy rozsądek.

ZB: - Wizja i cele EcoCafe zostały sformułowane 2 lata temu. Czy zmieniły się przez ten czas i co zdołaliście już osiągnąć?

MB: - Były kilkakrotnie przeformułowywane przez naszą grupę, ale w zasadzie nie zmieniły się. Ważne jest w tego typu projekcie, aby być wiernym początkowej wizji i celom.

ZB: - Czy są jakieś naciski władz czy biznesu, aby odradykalnić Wasz projekt?

MB: - Nie ma. Jeśli współpraca czy otrzymanie dotacji wymagałyby odchyłki od naszych celów, to po prostu zrezygnujemy z takich partnerstw. W Kanadzie taki projekt nie jest uważany za radykalny, a Kolumbia Brytyjska jest centrum odrodzenia ekologicznego. Wywodzą się stąd techniki takie, jak: ogniwo paliwowe dla pojazdów drogowych, turbina wykorzystująca pływy morskie lub prąd rzeki, oczyszczalnie słoneczno-wodne.

ZB: - Jakie były największe trudności i wyzwania podczas tworzenia projektu EcoCafe?

MB: - Największym chyba wyzwaniem było wygospodarowanie miejsca na życie osobiste pośród nawału pracy oraz rozwiązywanie konfliktów wypływających od czasu do czasu w grupie projektowej.

ZB: - Masz na to jakiś sposób? Praca w organizacjach "eko" jest równie męcząca i stresująca jak w biznesie, a układy międzyludzkie też nie zawsze są na "zielonym" poziomie.

MB: - Rozwiązania są ogólnodostępne w szkołach zwanych - "życie" i "zdrowy rozsądek". Poza tym zasady ekologii stosuje się nie tylko do świata materialnego, ale też do procesu myślenia i twórczości, dynamiki społecznej i międzyosobowej, w biznesie i poza.

ZB: - A co osiągnęliście?

MB: - Daliśmy się poznać jako członek miejscowej społeczności, stworzyliśmy siatkę osób i organizacji popierających projekt. Zebraliśmy fundusze, mamy przedprojektowe pozwolenie od władz miasta. Opracowaliśmy strukturę organizacyjną i plan przedsięwzięcia, które opierają się na zasadach etycznych i społecznych zgodnych z naszymi wartościami. Obecnie wkraczamy w fazę projektowania technicznego oraz zdobywania pozwolenia na budowę i licencji na działalność komercyjną wystawy i kafejki.

ZB: - Ile zdołaliście zebrać pieniędzy, z jakich źródeł i ile brakuje, aby zacząć budowę?

MB: - Zebraliśmy 2/3 wymaganej sumy, z różnych źródeł. Z części pieniędzy opłacimy 15 młodych ludzi zatrudnionych przy budowie obiektu.

Fundusze to tylko część środków niezbędnych do ukończenia EcoCafe. Najważniejsze są - motywacja, wytrwałość i zaangażowanie zespołu. Należy również wymienić darowizny rzeczowe firm i osób prywatnych w postaci usług projektowych, wyposażenia wystawowego, materiałów budowlanych i urządzeń, np. paneli słonecznych do pokrycia dachu pawilonu. Staramy się skłaniać firmy, które nam pomagają, aby asygnowały doświadczonych technicznie ludzi do bezpośredniej pracy z nami w charakterze mentorów.

ZB: - Pytanie osobiste. Czy byłeś w Europie i Polsce?

MB: - Byłem 7 lat temu, jako chłopak 13-letni. Byłem zafascynowany kolejami i zamczyskami na każdym kroku.

ZB: - Czy pamiętasz, co Ci się wtedy podobało w Polsce, a co nie?

MB: - Nie podobała mi się duża gęstość zaludnienia terenów zurbanizowanych, szczególnie na osiedlach betonowych, prostokątnych bloków mieszkalnych. Nieprzyjemnie się czułem w rejonach przemysłowych, dostałem tam jakiegoś uczulenia skóry. Więcej kasłałem niż w Kanadzie.

Podobała mi się Polska wiejska, to, że wciąż wielu gospodarzy zamieszkuje wieś. Również głęboka historia i tradycja, centra miejskie z historycznymi budynkami i pomnikami.

ZB: - Kiedy przyjeżdżasz pomóc rozpocząć akcję ekokawiarni w polskich miastach?

MB: - To wcale nie jest konieczne. Każdy człowiek ma zdolność osiągnąć nawet najdalszy cel, jeśli ma okazję i środki do tego potrzebne.

ZB: - To piękne o tych zdolnościach. W Polsce prawie nie ma rynku ekoproduktów i ekousług. Ponieważ brak jest standardów określających, co jest ekologiczne, a co nie, nie wiadomo, które firmy można zaadoptować na sponsorów "zielonych" projektów. Ekologiczni producenci w Polsce jeszcze nie rozumieją, że "zielone" organizacje są ich forpocztą, sojusznikiem kształtującym gusta klientów.

MB: - No więc wiecie, gdzie leży pies pogrzebany. A to ważne przed rozpoczęciem działalności. Macie doskonałe pole, by rozwinąć działalność i uwieńczyć ją powodzeniem.

ZB: - Wątpię, abyśmy mieli czym wypełnić wystawę, co serwować w kawiarni. A jeśli nawet, to czy mogłyby się one samofinansować czy musiałyby mieć dotacje, aby kupować ekoprodukty. Te produkty są za drogie ze względu na niską produkcję i daleki transport.

MB: - Wyczuwam pesymizm, zwątpienie we własne siły. Ale zaczynacie od właściwych pytań. Następnie należałoby znaleźć środki zaradcze i zacząć działać w kierunku przezwyciężenia tych "problemów" i urzeczywistnienia celów i wizji, jeśli już takowe macie.

ZB: - Co więc chciałbyś przekazać tym, którzy ewentualnie rozpoczną taką akcję w Polsce?

MB: - Po prostu zacznijcie działać. Nie kopiujcie naszego podejścia, znajdźcie własne rozwiązania, zgodne z realiami i kulturą polską. Aby grupa ludzi mogła zacząć jakikolwiek projekt - ważne, aby mieli poparcie moralne, okazję oraz środki na poznanie siebie samych, sposobów współdziałania i zgodnego podejmowania wspólnych decyzji. Trzeba pamiętać, że "zielone" projekty to nie starcia "nas" przeciw "nim". Praca tego typu pociąga za sobą edukację tych, którzy są u władzy, i tych, których byt próbujemy ulepszyć.

Zainteresowani Czytelnicy znajdą następujące informacje w Internecie:

• program alternatywnej edukacji WonderTree : www.wondertree.org
• "odcisk ekologiczny" - pod hasłem "ecological footprint",
• słoneczno-wodne oczyszczanie ścieków
  : www.solaraquatics.com
• temat permakultury - pod hasłem "permaculture", a prace Mollisona o uprawie permakulturowej
  : www.csf.colorado.edu/perma/pamphlets.html

Adres zespołu projektu EcoCafe:

EcoCafe Sustainability Centre Project
* 2150 Maple Street
Vancouver, British Columbia
Canada V6G 3T3

ZB: - W imieniu Czytelników i swoim dziękuję Ci, Magnus, za wywiad. Życzymy rychłego ukończenia budowy.

MB: - Dziękuję w imieniu własnym i zespołu.