CZŁOWIEK I PRZYRODA
W KORANIE

Jednym z największych dzisiaj zagrożeń globalnych dla egzystencji ludzkości są problemy środowiska, problemy spowodowane przez ludzi. Sami niszczymy przyrodę, która daje nam pożywienie, czystą wodę i powietrze. Ludzie na szczęście zaczęli rozumieć, że jakoś temu trzeba zapobiec i starają się znaleźć strategie mogące uporać się z tymi problemami. Niektórzy uważają, że powinniśmy uczyć się od ludów pierwotnych, ponieważ przez długi okres żyli oni w harmonii z naturą. Inni z kolei obwiniają religie monoteistyczne za to, że dzisiaj znajdujemy się w kryzysie ekologicznym. Uważają, że w Biblii istnieją podstawy na ludzką dominację natury.

Islam ma swoją własną etykę ekologiczną, oraz własne prawa dotyczące ochrony przyrody i zwierząt opierające się na indywidualnej odpowiedzialności moralnej, którą każdy z nas ma przed Allahem. Odpowiedzialność, która także oznacza, że w najlepszy sposób musimy się opiekować przyrodą i zwierzętami. Wiele zostało napisane na temat ekologii z islamskiego punktu widzenia, pozostało tylko, abyśmy teorię stosowali w praktyce.

W tym artykule postaram się przybliżyć kilka bardzo ważnych cytatów z Koranu, które dają wskazówki co do postępowania z otaczającym nas środowiskiem.

NATURA LUDZKA

"I oto powiedział Pan do aniołów: 'Ja umieszczę na Ziemi namiestnika (khalifa)'. Oni powiedzieli: 'Czy umieścisz na niej tego, kto będzie szerzył na niej zepsucie i będzie przelewał krew, kiedy my głosimy Twoją chwałę i głosimy Twoją świętość?' Powiedział: 'Zaprawdę, Ja wiem to, czego wy nie wiecie!' I On nauczył Adama wszystkich imion, potem przedstawił wszystkie stworzenia aniołom mówiąc: 'Obwieśćcie Mi ich imiona, jeśli jesteście prawdomówni!' Oni powiedzieli: 'Chwała Tobie! My nie mamy żadnej innej wiedzy poza tym czego nas nauczyłeś. Ty zaprawdę jesteś Wszechwiedzący, Mądry!' On powiedział: 'O Adamie! Obwieść im ich imiona!' A kiedy Adam im obwieścił ich imiona, powiedział Pan: 'Czyż wam nie powiedziałem? Ja znam to co skryte, w niebiosach i na ziemi, i Ja wiem co wy ujawniacie i co skrywacie.'

A kiedy powiedzieliśmy do aniołów: 'Oddajcie pokłon Adamowi!' oni oddali pokłon, z wyjątkiem Iblisaⁱ). On odmówił, wbił się w pychę i znalazł się wśród niewiernych." (Koran, 2:30-34)

Zadaniem człowieka jest bycie namiestnikiem Allaha, powiernikiem i przedstawicielem mającym za zadanie opiekę nad resztą stworzenia. Do swojej pomocy człowiek dostał wiedzę 'ilm'. Wiedza ta może być użyta dla dobrych i złych celów, a wiadomo przecież jaką obosieczną bronią jest wiedza naukowa. Nawet wtedy, gdy pierwszy człowiek został stworzony, aniołowie się sprzeciwiali wiedząc ile szkody (fasad) może wyrządzić i jaką destruktywną moc posiada człowiek. Wersety Koranu 2:204-205 pokazują, że pojęcie 'fasad' obejmuje niszczenie przyrody:

"Wśród ludzi jest taki, którego słowa o życiu na tym świecie zadziwiają cię; on bierze Boga za świadka na to, co jest w jego sercu; a przecież on jest w sporze najbardziej uparty. Kiedy się odwróci, chodzi pośpiesznie po ziemi, by szerzyć na niej zepsucie i niszczyć zasiewy i bydło. A Bóg nie lubi zepsucia (fasad)" (Koran, 2:204-205)

Jednym z największych grzechów w Islamie jest duma. Adam i Ewa popełnili błąd wobec siebie samych 'dhulm an-nafs', gdy zjedli owoce zabronionego drzewa. Można to porównać do błędów, które ludzie popełniają względem środowiska, błędy których skutki wpływają na nich samych. Powodem jest ludzki egoizm, przez który ludzie bardziej myślą o materialnej obfitości tego świata niż o Bogu i życiu przyszłym. Allah opisuje to w Koranie:

"I szatan podszepnął mu pokusę, mówiąc: 'O Adamie! Czyż mam ci wskazać drzewo wieczności i królestwo nieprzemijające?'" (Koran, 20:120)

Zastanawiając się nad mądrością tych wersetów możemy zrozumieć, że Koran jest nam w stanie dać przewodnictwo w naszych doczesnych problemach przetrwania. Chodzi o zmianę nas samych, tak aby wszelkie nasze chęci i aspiracje bardziej były skierowane na duchowość, a mniej na materializm. Szatan kusi nas dobrami tego życia. My natomiast musimy się starać, aby żyć w zgodzie z naszą prawdziwą naturą, naszą 'fitrąⁱⁱ' (Koran, 30:30). Człowiek podjął się pewnej odpowiedzialności, opieki nad naszą Ziemią, której inne stworzenia nie chciały podjąć (Koran, 33:72).

NATURA NATURY

Natura jest muzułmaninem, która wychwala i wznosi modły do Allaha. Allah objawił w Koranie:

"Czy ty nie widzisz, że Bogu wybijają pokłony ci, którzy są w niebiosach, i ci którzy są na Ziemi, i słońce, i księżyc, i gwiazdy, góry drzewa i zwierzęta i wielu spośród ludzi? Ale dla wielu kara jest słuszna!" (Koran, 22:18).

"Trawy i drzewa wybijają pokłony." (Koran, 55:6).

"Czy nie widziałeś, iż Boga wysławiają ci, którzy co są w niebiosach i na Ziemi, i ptaki z rozpostartymi skrzydłami? Każdy wie jak się modlić i wysławiać Boga. Bóg wie dobrze co oni czynią." (Koran, 24:41).

Mówią o tym także inne wersety (17:44, 57:1, 61:1). Słowo natura, przyroda nie występuje w Koranie, Allah o niej mówi jako o stworzeniu. Natura odzwierciedla wszelkie dowody (ayat) na to, że Bóg istnieje, dlatego też stworzenie jest manifestacją Stwórcy. Wszystkie te znaki istnieją w przyrodzie po to, aby człowiek, używając swoich zmysłów, otrzymał dowody na istnienie Stwórcy. Jest to wyraźnie opisane w Koranie, 16:65-69:

"Bóg zesłał z nieba wodę i ożywił przez nią ziemię po jej śmierci. Zaprawdę, w tym jest znak dla ludzi, którzy słuchają!

Zaprawdę macie pouczający przykład w waszych trzodach! My poimy was tym, co jest w ich wnętrznościach, między pokarmem strawionym a krwią - mlekiem czystym, przyjemnym dla pijących...

I objawił twój Pan pszczołom: 'Wybierajcie sobie wasze mieszkania w górach, w drzewach i w tym co ludzie budują; następnie jedzcie ze wszystkich owoców i chodźcie pokornie drogami swego Pana!' Z wnętrzności ich wychodzi napój różnego koloru, w którym ludzie znajdują uzdrowienie. Zaprawdę w tym jest znak dla ludzi, którzy się zastanawiają!" (Koran, 16:65-69)

RELACJA CZŁOWIEKA Z PRZYRODĄ

To jak muzułmanin postępuje wobec natury wiąże się z jego stosunkiem do Allaha. Przyroda ma swoją wartość, ponieważ jest stworzeniem Allaha. Allah jest Stworzycielem (al-Khaliq), Twórcą (al-Bari') i Kształtującym (al-Musałłir) (Koran, 59:24). Allah jest Właścicielem natury (Koran, 25:2, 20:6). Człowiek jest jej zarządcą, któremu ziemia i życie zostało wypożyczone.

"O ludu mój! Życie na tym świecie jest przemijającym używaniem; a życie ostateczne zaprawdę jest siedzibą stałości!" (Koran, 40:39)

Gdy spostrzeżemy, że zostaniemy osądzeni za nasze postępowanie, natura także zostanie objęta islamską etyką. Allah stworzył przyrodę jako poddaną nam (Koran, 45:12-13), ale człowiek odpowiada niewdzięcznym i niewłaściwym postępowaniem (dhulm).

"Bóg jest Tym, który stworzył niebiosa i ziemię i spuścił z nieba wodę; i wyprowadził dzięki niej owce jako zaopatrzenie dla was. On podporządkował wam okręty, aby pływały po morzu na Jego rozkaz. On podporządkował wam rzeki.

On podporządkował wam słońce i księżyc, które nieustannie dążą swoim kursem, a także noc i dzień.

On dał wam wszystko, o co prosiliście. Jeślibyście chcieli zliczyć dobrodziejstwa Boga, to zliczyć ich nie zdołacie. Zaprawdę człowiek jest bardzo niesprawiedliwy i niewdzięczny!" (Koran, 14:32-34)

To, że możemy w pewnej mierze zmieniać przebieg przyrody, jak to dzisiaj się dzieje, jest tylko próbą na wdzięczność człowieka wobec Boga. Przetrwanie wymaga korzystania z zasobów naturalnych. To korzystanie może jednak być problematyczne, ponieważ wszelkie korzystanie z nich jest pełne konfliktów. Jest to doskonale opisane w Koranie (57:25) w przypadku żelaza, które może być wykorzystane zarówno dla celów pożytecznych jak i destruktywnych:

"Wysłaliśmy już Naszych posłańców z jasnymi dowodami i zesłaliśmy z nimi Księgę i równowagę aby ludzie stali przy sprawiedliwości. I zesłaliśmy żelazo, w którym jest moc straszna i korzyści dla ludzi."

Dzień Sądu Ostatecznego, gdy zapanuje kosmiczna sprawiedliwość, zostanie poprzedzony wielkimi katastrofami naturalnymi. Jest to opisane w wielu miejscach w Koranie. Niektórzy tłumaczą te wersety tak, że dzisiejsze katastrofy ekologiczne są dowodem na to, iż dzień ten jest już blisko. Następujące wersety są także ostrzeżeniem dla tych, którzy się szczycą i wydaje im się, że mają władzę nad ziemią:

"A kiedy On ich wyratuje, oto oni znowu szerzą zepsucie na ziemi, bez żadnego prawa. 'O ludzie! Wasza nieprawość spadnie tylko na was samych. To jest tylko krótkie używanie życia na tym świecie, bo do nas powrócicie, a wtedy My wam obwieścimy to co czyniliście.'

Życie tego świata jest podobne do wody, którą spuściliśmy z nieba: miesza się z nią roślinność ziemi, którą żywią się ludzie i zwierzęta. A kiedy ziemia nabrała swojej ozdoby i upiększyła się, a jej mieszkańcy myślą, że nią władają, dochodzi do niej Nasz rozkaz, nocą lub dniem, i My czynimy ją polem zżętym, jak gdyby wczoraj nie była kwitnąca. W ten sposób wyjaśniamy znaki ludziom, którzy się zastanawiają." (Koran, 10:23-24)

Jako muzułmanie musimy pokornie się pokłonić przed Allahem i uświadomić sobie, że wszelka władza tylko do Niego należy. Nie możemy bowiem, bez woli i zezwolenia Allaha, ani dominować ani kontrolować natury. Allah obdarzył nas wszystkim czego tylko zapragniemy, i musimy się tym dobrze zajmować, i być za te dobra wdzięczni. Nasza wiara powstrzymuje nas od ucieczki przed naszą odpowiedzialnością.