PRZYRODA, TRADYCJA I LUDZIE
- EKOROZWÓJ W BESKIDACH
NOWY PROJEKT STOWARZYSZENIA DLA NATURY "WILK"

DLACZEGO TU?

Beskid Żywiecki i Śląski to jedne z najciekawszych rejonów polskiej części Karpat. Ze względu na liczne wartości przyrodnicze utworzono tutaj Babiogórski Park Narodowy, a także Żywiecki Park Krajobrazowy i Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego oraz liczne rezerwaty. Bogaty jest świat roślinny, rosną tu m.in. takie florystyczne rarytasy jak: urdzik karpacki, czosnek syberyjski, niebielistka trwała i liczne storczyki. Tereny te są ostoją wszystkich dużych drapieżników występujących w naszym kraju: niedźwiedzia, rysia i wilka, a także rzadkich gatunków ptaków - głuszca, siewierniaka, dzięcioła trójpalczastego. Zlokalizowane są tu dwa, najwyżej położone w Polsce, stanowiska ginącego gatunku nietoperza - podkowca małego, a także kilka jego kolonii rozrodczych na strychach kościołów. Bardzo interesująca jest rzeźba terenu, wiele tu skałek i jaskiń, w tym najdłuższy tego typu obiekt w Polskich Karpatach Fliszowych - Jaskinia w Trzech Kopcach, mająca prawie kilometr długości.

Równie interesujące jak wartości przyrodnicze są pamiątki historyczne i lokalne tradycje. Od starożytności przebiegały tędy szlaki handlowe, co potwierdzają badania archeologiczne, dzięki którym odnaleziono tu m.in. sporo monet z okresu cesarstwa rzymskiego. Na wzgórzu Grojec istniała także osada z okresu kultury łużyckiej. W średniowieczu napłynęła w te rejony ludność wołoska, silnie związana z pasterstwem. Rozwinęły się więc bogate tradycje życia pasterskiego i szałaśnictwa. Do dziś przetrwał tutejszy góralski folklor kultywowany przez miejscowe zespoły folklorystyczne. W sierpniu każdego roku odbywa się tu Tydzień Kultury Beskidzkiej wraz z Międzynarodowymi Spotkaniami Folklorystycznymi, natomiast w styczniu tzw. Żywieckie Gody - festiwal zespołów kolędniczych i obrzędowych, we wrześniu w Żywcu posłuchać można koncertów w ramach Dni Muzyki Dawnej. W Beskidzie Żywieckim i Śląskim podziwiać możemy stare drewniane budownictwo, w tym liczne jeszcze szałasy pasterskie różnego typu, wiele zabytkowych kapliczek. W niektórych miejscowościach zjeść można lokalne potrawy, np. w zabytkowej karczmie w Jeleśni, gdzie serwuje się wyborną kwaśnicę, pierogi i chleb zbójnicki.

NIEBEZPIECZEŃSTWA

Tereny te od pewnego czasu dynamicznie się rozwijają pod względem turystycznym i rekreacyjnym. Niestety najczęściej jest to tzw. turystyka masowa, stwarzająca poważne zagrożenia dla wartości przyrodniczych i krajobrazowych poprzez rozwój ośrodków narciarskich, budowę tras zjazdowych i wyciągów, imprezy masowe, itd.

Innym zagrożeniem jest wykupywanie terenu pod budowę licznych daczy, w większości szpecących krajobraz trywialną architekturą. Podobną niedbałość o zharmonizowanie nowopowstających budynków z krajobrazem przejawiają coraz częściej tutejsi mieszkańcy. Stare drewniane chałupy są wyburzane lub sprzedawane na dacze, a ich nowi właściciele często zmieniają tradycyjny wygląd np. obijając ściany sidingiem.

Lokalne społeczności często nie doceniają wagi otaczających ich wartości przyrodniczych. Notuje się np. przypadki pozyskiwania drewna z rezerwatów, plagą jest kłusownictwo, którego ofiarami padają również gatunki rzadkie i chronione. W zapomnienie idą lokalne tradycje i zwyczaje. Zarówno regionalne budownictwo, jak i obrzędy odchodzą w zapomnienie, wypierane przez coraz to bardziej zunifikowane i szablonowe formy.

POMYSŁ NA PRZYSZŁOŚĆ

Istnieje jednak możliwość bardziej zrównoważonego rozwoju tych terenów w harmonii z przyrodą i przy zachowaniu miejscowych tradycji. Dobrym pomysłem wydaje się w tym przypadku rozwój turystyki przyrodniczej (popularnej szczególnie wśród społeczeństw z krajów zachodnich, lecz zyskującej liczne rzesze sympatyków także i u nas) połączonej z promocją lokalnej kultury i historii.

Trudno, bez ekonomicznego uzasadnienia, przekonać lokalną ludność do pozostawiania starych, drewnianych chałup czy też do zerwania z kłusownictwem, wycinaniem drzew, truciem wilków jeśli jest to, w ich przekonaniu, jedyny sposób na rozwój regionu. Trzeba pokazać lokalnym społecznościom, że agro- lub eko-turystyka oparta na wartościach przyrodniczych i kulturowych obszarów, na których mieszkają, może stać się motorem lokalnego zrównoważonego rozwoju. Charakterystyczny wizerunek regionu, jako miejsca, gdzie spotkać się można z dziką przyrodą i lokalnymi tradycjami, podpatrywać zwierzęta w środowisku naturalnym, tropić i odnajdywać inne ślady ich bytowania w lesie, czy też skosztować miejscowych potraw, może przywabiać rzesze turystów, w tym turystów zagranicznych. Z ich goszczenia, oprowadzania czy żywienia, społeczności lokalne mogą czerpać określony dochód. Z drugiej strony, turyści ci nie będą tylko pozostawiać tu pieniędzy, ale pokażą mieszkańcom jak ogromnym skarbem jest otaczająca ich dzika przyroda, harmonijny krajobraz i kultywowanie tradycji, że wartości te nie są jedynie zbędnym balastem utrudniającym rozwój, ale podstawowym paliwem tegoż rozwoju.

Ważnym elementem promocji regionu jest ukształtowanie jego charakterystycznego wizerunku, swoistej wizytówki. Dobrym wyróżnikiem regionu jest naszym zdaniem obecność wszystkich trzech gatunków dużych drapieżników. Stosunkowo nieliczne są tu przypadki szkód wśród zwierząt gospodarskich, dlatego stosunek lokalnej społeczności do tych zwierząt jest wyraźnie pozytywniejszy niż np. w Bieszczadach, czy w Beskidzie Sądeckim. Z drugiej strony duże drapieżniki są ogromnym magnesem, przyciągającym turystów, szczególnie z krajów, w których zostały one dawno już wytępione. Bardzo atrakcyjne może być uczestniczenie w warsztatach, podczas których poznaje się zwyczaje drapieżników, ich środowisko oraz tropi się je osobiście w terenie.

Realizowany program lokalnego, zrównoważonego rozwoju Beskidu Śląskiego i Żywieckiego, opartego na wartościach przyrodniczych i kulturowych, będzie dobrym przykładem, modelem, który można będzie przeszczepiać do pozostałych regionów Karpat, jak i innych części Polski.

Głównym celem projektu jest skuteczna ochrona wartości przyrodniczych i kulturowych tej części polskich Karpat. Za cele pośrednie stawiamy sobie: wzrost świadomości i poszanowania dla wartości przyrodniczych oraz miejscowych tradycji przez społeczność lokalną oraz stworzenie oferty form wypoczynku i rekreacji alternatywnych dla agresywnej i zagrażającej wartościom przyrodniczym i kulturowym, turystyki masowej.

Projekt realizowany będzie przez zespół Stowarzyszenia dla Natury "WILK" we współpracy z lokalnymi instytucjami i organizacjami związanymi z organizacją turystyki i ochrony przyrody. Koordynatorem projektu jest: Robert W. Mysłajek.

Projekt "Przyroda, tradycje i ludzie - ekorozwój w Beskidach" finansowany jest z: dotacji Fundacji "Partnerstwo dla Środowiska", udzielonej w ramach programu "Szlak Bursztynowy", a także ze środków własnych SDN "WILK" oraz darowizn osób i instytucji.

Serdecznie zapraszamy do współpracy wszystkie zainteresowane instytucje oraz osoby indywidualne, szczególnie mieszkające w Beskidzie Śląskim i Żywieckim, lub w okolicach.

KOMUNIKAT

Informujemy, że 1.5.99 Towarzystwo Naukowe Prawa Ochrony Środowiska zrezygnowało z prowadzenia Biura Informacji i Porad o Prawie Ekologicznym udzielającego bezpłatnych porad prawnych. Biuro kontynuuje swoją dotychczasową działalność pod patronatem nowego stowarzyszenia - Centrum Prawa Ekologicznego. Adres i telefon Biura pozostaną bez zmian.