CHRZEŚCIJAŃSKIE SPOJRZENIE NA EKOLOGIĘ

Bardzo lakoniczna definicja ekologii¹ mówi, że jest to nauka o środowisku - dziedzina biologii, która zajmuje się badaniem wzajemnych stosunków między organizmami a otaczającym je środowiskiem. Jakby nie patrzeć - okazuje się stosunkowo często, że we współczesnym świecie pojęcie ekologii bywa wypierane w szumie informacyjnym przez pojęcie ekopolityki. Dzieje się tak w trakcie mających miejsce na świecie procesów globalizacji. Ekopolityka bowiem zajmuje się gospodarczymi, ekologicznymi i etycznymi skutkami zmian w środowisku naturalnym z perspektywy stosunków międzynarodowych².

Tak szeroki zakres ochrony środowiska naturalnego, jaki ma miejsce w ramach ekopolityki, jest stale obecny w chrześcijańskiej myśli społecznej. Już w encyklice "Quadragesimo anno" (1931) papież Pius XI pisał: Człowiek uświadamia sobie nagle, że wskutek nierozważnego wykorzystywania przyrody powoduje niebezpieczeństwa jej zniszczenia i że z kolei on sam padnie tego ofiarą. Nie tylko środowisko materialne staje się groźne przez zniszczenie i odpadki, nowe choroby i potężne środki zagłady, ale samo współżycie między ludźmi wymyka się spod jego kontroli, tak że w przyszłości może się stać ono nie do zniesienia: oto problem społeczny bardzo rozległy, dotyczący całej rodziny ludzkiej (QA 21)³. Pius XI równocześnie przestrzega świat przed katastrofą mogącą nastąpić, gdyby pozwolono zatriumfować porządkowi rzeczy, który zadaje gwałt nie tylko Bogu, ale także i prawu naturalnemu⁴.

W dalszym nauczaniu Kościoła widać znaczną korelację problemu ochrony środowiska z niewłaściwie pojmowaną ekonomią i polityką gospodarczą, która z uwagi na przyczynianie się do jego degradacji została poddana krytyce przez kolejnych namiestników Chrystusa. Wszyscy oni jednak uważają, że problem czystego środowiska w dużej mierze jest problemem etycznym. Tak naprawdę bowiem stan czystości środowiska naturalnego decyduje się w ludzkich sumieniach, a dopiero w ślad za tym są podejmowane konkretne decyzje. Papież Jan XXIII w "Pacem in terris"⁵ (1963) gorąco apeluje o ochronę dobra wspólnego - szczególnie zaś upomina się o jego bezwzględną ochronę na płaszczyźnie światowej. Nikt rozsądny nie może mieć wątpliwości co do tego, że środowisko naturalne jest jednym z podstawowych elementów tego dobra wspólnego. W "Populorum progressio" (1967) Paweł VI wyraźnie dostrzega złą sytuację środowiska naturalnego w społeczeństwie uprzemysłowionym jako najistotniejszym czynniku destrukcji przyrody, który grozi pogorszeniem sytuacji z powodu różnego rodzaju zaburzeń⁶. Ale z drugiej strony widzi też, że społeczeństwo uprzemysłowione jest zjawiskiem dobrym, gdyż umożliwia podniesienie poziomu życia ludności biednej.

Tak naprawdę chyba dopiero jednak nauczanie Jana Pawła II stało się przełomowym głosem w obronie ochrony środowiska naturalnego. W encyklice "Centesimus annus" (1991) papież zwraca uwagę, że "kwestia ekologiczna" pozostaje w ścisłej korelacji z problemem konsumizmu⁷, który przyczynia się do degradacji środowiska naturalnego przez bezmyślne korzystanie z darów przyrody. Jest to ewidentny błąd antropologiczny, który tkwi u korzeni bezmyślnego niszczenia środowiska i jest opanowany pragnieniem posiadania i używania, bardziej aniżeli bycia i wzrastania⁸.

EKOTEOLOGIA

WCC Publications (wydawnictwo Światowej Rady Kościołów) opublikowało w 1995 r. tom esejów zatytułowanych "Ecotheology. Voices from South and North" (Ekoteologia. Głosy Północy i Południa). Zajmują się one fundamentalnymi problemami chrześcijańskiego świadectwa i stylu życia w powiązaniu z przetrwaniem rodzaju ludzkiego i całej planety. Zebrane przez Davida G. Hallmana teksty pogrupowano w pięciu rozdziałach: świadectwa biblijne, wyzwania teologiczne, spojrzenie ekofeminizmu i ludów tubylczych, oraz implikacje etyczne. Dzieło niewątpliwie bardzo przydatne dla chrześcijańskich ekologistów.

Podobne stanowisko prezentuje katolik Edward P. Echlin w wydanej tego roku książce "Earth Spirituality: Jesus at the Centre" (Duchowość Ziemi: Jezus w centrum). Stawia on pięć pytań: Dlaczego człowiek pojawił się na Ziemi? Jak Bóg poprzez Jezusa może być powiązany z Ziemią? Jak można wraz z Jezusem żyć duchowością Ziemi? Jak włączyć duchowość Ziemi w Kościół? Sugeruje, że wszystkie odpowiedzi na te pytania muszą pobudzić chrześcijan do nieodpartej miłości, uzdrawiania i ochrony Ziemi oraz wszystkich jej stworzeń. Swoją filozofię zawiera w tezie, że duchowość chrześcijańska, by być wierna Pismu i tradycji, musi objąć Ziemię: "w Jezusie Bóg zstąpił nie tylko w ludzkość, lecz w całą ziemską wspólnotę".