Świat się zmienił, a raczej człowiek drastycznie zmienił świat. Nowy raport¹⁾ z Ogólnoświatowego Funduszu dla Przyrody stwierdził, że świat stracił 1/3 zasobów naturalnych i zwierząt w l. 1970-1995, a w środowiskach słodkowodnych w l. 1990-1995 zanotowano rocznie 6-procentowy spadek żyjących w nich gatunków. Jest nas tylko około pół kilometra sześciennego, a zrujnowaliśmy oceany. Zmieniamy atmosferę tylko nieco wolniej niż spowodowałaby to jakaś kolizja planety z asteroidą, podobna do tej, która doprowadziła do wyginięcia dinozaurów. Gleby uprawne spłukiwane są w zastraszającym tempie, a co zostało, jest zatrute. Na biegunach nie ma miejsca wolnego od zanieczyszczeń i kto wie, może człowiek nie uszanuje nawet jonosfery swojej planety.²⁾ Wokół Ziemi roi się od odpadków - od płatków farby z kadłubów rakiet po kilkudziesięciotonowe wraki.³⁾ Problemów społecznych, takich jak przestępczość i groźba użycia broni palnej, nie wspomnę. Indianie Makah twierdzą, że powrót do tradycji łowieckich zrehabilituje ich wykolejoną młodzież. W tym czasie młodzież, nie znalazłszy grubszej sztuki, władowała pociski w czaszki fok.

W ciągu pierwszego tygodnia łowów w prasie Kolumbii Brytyjskiej ukazało się więcej artykułów na ten temat niż wynosi kontyngent waleni dla Indian na 5 lat. Przykładowe artykuły z fotografiami czółna i broni palnej ciężkiej.

Winny jest nie tylko nasz światopogląd, nasze oddalenie od Matki Natury. Mimo filozofii proprzyrodniczej, podpartej mądrymi procedurami wykonawczymi, Maorysi zaledwie w ciągu kilkuset lat doprowadzili do wyginięcia wielu gatunków flory i fauny przez nieopatrzne zmiany w środowisku Lądu Długiej Białej Chmury - dzisiejszej Nowej Zelandii. Każda kultura wpływa na środowisko przyrodnicze z racji wykorzystania go do celów życiowych. Ponieważ jest nas coraz więcej, powrót do tradycji nie gwarantuje powrotu do sposobu życia mniej szkodliwego dla Gai - i dla nas samych.

Więc co ma większą rację bytu - ochrona tradycji plemiennych czy przyrody? Gdyby chodziło o szczep odcięty od "cywilizacji" współczesnej i gdyby wielorybów było tyle co śledzi, nie zastanawiałbym się. A że plemię Makah prawo wielorybnictwa zdobyło podstępnie, właściciele flot wielorybniczych są zamieszani w sprawę i szczepów chętnych do uboju wielorybów jest mrowie, rozkładam wytartego "Jantara",⁴⁾ zwracam się do Gai o pobłogosławienie wioseł i płynę wspierać kapitana Watsona - z szowinizmu białego ekologa, żeby nie wiem jakie obrzędy Makah odprawiali przed łowami na tego inteligentnego ssaka morskiego. I nie kieruje mną tylko miłość do zwierząt, Marku Maciołku. Każdy drobny krok, każde użycie autobusu zamiast auta - pomnożone przez miliardy ludzi zrobią różnicę - może oznaczają wybór między ludzkością żyjącą w harmonii z Gają a chaosem i zniszczeniem.

Niedawno rząd USA zezwolił plemieniu Indian Makah, zamieszkującemu nad zatoką Neah Bay w północno-zachodnim zakątku stanu Waszyngton, zabijać do 5 szarych waleni rocznie, lecz nie więcej niż 20 sztuk łącznie do r. 2002. Decyzja kłóci się z postanowieniami Międzynarodowej Komisji Wielorybnictwa, która początkowo nie uznała konieczności łowów przez Makah dla utrzymania się przy życiu - jedynej legalnej podstawy odstępstwa od światowego zakazu polowania na wieloryby.

Jednostki wielorybnicze Indian (9,5-metrowe czółno wydłubane z konara cedru, łodzie pościgowe i pomocnicze oraz kutry Ochrony Wybrzeża USA) pilnowane są przez dwa statki i 11-metrową łódź podwodną "Mirage" Towarzystwa Ochrony Przyrody Pasterz Morski (Sea Shepherd), które wspierają przeciwnicy polowania z USA i Kanady z rozmaitych jednostek pływających, zwołanych apelem Pasterza Morskiego. Czołowa gazeta Kanady - "The Globe and Mail" 9.10.98 skomentowała, że to cyrk tam na wodzie: ekipy europejskiej TV, kongresmeni, aktywiści obrony praw zwierząt, kanadyjskie firmy obsługujące wycieczki obserwacyjne na walenie i flotylla kajaków z obu stron granicy międzynarodowej przebiegającej przez Cieśninę Juan de Fuca - wszyscy czekają, aż z mgły wyłni się czółno myśliwych. W trakcie zabawy w kotka i myszkę z protestującymi wszystkie plany Makah i miejsce ukrycia czółna utrzymywane są w tajemnicy do ostatniej chwili.

Kapitanem "Mirage" jest Paul Watson, weteran morskiego ekosabotażu. Już ćwierć wieku temu wyruszał na zodiakach (ponton motorowy) na morze pod sztandarem Greenpeace'u bronić wieloryby przed flotami łowczymi. Osiągnąwszy prawną ochronę wielorybów, Greenpeace nie miesza się w lokalne sprawy, jak połów kilku waleni przez Indian dla potrzeb własnych. Greenpeace nigdy nie był grupą obrony praw zwierząt - powiedziała Catherine Stewart z oddziału w Vancouverze w Kanadzie (nie mylić z miastem o tej samej nazwie w stanie Waszyngton) - w miejscu założenia tej światowej już organizacji przez grupę kanadyjskich ekologów w 1969 r. Od r. 1988 Stewart - obecnie bojowniczka o dzikie puszcze i rybostany - dała się poznać jako jeden z najskuteczniejszych liderów w historii organizacji. Teraz Greenpeace bardziej interesuje się problematyką globalną taką, jak zniszczenia oceanów i zmiana atmosfery. Kiedy Greenpeace rozpoczynał działalność, nie było jeszcze dziury ozonowej, a w dorocznej wędrówce waleni szarych z akwenów przy brzegach Meksyku, w których waleń rodzi małe, do bogatych w pokarm Mórz Beringa i Czukockiego brało udział ok. 12 tys. osobników. Dziś jest ich prawie dwa razy więcej, a zooplankton - podstawa łańcucha pokarmowego waleni - znika z ogromnych obszarów Pacyfiku. Ludzkości zagraża głód, a co roku przybywa światu równowartość populacji Meksyku. W chwili powstania Greenpeace'u na 1 000 Ziemian przypadało 11,4 km² lasów, a dziś - 7,2 km²; światowe rybołówstwo wyciągało 50 mln t ryb z mórz i oceanów - dziś dwa razy więcej i przemysł ten jest na skraju upadku z powodu zaniku zasobów rybnych. To są sprawy o wiele ważniejsze niż rozgrywki w Neah Bay - powiedziała Stewart.

Kapitanowi Watsonowi bardziej odpowiada akcja na morzu pod flagą Sea Shepherd. Przed wyruszeniem z pobliskiego portu w Seattle powiedział: Jesteśmy tu, by bronić zarówno waleni, jak i prawa międzynarodowego. To błąd, że rząd Stanów Zjednoczonych zgodził się na pierwsze od 30 lat polowanie na wieloryby w wodach USA dla celów innych niż egzystencja. To na pewno nie sposób na uczczenie Międzynarodowego Roku Oceanów. "Mirage" upodobniono do orki, aby odstraszyć walenie od ludzkich drapieżników. Postaramy porozumieć się z waleniami, by odwieść je od rejonu zagrożenia. Na pokładzie "Mirage" są nagrania dźwięków orki, drapieżnego prześladowcy walenia. Watson zasugerował, że 450-metrowa strefa ochronna wokół łodzi Indian ma ukryć okrucieństwo przed obserwatorami.

Przywódczyni akcji Pasterza Morskiego - Lisa Distefano podkreśla potencjalną szkodę precedensu: To jest próba odnowienia światowego wielorybnictwa. To niefortunne, że USA zabawia się w politykę kosztem waleni i zmusza nas, Kalifornijczyków i obywateli stanu Waszyngton do zapewnienia, że Stany Zjednoczone nie ustanowią okropnego precedensu. Pasterz Morski domaga się zbadania przez władze amerykańskie pogwałcenia międzynarodowej konwencji o handlu gatunkami zagrożonymi. Rząd USA "oddał" wale grenlandzkie ze swego kontyngentu dla Eskimosów na Alasce za walenie szare z rosyjskiego kontyngentu dla Eskimosów z Czukotki, wykorzystując fakt, że oba gatunki wala nie przestrzegają granic politycznych i wędrują w wodach Alaski i Morza Czukockiego. "Handel wymienny" umożliwił rządowi USA zapewnić walenie szare obiecane plemieniu Makah daleko na południe od stanu Alaska. Walenie same zawędrują w okolice Indian.

Prezydent Światowej Rady Wielorybników - Tom Happynook z plemienia Nuu-Chah-Nulth na Wyspie Vancouver (spokrewnionego z Makah), powiedział: Serce mi się raduje, gdy widzę naszych młodzieńców wypływających w morze. To nie jest pokaz. Waleń tkwi głęboko w naszej tradycji. Był podstawą naszej gospodarki. To są tradycje przekazywane z pokolenia na pokolenie przez tysiące lat. Nie znalazłszy walenia, w pierwszych dniach wojownicy Makah ubili z broni palnej foki. Happynook powiedział też, że myśliwi Makah nie chcą rozgłosu: Przygotowania są bardzo święte, uduchowione i tajne. Nie wolno nam mówić o tym. Nawiązując do prawa innych plemion do wielorybnictwa, powiedział: Mamy prawo jako tubylcy do polowania na walenie w tej chwili, ale jesteśmy cierpliwi. Jeszcze nie nadszedł czas. Jedna z gazet doniosła, że starsza kobieta Makah, Alberta Thompson, od dawna wyłączona została z obrad plemiennych i straciła pracę za sprzeciwienie się polowaniu na walenie.

Grupy protestujące są zdecydowane zapobiec zabijaniu waleni. Budzi to obawy o potencjalnie niebezpiecznych konfrontacjach na morzu z Indianami i jednostkami reprezentującymi władze USA chroniące prawa Makah do łowów. Będzie dość gorąco tam na morzu - powiedział Neil Gregory z Towarzystwa Przeciw Wielorybnictwiu na Zachodnim Wybrzeżu przed wypłynięciem na miejsce akcji z portu w Victorii w Kolumbii Brytyjskiej - Przeczuwamy, że akcja Makah zacznie się od razu. Taka taktyka ma sens, bo z upływem czasu opozycja wzrośnie. Towarzystwo otrzymało wiele listów, w których jego członków nazywano rasistami. To nie ma nic wspólnego z rasizmem - powiedział Chris Hall z tej organizacji - Bez względu na to, kto to robi, uważamy po prostu, że wielorybnictwo nie jest w porządku. Towarzystwo Przeciw Okrucieństwu Wobec Zwierząt całkowicie sprzeciwia się zabijaniu wali, bez względu na powód. Dyrektor działań terenowych tej organizacji w Kolumbii Brytyjskiej, John Vanderhoeven powiedział, że grupa jest przeciwna niemiłosiernemu zabijaniu jakiegokolwiek stworzenia: Zabić krowę strzałem w głowę to zupełnie co innego, niż zabić w ludzki sposób ogromne zwierzę wielkości wieloryba. Nie rozumiem, jak ktoś może wykonać miłosierny wyrok na waleniu. Anthony Marr z Komitetu Dziczy Zachodniej Kanady, grupy również absolutnie przeciwnej zabijaniu waleni, nie tylko nie zgadza się z kulturowym czy handlowym uzasadnianiem konieczności uboju przez Indian. Jego grupa jest przerażona decyzją rządu Kanady zezwalającą Makah ścigać zranione zwierzę w wodach kanadyjskich w celu dobicia: To jakby schronił się u ciebie ranny przyjaciel, a ty wpuszczasz prześladowcę, aby go wykończył. Wale są przyjaciółmi dla ogromnej większości Kanadyjczyków.

Marr wysuwa też argument o deaktualizacji starych układów i zwyczajów. W czasach układu z Makah w 1855 r. stan wiedzy przyrodniczej był niski, nie wiedziano, że wale są ssakami i to bardzo inteligentnymi. Nie było jeszcze prac Darwina. Marr prowadzi kampanię ochrony niedźwiedzi w Kolumbii Brytyjskiej, z których wiele zabijanych jest dla odbiorcy w Azji. Jako Kanadyjczyk chińskiego pochodzenia musi stawiać czoła chińskiej tradycji, która stosuje woreczek żółciowy niedźwiedzia i kość tygrysa w lecznictwie: Tradycja dla mnie nie jest święta. Często stoi na drodze ewolucji umysłowej i duchowej człowieka. Nawołuję każdego, aby zbadał swą tradycję i odrzucił te jej elementy, które nie są zgodne ze współczesnymi zasadami ekologii i człowieczeństwa.

Les Painter, 76-letni weteran wielorybnictwa w Kolumbii Brytyjskiej ma refleksję dla tych, którzy uważają, że polowanie na wale jest w porządku: Smak wielorybnictwa trudno zapomnieć, ale to rzecz bez serca. Zrobiłem wiele głupich rzeczy w życiu i to była jedna z nich. Nie jestem dumny, że byłem wielorybnikiem. Painter ma wątpliwości co do kondycji i umiejętności łowców Makah: Czy są tak świetni jak ich pradziadowie? Tamci stosowali pływaki przyczepione do krótkich lin, którymi opasywali walenia, aby uniemożliwić mu ucieczkę w głębiny.

Francis Frank - wiceprzewodniczący plemienia Nuu-Chah-Nulth przyznaje, że duża ilość Kanadyjczyków jest oburzona wznowieniem wielorybnictwa, ale jest ono zbyt ważne dla dumy Indian, żeby mogli z tego zrezygnować. To jedno z wyzwań, jakie podejmujemy. Walenie nie są gatunkiem zagrożonym, więc ludzie nie powinni się unosić z powodu uboju zwierzęcia. Co do okrucieństwa Frank oświadczył, że nawet kury niosące jaja są źle traktowane. Ale zdajemy sobie sprawę, że protest pociąga właściwą strunę. Pozwalamy im zabierać głos. Nie usiłujemy ich prześladować.

Anna Hall z Towarzystwa Przeciw Wielorybnictwie na Zachodnim Wybrzeżu jest innego zdania. Wody są spokojne, lecz Makah są nieprzyjaźni; zagłuszają częstotliwości radia amatorskiego i podsuwają nam zmyślone nowinki o uboju waleni - powiedziała Hall z bazy wypadowej obrońców waleni 35 km od wioski Neah Bay. Obrońcy waleni spędzają większość czasu na patrolach. Kiedy znajdą walenia, podpływają i zostają przy nim, dając do zrozumienia Makah, do kogo należy. Obrońcy zdecydowani są zostać w rejonie Neah Bay tak długo, jak potrzeba, aby odwieść Makah od ich zamiarów. Jeśli to nie poskutkuje, mamy na pokładzie wszystko, co potrzeba do udokumentowania uboju. Nagramy dźwięki umierającego walenia. Gdyby ludzie mogli usłyszeć ten dźwięk, łowy nie odbywałyby się - powiedziała Hall.

Wśród członków plemienia panuje ożywienie. Rozmawia się o dziedzictwie łowów - jak historie wielorybnicze były przekazywane z pokolenia na pokolenie przez setki lat. Wznowienie łowów i wprowadzenie walenia między ludzi plemienia może nadać legendzie nowe życie. Makah mają nadzieję na odrodzenie podupadłej gospodarczo kultury. Mówi się o bezrobociu, problemach z młodzieżą, o alkoholizmie, narkotykach. Dobrze, ale spójrzmy na rozwiązanie w stosunku do problemów Makah. Rachunek się nie zgadza. Zabicie wala nie rozwiąże problemu alkoholizmu - argumentuje Anna Hall.

3.10.98, po długim i głębokim wglądzie w swą duszę (jak to określił prezydent Komisji Wielorybniczej plemienia Makah) z 8-osobowej załogi czółna zwolnił się harpunnik Mikah McCarthy, by rozpocząć studiowanie prawa tubylczego i polityki. Dwa i pół roku szkolenia i praktyki harpunniczej poszły w las. Natychmiast znalazł się zastępca, lecz nie ujawniono nowego nazwiska, ze względu na napływające pogróżki i nękanie plemienia telefonami. Był to niewątpliwie cios dla drużyny łowczej. Nagłe odejście McCarthy'ego przed rozpoczęciem łowów rozeźliło i rozczarowało drużynę. Wayne Johnson - strzelec, chyba najbardziej butny z nich wszystkich, wyznał: Naprawdę mi ciężko. Polegam na nim, jest moją prawą ręką. Mógł trochę poczekać z odejściem. Michael Kunda - dyrektor Pasterza Morskiego zajmujący się od 4 lat sprawą Makah uważa, że harpunnik zrezygnował, bo nie chce ponosić odpowiedzialności za hańbę szczepu w oczach opinii publicznej, jeśli polowanie otworzy drzwi odnowieniu wielorybnictwa na świecie.

Mimo tajności i zakazu rozmów z mediami, strzelec Wayne Johnson, który jest jednocześnie członkiem Komisji Wielorybniczej plemienia, dał dość informacji reporterowi "Vancouver Sun" na bulwersujący reportaż. Wyznał, że wolałby zabić walenia strzelbą z łodzi motorowej, niż ceremonialnym harpunem z tradycyjnego czółna. Dodał jednak, że większość drużyny łowczej nie zgadza się z nim. Jest on zdecydowanie przeciw obecności reporterów. Wiele rzeczy może się nie powieść - źle rzucony harpun, wywrotka czółna, strzał może nie zabić walenia szybko i po ludzku, może się zdarzyć brzydka sprzeczka z obrońcami walenia. Nie chcemy, aby wszyscy to widzieli. Dla nas głupio jest pozwolić na obecność reporterów.

TV Vancouver 6.10.br. nadała wyniki miejscowego sondażu na temat polowania Makah. 74% zapytanych nie popiera prawa Makah do łowów waleni. Na pytanie, czy Indianie Kolumbii Brytyjskiej powinni dostać prawa wielorybnicze, 76% było przeciw łowom ceremonialnym, a 92% - przeciw łowom handlowym.

Waleń szary (Eschristius robustus) należy do podrzędu wali fiszbinowych (Mysticeti), w odróżnieniu od wali zębatych (Odontoceti), w rzędzie Cetacea. Artykuł dotyczy odmiany kalifornijskiej, zwanej też wschodniopacyficzną. Istnieje również waleń szary koreański (wędruje z Morza Żółtego do Ochockiego) i waleń szary atlantycki. Walenie szare mogą być koloru czarnego i ciemnoszarego. Pąkle (skorupiaki żyjące na skórze) i pigmentacja skóry nadają im wygląd nakrapiany.

REJON WYSTĘPOWANIA: szelf kontynentalny i wody przybrzeżne Ameryki Płn. Trzyma się płytszej wody blisko wybrzeża. W odróżnieniu od innych gatunków wali, waleń szary nie występuje na półkuli południowej. Istnieją podgatunki wędrowne, jak i zamieszkujące dany akwen na stałe. Niektóre podgatunki niewędrowne walenia szarego są niepowtarzalne genetycznie.

WĘDRÓWKA: najdłuższa ze wszystkich odbywanych przez ssaki świata coroczna wędrówka - wiosną 8 tys. km na północ na żerowiska w Morzu Beringa i Czukockim, jesienią z powrotem do wód Kalifornii i Meksyku, gdzie się parzy w grudniu-styczniu i gdzie rodzą się małe. Podróżuje samotnie, żeruje w małych stadach.

INTELIGENCJA I TEMPERAMENT: waleń szary, jak inne, ma duży, skomplikowany mózg, bardzo rozwinięte zmysły słuchu i dotyku, wyrafinowane formy społeczne i zachowanie, złożony język, a nawet... dialekty. Pod wodą porozumiewa się na odległość kilkudziesięciu kilometrów i używa swojej "echosondy" do lokalizacji przedmiotów i do orientacji. Jest ciekawski i przyjacielski w stosunku do człowieka i innych stworzeń. Przyciąga go dźwięk silnika łodzi, który przypomina dźwięki wydawane przez walenia. Ociera się o kadłub mniejszych jednostek i przewraca na grzbiet, odsłaniając brzuch do głaskania, co jest dla niego (niej) wielką przyjemnością. W warunkach dzikich w Kolumbii Brytyjskiej obserwowano walenia szarego, jak ocierał się wielokrotnie brzuchem o kamienie w dnie piaszczystym w płytkiej wodzie lub o skały nadbrzeżne.

Od tysięcy lat ludność rdzenna wzdłuż wybrzeża Pacyfiku i Arktyki polowała na walenia szarego. Po poważnych stratach w wyniku wytrzebienia przez floty wielorybnicze i polowania ze stacji wielorybniczych na wybrzeżu w XVIII i XIX w., od r. 1937 zaczęto chronić walenia szarego. Jest pod pełną ochroną prawną od r. 1946, kiedy powstała Międzynarodowa Komisja Wielorybnictwa. Ochrona nie dotyczy wielorybnictwa na cele wyżywieniowe Eskimosów na Alasce i nad Morzem Czukockim, a floty wielorybnicze Japonii i Norwegii nie stosują się do postanowień chroniących walenia szarego. Pogłowie powiększyło się znacznie od tego czasu. W r. 1976 wynosiło ok. 11 tys. sztuk, a w r. 1996 ok. 22 tys. sztuk. W r. 1993 naukowcy stwierdzili, że pogłowie przekroczyło stan sprzed rozpoczęcia wielorybnictwa przemysłowego.

Układem z r. 1855 plemię Indian Makah, jako jedyne w USA, ma zapewniony ubój waleni dla celów wyżywienia, jednak żaden Makah nie polował na wieloryby od 1926 r. i nie ma nauczyciela tradycyjnego wielorybnictwa.

Wojownicy Makah - co prawda w tradycyjnym czółnie i wyposażeni w harpun ceremonialny dla symbolicznego pierwszego ciosu - używają broni palnej kaliber 12,7 mm. Pocisk ma 15 cm długości. Taka broń zamontowana jest na amerykańskich śmigłowcach szturmowych. Makah mają do dyspozycji dwie sztuki tej broni: jedną o masie 13 kg i drugą - 8 kg. Jest to największa strzelba, jaką można odpalić z ramienia bez podpory. Powstała początkowo jako ciężka broń przeciwczołgowa. Strzał z odległości 1,5 km przebija kadłub stalowy. Specjaliści uważają, że aby zdobyć 5 waleni, Makah śmiertelnie ranią ok. 20 sztuk. Eskimosi czukoccy stosują podobną broń i podobną metodę łowów, a są przypadki, że po wypaleniu ponad 500 sztuk amunicji zwierzę dogorywa do dwóch godzin.

Pozwolenie dla Makah stwarza precedens dla każdego plemienia na wybrzeżu Kolumbii Brytyjskiej (18 tys. km). Ponad 12 plemion wyraziło zamiar ubiegania się o prawo do łowów walenia szarego, orki i walenia garbatego w ramach historycznych układów z rządem, jeśli Makah otrzymają pozwolenie na walenia szarego od Międzynarodowej Komisji Wielorybnictwa i od rządu USA. Światowa Rada Wielorybników (World Council of Whalers), z siedzibą w Kolumbii Brytyjskiej, otrzymała od rządów Norwegii i Japonii 20 tys. dolarów na rozpoczęcie działalności w 1996 r. Istnieje podejrzenie, że Makah z tego samego źródła otrzymali pieniądze na kampanię o wznowienie swoich tradycyjnych łowów na walenia.

Tom Happynook - President
World Council of Whalers
Victoria, British Columbia, Canada
: WCW@islandnet.net

Według organizacji broniących walenie - Makah są pionkiem w wielkiej grze wielorybników japońskich i norweskich o rozszerzenie rocznego uboju wali dla potrzeb kulturowych. Jak tylko Makah uda się wziąć pierwszego walenia, Japonia i Norwegia będą miały podstawę roszczeń do wali dla swoich własnych "kulturowych" celów.

Według informacji rozprowadzonej pocztą internetową przez Pasterza Morskiego, Makah od dawna pracowali nad uzyskaniem prawa do polowania. W r. 1994 plemię wygrało 5-letnią walkę o zdjęcie walenia szarego z amerykańskiej listy gatunków zagrożonych. W uzasadnieniu lobbyści Makah zapewnili, że nie chodzi o uzyskanie pozwolenia na łowy waleni, tylko o wyzwolenie funduszy na obserwacje innych zagrożonych gatunków, np. łososia i ptaków morskich. W r. 1995 Makah podpisali umowę z rządem na budowę falochronu i rozbudowę przystani. Celem inwestycji miały być rybołówstwo oraz obsługa turystyki żeglarskiej i wycieczek na obserwacje waleni. Trzy dni po uzyskaniu funduszy od 5 agencji stanowych i federalnych na wykonanie projektu Makah ujawnili chęć polowania na walenie.

Sea Shepherd Conservation Society
/ P. O. Box 628
Venice, California 90294, USA
) 00-1/310-301-73-25
2 00-1/310-574-31-61
: seashepherd@seashepherd.org
: www.seashepherd.org

Pasterz Morski twierdzi, że prawdziwym motywem polowania nie jest podtrzymanie tradycji Makah i utrzymanie się przy życiu. W oficjalnym podaniu do władz USA w r. 1995 Makah napisali: Mamy prawo (...) do uboju waleni nie tylko dla celów ceremonialnych i wyżywienia, lecz także dla celów handlowych. Wartość handlowa jednego walenia wynosi ok. pół miliona dolarów na nielegalnych rynkach Korei, Tajwanu i Japonii. Makah znają korzyści materialne z handlu ze Wschodem, bo już od pewnego czasu eksportują jeżowca morskiego i ogórka morskiego do Japonii.

• w układzie z 1855 r. zapis o wielorybnictwie dla przeżycia został wyparty przez Międzynarodową Konwencję o Regulowaniu Wielorybnictwa;
• nie mają zapotrzebowania wyżywieniowego na mięso wielorybie;
• nie posiadają nieprzerwanej tradycji wielorybniczej;
• nie istnieje pojęcie kulturowej potrzeby wielorybnictwa - jeśli administracji USA i plemieniu Makah uda się ustanowić taki precedens, żaden wieloryb nie będzie bezpieczny wewnątrz 200-milowej strefy wód terytorialnych.

Po polsku:

Aby zmienić na liczbę mnogą, zamiast "I" na początku wstawcie "We". Pasterz Morski poleca wysłać petycję do:

President Bill Clinton
The White House
* 1600 Pennsylwania Avenue
Washington D. C. 20500, USA
) 00-1/202-456-1111
2 00-1/202-456-2461

Will Daley - Administrator
National Oceanic and Atmospheric Administration
Herbert C. Hoover Building, Room 5128
14th and Constitution Avenue, NW
Washington D. C. 20230, USA
) 00-1/202-482-2112
2 00-1/202-482-2741

Pocztę można przekazać do:

Ambasada USA
* Al. Ujazdowskie 29/31
00-540 Warszawa

Wskrzesić stare obyczaje

Podczas gdy kapitan Eric Johnson i jego drużyna polują na walenia w falach Pacyfiku, jego żona musi leżeć bez ruchu w domu - według starego zwyczaju plemienia Makah. Jeśli krząta się po domu, waleń będzie się rzucał i nie będą mogli go złowić. Tak poinformowała "Seattle Post Intelligencer" matriarchini i członkini starszyzny plemiennej - Helma Ward. Żona kapitana, Rachel, jest karmiona i doglądana przez inne kobiety z rodziny. Rusza się jedynie, by użyć nocnika. Boi się, ale my jej nie damy obawiać się za dużo. Razem odmawiamy modlitwy - powiedziała Ward. Świętymi pieśniami, tańcami i modlitwą do walenia, żeby mężczyźni pozostali bezpieczni i nic się im nie stało w morzu, kobiety przygotowują się do pierwszego od ponad 70 lat polowania na walenia. Próbujemy ożywić starego ducha, wskrzesić stare zwyczaje, aby obudzić uczucie duchowości i wspólnoty - powiedziała Marcy Parker, matka kapitana. Kobiety mają nadzieję wkrótce otrzymać wiadomość od łowców, że holują walenia do brzegu. Wioska zbierze się wtedy, by świętować.

Po wyciągnięciu walenia zaszczyt gotowania mięsa i wytopienia tranu przypadnie ayit (wym. ajjit), kucharce przywódców plemiennych północnego wybrzeża Waszyngtonu i głów rodzin. Kucharka nazywana jest za pomocą indiańskiego słowa, którego znaczenie zaginęło. Jako dziewczynka ayit została wybrana do zajęcia kucharskiego. Nauczyła się gotować sposobem uświęconym przez czas, od starszych kobiet w Neah Bay, które gotowały dla swoich rodzin. Dziś została ich garstka. Nauczyła się od nich, jak ubić i przygotować fokę, ośmiornicę i ryby każdego rodzaju. Zgodnie z tradycją, kobiety zabierają swoją porcję do domu, aby ugotować mięso i wytopić tran. Ale wiele lat minęło od ostatniego gotowania walenia, więc ayit będzie uczyć inne kobiety, jak to się robi. Mam dość przyborów i garnków dla siebie, lecz potrzebujemy więcej, aby inne kobiety mogły partycypować. Ayit przyznaje, że trema towarzyszy jej dumie z zaszczytu gotowania walenia, który ma wskrzesić kulturę Makah.

Strona Makah na Internecie zawiera informacje o wiosce Neah Bay, atrakcjach turystycznych i strukturze organizacyjnej plemienia. Wielką atrakcją Neah Bay jest wspaniałe muzeum z ponad 50 tys. eksponatów wykopanych na miejscu pobliskiej wioski zasypanej lawiną ziemi 5 wieków temu. Nowoczesna przystań morska nastawiona jest na całoroczną obsługę jednostek do 60 m długości. Każde z 200 stanowisk jest wyposażone w wodę bieżącą i elektryczność na potrzeby żeglarzy, którzy mogą kontaktować się z morza na dwóch kanałach VHF. Odbiornik ścieków jest także do dyspozycji żeglarzy. Cen za korzystanie z przystani, pola kempingowego i innych usług nie podano.

Plemię Makah jest pełne uznania dla kroków podjętych przez rząd Stanów Zjednoczonych w celu uzyskania pozwolenia na polowanie przez Makah w Międzynarodowej Komisji Wielorybnictwa. Zobowiązujemy się do ciągłych starań współpracy z rządem federalnym dla zapewnienia, że prowadzimy łowy w sposób właściwy i zgodny z prawem. Prosimy opinię publiczną, by pamiętała, że w całej historii Stanów Zjednoczonych miała miejsce smutna nietolerancja dla kultury Indian. Mamy nadzieję, że myślący Amerykanie zadadzą sobie pytanie, czy są w stanie i czy powinni szanować próby zachowania kultury przez małe plemię zgodnie z ochroną zasobów naturalnych.

Połowy wielorybów to tradycja Makah od ponad 2 tys. lat, którą musieliśmy zaprzestać w latach 20. ze względu na wytrzebienie waleni szarych, ale wzrost pogłowia pozwala na wznowienie polowań. Od czasu wykopaliska archeologicznego na terenie naszej wioski Ozette w r. 1970, które odkryło tysiące przedmiotów świadczących o naszej tradycji wielorybniczej, zainteresowaliśmy się naszą historią i kulturą. Wielu z nas czuje, że problemy, jakie mamy ze zdrowiem, wypływają częściowo z utraty tradycyjnego pokarmu z owoców morza i mięsa ssaków morskich. Chcielibyśmy przywrócić mięso wielorybie do naszego pożywienia. Wielu z nas uważa, że problemy z naszą młodzieżą spowodowane są brakiem dyscypliny i dumy, a wielorybnictwo przywróci te wartości.

W układzie z Makah w r. 1855 Stany Zjednoczone obiecały uszanować nasze prawo do wielorybnictwa. To jedyny układ USA z tubylcami zawierający taką klauzulę. Układ z Makah, zatwierdzony przez Kongres USA w r. 1855, stał się prawem państwowym według Konstytucji Stanów Zjednoczonych Ameryki i jest podtrzymany przez sądy federalne i Sąd Najwyższy USA. Układ jest dla nas tym, czym Konstytucja dla innych obywateli USA; to jest spuścizna po naszych przodkach.

Przed rozpoczęciem negocjacji z Makah rząd Stanów Zjednoczonych dobrze wiedział, że nasze plemię zamieszkuje Przylądek Flattery od kilku tysięcy lat i że żyliśmy głównie z wielorybów, fok i ryb. Rząd wiedział, że polowaliśmy na walenie i że mieliśmy dobrze rozwinięty handel tranem, dzięki czemu wzbogaciliśmy się. Kiedy terytorialny zarządca USA - Isaac Stevens przybył do Neah Bay w grudniu 1855 r., rozpoczął 3-dniowe negocjacje z naszymi wodzami. Postawili oni sprawę jasno. Chociaż gotowi byli zrzec się prawa do ziemi na korzyść USA, chcieli gwarancji tradycyjnych praw do oceanu, a szczególnie prawa uboju wielorybów. Notatki z negocjacji zawierają następującą przemowę Stevensa do Makah: Wielki Ojciec wie, jakimi jesteście wielorybnikami - jak daleko wypływacie w morze, by zdobyć walenia. On nie chce Was zatrzymać. Wręcz przeciwnie, on pomoże Wam, przysyłając sprzęt i beczki dla spróbowania tranu.

Stevens wręczył Makah układ na piśmie i wyjaśnił przez tłumacza, że układ zawiera wyraźną gwarancję przez Stany Zjednoczone praw Makah do kontynuacji wielorybnictwa. Układ został wtedy zatwierdzony przez plemię Makah.

Absolutnie nie. Będziemy przestrzegać praw federalnych, które zabraniają handlu mięsem walenia. Nasze prawo plemienne również zakazuje wszelkiego handlu tym mięsem lub innymi częściami ciała walenia, oprócz przedmiotów sztuki wykonanych przez rzeźbiarzy Makah z kości walenia. Mięso podzielone będzie między wszystkich członków plemienia, które obecnie liczy 1 800 osób. Pozostałe mięso będzie zamrożone do późniejszego podziału.

Planowaniu polowania poświeciliśmy wiele uwagi i czasu. Chcemy przeprowadzić je możliwie najzgodniej z tradycją i z maksymalnym bezpieczeństwem dla naszych załóg. Ale musimy też zapewnić zabicie walenia w możliwie najlitościwszy sposób, zgodnie z wymaganiem Międzynarodowej Komisji Wielorybnictwa.

Nie. To jest wyraźnie zabronione w planie wielorybnictwa Makah. Tylko dorosłe, wędrujące walenie będą łowione.

Tak. Wielorybnictwo i walenie są w centrum kultury Makah, w naszych pieśniach, tańcach, wzornictwie i koszykarstwie. Nasza struktura społeczna opiera się na tradycyjnych rodzinach wielorybniczych. Przeprowadzenie łowów wymaga rytuałów i ceremonii, które są głęboko uduchowione. Wierzymy, że polowanie na walenie narzuca cel i dyscyplinę, z korzyścią dla całego plemienia.

Tak. Jesteśmy na to uczuleni. Ale wiemy również, że dużo niechęci zostało wywołane celowo przez organizacje, które wypuściły zasłonę dymną wrogiej propagandy nawołującej opinię publiczną do przeciwstawienia się nam. Niestety, duża część propagandy zawiera dezinformację, wypaczenia i zwykły fałsz. Grupy przeciwne polowaniu są bardzo dobrze zorganizowane i dofinansowane. Wypuszczają nieprzerwany strumień propagandy zaprojektowanej na poniżenie naszej kultury i na granie na ludzkiej sympatii dla wszystkich zwierząt. Być może zatracili w swej retoryce uznanie wartości ochrony kultury plemienia Indian amerykańskich - kultury, która zawsze musiała walczyć z przekonaniem niektórych nie-Indian, że ich wartości przewyższają nasze.

Tak, będą. Plemię Makah przyjęło bardzo szczegółowy plan wielorybnictwa. Plan stanowić będzie część umowy z Państwową Służbą Rybołówstwa Morskiego. Zarówno plan, jak i umowa zobowiązują plemię do przestrzegania przepisów polowania i do współpracy ze Służbą. Wymagania przepisów:

Kontyngent uboju
i ograniczenia uderzeń

"Uderzenie": jakikolwiek raz lub razy zadane waleniowi przy pomocy harpuna, piki, strzelby, materiału wybuchowego lub innej broni, które kończą się lub mogą skończyć się śmiercią walenia. Czasownik "uderzyć" oznacza akt zadania razu lub razów waleniowi. Raz harpunem jest uderzeniem, jeśli harpun wejdzie w ciało walenia. Każdy strzał ze strzelby trafiający w walenia jest uderzeniem. Wielokrotne uderzenia w jednego walenia liczą się jako jedno uderzenie w klauzuli C poniżej.

1. Żaden członek plemienia nie może podejmować się wielorybnictwa, za wyjątkiem udziału w łowach pod przywództwem kapitana wyprawy wielorybniczej, który posiada ważne pozwolenie wielorybnicze wydane przez Komisję Wielorybniczą Makah i zatwierdzone przez Radę Plemienia. Wszelkie powyższe pozwolenia wielorybnicze mają zawierać wszystkie postanowienia niniejszego Planu Wielorybniczego i wszelkie dodatkowe wymagania ustalone przez Komisję i Radę jako potrzebne. Pozwolenia mają być wydawane z intencją łowów waleni wędrownych.
2. Każde pozwolenie wielorybnicze wydane przez Komisję i zatwierdzone przez Radę ma być wydane tylko takiemu kapitanowi wyprawy wielorybniczej, który został zatwierdzony przez Komisję zgodnie z postanowieniami niniejszego Planu. Pozwolenie ma wymienić jednostki, które wezmą udział w polowaniu, członków plemienia, którzy będą stanowić drużynę łowczą, kapitana oraz granice wyznaczonego akwenu, w którym polowanie będzie dozwolone.
3. Komisja nie wyda, a Rada nie zatwierdzi pozwolenia wielorybniczego, bez ustalenia, że kapitan i każdy członek drużyny wielorybniczej zostali zatwierdzeni przez Komisję jako kwalifikujący się do wykonania zadania wyznaczonego w drużynie.
4. Rada ma zawiadomić Państwową Służbę Rybołówstwa Morskiego i Ochronę Wybrzeża USA co najmniej 24 godziny przed zatwierdzeniem pozwolenia wielorybniczego. Wymaganie zawiadomienia wyprzedzającego nie stosuje się, jeżeli na terenie rezerwatu Makah jest już obecny reprezentant Służby. Kapitan ma koordynować plany wyprawy z obecnym w rezerwacie reprezentantem Służby i z Ochroną Wybrzeża przed wyruszeniem.
5. Pozwolenie wielorybnicze wygasa, gdy jedno z poniższych zdarzeń ma miejsce: (1) drużyna wielorybnicza wyciąga walenia na ląd; (2) drużyna wielorybnicza uderzyła walenia, lecz nie jest w stanie wyciągnąć go na ląd; (3) drużyna wielorybnicza nie zdołała uderzyć lub wyciągnąć walenia na ląd w ciągu 10 dni od zatwierdzenia pozwolenia; lub (4) Komisja lub Rada zdecydują się wycofać pozwolenie z jakiejkolwiek przyczyny.
6. Komisja może wydać pozwolenie wielorybnicze jedynie po stwierdzeniu niespełnionego zapotrzebowania wyżywieniowego lub kulturowego w społeczności plemienia Makah.

1. Wyprawa wielorybnicza musi składać się z jednego lub więcej czółen, jednej łodzi pościgowej i jednej lub więcej łodzi pomocniczych.
2. Wszystkie czółna wielorybnicze muszą mieć co najmniej 9 m dł., a załoga musi składać się z harpunnika, strzelca i 6 wioślarzy.
3. Wszystkie łodzie pościgowe muszą mieć co najmniej 5,4 m dł. i mieć napęd silnikiem o mocy wystarczającej do holowania dorosłego walenia do lądu (moc co najmniej 200 koni mechanicznych). Każda łódź pościgowa ma mieć pilota, nurka, zapasowego strzelca i co najmniej jednego dodatkowego członka załogi. Każda łódź pościgowa ma być wyposażona w system nawigacyjny pozwalający dokładnie określić pozycję łodzi w akwenie.
4. Wszystkie harpuny wielorybnicze muszą być wyposażone w przegub połączony z co najmniej jednym pływakiem i muszą być trwale oznakowane znakiem charakterystycznym kapitana dowodzącego drużyną używającą tego harpuna.
5. Strzelba używana w łowach walenia szarego ma być o odpowiedniej, bardzo wysokiej sile rażenia i musi być zatwierdzona do stosowania w wielorybnictwie przez Komisję Wielorybniczą Plemienia Makah.
6. Pierwsze uderzenie walenia szarego ma być zadane prze z harpunnika w czółnie i ma przyczepić jeden lub więcej pływaków do walenia. Bezpośrednio po tym uderzeniu strzelec w czółnie ma oddać strzał w mózg i górny rdzeń kręgowy. Jeśli waleń nie zostanie unieruchomiony pierwszym strzałem, łódź pościgowa puści się w pogoń za waleniem, a strzelcy na jej pokładzie zabiją walenia tak szybko, jak tylko będzie to możliwe za pomocą strzałów wymierzonych w mózg i górny rdzeń kręgowy walenia.
7. Po śmierci walenia załoga łodzi pościgowej przymocuje walenia do holowania do lądu. Waleń będzie szybko odholowany do lądu przez jedną z łodzi pościgowych.
8. Poprzez przestrzeganie ogólnych zasad wymienionych w powyższych punktach F i G, drużyny łowcze mają jak najlepiej postarać się, aby dostarczyć na ląd każdego uderzonego walenia.
9. Komisja Wielorybnicza Plemienia Makah ma prowadzić badania w celu dalszego ulepszania metod łowczych objętych niniejszym planem. Po konsultacji z Komisją i z Państwową Służbą Rybołówstwa Morskiego, Rada Plemienia Makah może od czasu do czasu uzupełnić zapisy niniejszej części planu dla polepszenia bezpieczeństwa, efektywności i humanitarności polowań na szarego walenia.

1. Części walenia zdobyte zgodnie z postanowieniami niniejszego Planu mają być użyte wyłącznie do miejscowej konsumpcji i celów ceremonialnych i nie mogą być sprzedawane lub oferowane na sprzedaż. Żaden członek Plemienia nie może być wynagradzany pieniężnie za udział w wielorybnictwie.
2. Jako wyjątek od powyższego punktu A, tradycyjne rękodzieło (włącznie z wyrobami artystycznymi) wykonane z niejadalnych części walenia może być sprzedawane lub oferowane na sprzedaż na terenie Stanów Zjednoczonych. Członkowie Plemienia nie mogą angażować się w handel międzynarodowy tymi wyrobami.
3. Komisja ma okresowo sprawdzać użytkowanie części walenia wewnątrz rodzin wielorybników i wśród reszty Plemienia w celu ustalenia niezaspokojonej potrzeby na mięso lub inne części walenia. Komisja może przeprowadzać badania dla dokładnego i systematycznego określenia tradycyjnych potrzeb wyżywieniowych i kulturowych.

1. Reprezentant Wydziału Zasobów Naturalnych Plemienia Makah będzie obecny na każdej łodzi pościgowej jako obserwator. Na żądanie Państwowej Służby Rybołówstwa Morskiego, kapitan drużyny wielorybniczej dopuści dodatkowego obserwatora ze Służby na łodzi pościgowej.
2. Obserwator z Wydziału Zasobów Naturalnych Plemienia Makah ma być odpowiedzialny za notowanie godziny, daty i dokładnej pozycji każdego uderzenia walenia. Dla każdego uderzonego walenia obserwator z Wydziału Zasobów ma zanotować, czy jest on wyciągnięty na ląd. Jeśli waleń nie zostanie wyciągnięty, obserwator z Wydziału Zasobów ma opisać okoliczności związane z uderzeniem i oszacować, czy zwierzę doznało zranienia, które może być śmiertelne.
3. Dla każdego walenia wyciągniętego na ląd, obserwator z Wydziału Zasobów ma zanotować długość ciała (mierzoną od punktu na górnej szczęce do wycięcia na płetwie ogonowej), największą szerokość płetwy ogonowej oraz płeć walenia. Obserwator z Wydziału Zasobów ma również zanotować długość i płeć każdego płodu w wyciągniętym waleniu.
4. Obserwator z Wydziału Zasobów ma zanotować, jaki czas upłynął między pierwszym uderzeniem a śmiercią walenia.
5. Obserwator z Wydziału Zasobów ma być odpowiedzialny za opracowanie i przekaz tygodniowych i rocznych sprawozdań wymaganych porozumieniem między Radą Plemienia Makah a Państwową Administracją Oceanów i Atmosfery. W okresach ważności pozwoleń wielorybniczych Wydział Zasobów Naturalnych Plemienia Makah zdawać będzie ustne cotygodniowe sprawozdanie do Państwowej Służby Rybołówstwa Morskiego, z wyszczególnieniem liczby waleni uderzonych i wyciągniętych na ląd. Zgodnie z zapisami w porozumieniach dwustronnych, Wydział Zasobów będzie również dostarczać okresowe ustne i pisemne sprawozdania do reprezentantów Federacji Rosyjskiej o liczbie waleni uderzonych i wyciągniętych na ląd.
6. Do 30.1. każdego roku Wydział Zasobów Naturalnych Plemienia Makah z Państwową Administracją Oceanów i Atmosfery przygotują wspólne sprawozdanie pisemne zawierające wszystkie dane zanotowane przez obserwatora z Wydziału Zasobów według powyższych punktów B do D oraz wszelkie inne dane zanotowane przez pracowników Państwowej Administracji.
7. Wydział Zasobów pomoże pracownikom Państwowej Administracji zebrać próbki ze złowionych waleni, włącznie z - lecz nie wyłączając innych - jajnikami, korkami usznymi, płytami fiszbinowymi, zawartością żołądka i próbkami tkanki. Wydział Zasobów może zbierać dodatkowe próbki dla własnych celów w ramach działań badawczych i kierowniczych Plemienia Makah.

1. Dział Policji Zasobów Naturalnych w Wydziale Prawa i Porządku Makah ma być plemienną agencją odpowiedzialną za wprowadzanie w życie wymagań odnośnie pozwoleń wielorybniczych i niniejszego Planu.
2. Każdy członek plemienia winny wielorybnictwa niezgodnego z niniejszym Planem Wielorybnictwa lub warunkami pozwolenia wielorybniczego wydanego przez Komisję i zatwierdzonego przez Radę będzie pociągnięty do odpowiedzialności przed Sądem Plemiennym Makah za przestępstwo klasy AA, zgodnie z procedurą ustaloną w drugiej ustawie Kodeksu Prawa i Porządku Makah.
3. Kapitan wielorybniczy odpowiedzialny jest za wszelkie przekroczenia pozwolenia wielorybniczego popełnione przez członka drużyny wielorybniczej pod jego dowództwem.

1. Każdy członek plemienia skazany przez Sąd Plemienny za wielorybnictwo łamiące postanowienia niniejszego Planu lub warunki pozwolenia wielorybniczego wydanego przez Komisję będzie ukarany karami przewidzianymi dla przestępstwa klasy AA z paragrafu 5. 8. 01 Kodeksu Prawa i Porządku Makah (obecnie do 5 tys. dolarów USA grzywny i więzienie do 12 miesięcy).
2. Członkowie plemienia skazani za ww. przestępstwo mogą także być pozbawieni prawa do układowego rybołówstwa, polowania i (lub) wielorybnictwa do 3 lat.
3. W ustaleniu srogości kary Sąd ma naradzić się z Komisją i ma wziąć pod uwagę wartość szkody dla honoru Plemienia Makah oraz dla jego zasobów.

Makah Tribal Council
/ P. O. Box 115
Neah Bay, Washington 98357, USA
) 00-1/360-645-2788
: mtcops@makah.com
: www.makah.com

1. : newsworld.cbc.ca/cgi-bin/go.pl?1998/10/01/earth981001a.html
2. : www.primenet.com/~rfwatts/haarp/haarp.html
3. Nicholas L. Johnson, Monitoring and Controlling Debris in Space [w:] "Scientific American" z sierpnia '98.
4. Zakłady Przemysłu Precyzyjnego w Niewiadowie, 97-170 poczta Ujazd k/Tomaszowa Mazowieckiego, składany kajak 2-osobowy "Jantar", 1971.

• Anthony Marr, Whales shouldn't be on the sushi menu [w:] "Vancouver Sun" z 9.10.98.
• Bev Wake, Neah Bay hunt takes former whaler back to 1940s [w:] "Victoria News" z 9.10.98.
• Guide to Whale Watching in Canada, Environment Canada, Ottawa.
• Larry Pynn, Forget the harpoon and use the gun, Makah whaler proposes [w:] "Vancouver Sun" z 6.10.98.
• Larry Pynn, Harpooner leaves Makah whale hunt [w:] "Vancouver Sun" z 5.10.98.
• Larry Pynn, Whalers have tool for the task [w:] "Vancouver Sun" z 3.10.98.
• Makah wives play own part in hunt [w:] "The Times Colonist" z 5.10.98.
• Richard Watts, Greenpeace neutral on whaling [w:] "The Times Colonist" z 5.10.98.
• Terry Glavin, Beyond the grey whales [w:] "The Globe and Mail" z 9.10.98.
• "Tacoma News Tribune" z 1.10.98.
• The Great Whales Migration and Range, Whales of the World, dodatek do: "National Geographic Magazine", tom 150, nr 6, grudzień '76, s.722A.
• "The Province" z 4.10.98.
• The World Book Encyclopedia, World Book, Inc., Chicago 1985.
• : www.makah.com
• : www.theglobeandmail.com

Ł Dziękuję Pawłowi Głuszyńskiemu i Jackowi Gemzikowi za pomoc przy grafikach! - Andrzej Żwawa.

 

Plakat, który został wykorzystany na okładce ZB 17(119)/98, jest dziełem Marcina Michała Kędryny - Studio Kameleon, a nie Jarka Gacha.

• Podrozdział pt. ZUŻYCIE ENERGII powinien zaczynać się na s.23 (a nie 21), od akapitu - Podstawowym źródłem energii niezbędnej do funkcjonowania procesu SAS jest światło. (...).
• Fragment dotyczący osiągów (s.28) powinien brzmieć - Nowe oczyszczalnie w Polsce nie zawsze spełniają obecną normę UE. Dla przykładu - oczyszczalnia w Kamieniu Pomorskim zaprojektowana na 5,3 tys. m³/dobę, testowana przy 1,2 tys. m³/dobę (...); taki sam błąd pojawił się w rozdz. NAJBLIŻSZA PRZYSZŁOŚĆ na s.30 - Ciekawym projektem jest doczyszczalnia SAS dla niewydolnego tradycyjnego zakładu oczyszczania w Jordanii. Po usprawnieniu metodą SAS zakład ten zwiększy przepustowość do 6,8 tys. m³/dobę (...).
• Akapit znajdujący się bezpośrednio pod zdjęciem na s.29 jest podpisem.

Angielska nazwa łabędzia zamieszkującego wybrzeże Kolumbii Brytyjskiej brzmi trumpeer swan (a nie trumpter swan, jak podaliśmy w ZB nr 19(121)/98, s.17, w tekście Oceany w niebezpieczeństwie Piotra Beina). W tym samym tekście mały błąd wkradł się do jednego ze zdań piątego akapitu - zdanie to powinno wyglądać: Nasz optymizm odkrywców jest codziennie temperowany przez świadomość, że nie możemy dłużej grać w ekologiczną ruletkę w oceanach (...). Sprostowania wymaga także zdanie z przypisu do tekstu Zmora w Nowym Brunszwiku: Stanowi to konflikt z rekreacyjną funkcją wybrzeża Kolumbii Brytyjskiej, gdzie co roku tysiące turystów szukają piękna niezakłóconej przyrody i spokoju (ZB 19(121)/98, s.10).

) 0-601/94-64-04

Przepraszamy Autorów i Czytelników.