Polski zrównoważonego rozwoju przyczynek?

Od dwóch lat trwa proces opracowania zasad zrównoważonej gospodarki leśnej. 25.2 ich projekt został opublikowany w celu szerokiej konsultacji publicznej. Po zakończeniu tego procesu zasady będą obowiązywały we wszystkich polskich lasach posiadających certyfikaty dobrej gospodarki leśnej FSC.

W Polsce certyfikacja lasów zaczęła się w 1996 r. Certyfikaty nadawane Dyrekcjom Regionalnym miały ważność na 5 lat. Leśnicy mogli też zacząć sprzedawać drewno ze znakiem FSC. Dziś dyrekcje ubiegają się już o przedłużenie certyfikatów na kolejne 5 lat. Jest to najlepszy dowód na to, że certyfikat, z ekonomicznego punktu widzenia, jest polskim leśnikom (a raczej odbiorcom ich drewna) potrzebny.

Największą chyba zaletą systemu certyfikacji FSC opracowanego podczas Szczytu w Rio 10 lat temu było dopuszczenie wszystkich zainteresowanych organizacji społecznych i przyrodniczych do udziału w decydowaniu o rzeczywistości leśnej. Sposób na partycypację wszystkich zainteresowanych to 3 izby w organizacjach nazywanych Grupami Roboczymi, które opracowują dla danego kraju Zasady Zrównoważonej Gospodarki Leśnej.

Udział głosów i członkowie Polskiej Grupy Roboczej FSC:

Obecnie 8 Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych posiada certyfikat FSC dla gospodarki leśnej nadany w oparciu o międzynarodowe Zasady Zrównoważonej Gospodarki Leśnej. W momencie powstania Krajowej Grupy Roboczej i opracowanych przez nią krajowych zasad, to one stanowić będą dokument weryfikujący wszystkie nadane certyfikaty.

Obecnie odbywa się proces konsultacji społecznej tych nowych zasad, wybiegający poza członków Grupy Roboczej. Szczególnie gorąco więc zachęcamy wszystkich zainteresowanych do nadsyłania komentarzy i uwag.

Zasady podzielone są na 10 części opisujących szeroką problematykę leśnictwa w Polsce. Całość opracowania dostępna jest na stronie internetowej Polskiej Grupy Roboczej FSC: http://www.fsc.pl.

Dla przyrodników interesujące mogą być szczególnie punkty dot. oddziaływania gospodarki leśnej na środowisko oraz ochrony lasów szczególnie cennych. Dyskusja o walorach przyrodniczych i zachowaniu naturalności drzewostanów gospodarczych stanowiła najtwardszy orzech do zgryzienia dla grupy opracowującej standardy. Ścierały się tutaj bowiem najbardziej skrajne poglądy. Uzyskany kompromis niewątpliwie potwierdza sens dyskusji i wymiany zdań.

A oto kilka tematów i interesujących zapisów z nowej wersji zasad.

Martwe drewno

Coraz częściej przyrodnicy i leśnicy (wprowadźmy taki podział dla uproszczenia) dostrzegają konieczność pozostawiania w drzewostanach drewna rozkładającego się - naturalnego składnika wszystkich naturalnych ekosystemów leśnych. Dla lasów gospodarczych powstała następująca propozycja:

"6.7.7. W lasach istnieją zasoby rozkładającego się drewna, dąży się do docelowego stanu conajmniej 5% miąższości drzewostanów, istnieją i są stosowane procedury prowadzące do osiągnięcia takiego stanu w okresie bieżącego pokolenia drzewostanu."

Dalej wprowadzono regulację co do zróżnicowania gatunku (tak jak drzewostan macierzysty) i form rozkładającego się drewna (drzewa stojące, wykroty itp.)

Wyłączanie powierzchni leśnych z użytkowania

Zacznijmy od sformułowania:

"6.1.4. Istnieją powierzchnie porównawcze, wyłączone z użytkowania i zabiegów hodowlano-pielęgnacyjnych, umożliwiające porównanie przyrodniczych efektów gospodarki leśnej z efektami przebiegu spontanicznych procesów przyrodniczych.

• Powierzchnie porównawcze powinny reprezentować całość lokalnego zróżnicowania lasów i być dostatecznie duże aby zapewnić niezakłócony przebieg zachodzących na nich procesów."

Jako te powierzchnie można uznać lasy w sąsiednich parkach narodowych, rezerwatach przyrody, pod warunkiem, że są trwale chronione w sposób bierny. Nie można zaliczyć na poczet powierzchni porównawczych lasów w rezerwatach i parkach, dla których w planach ochrony przewidziano wykonywanie zabiegów czynnej ochrony przyrody.

Podobnie wskaźnik liczbowy dla zwiększenia i zachowania poziomu bioróżnorodności, choć niedoskonały sam w sobie, stanowić może punkt odniesienia nie tylko w Polsce:

"6.6.7.2. Spontanicznemu biegowi naturalnych procesów przyrodniczych pozostawia się - oprócz powierzchni porównawczych - jak najwięcej powierzchni (docelowo nie mniej niż 10% powierzchni lasu), w tym:

• Powierzchnie nieprzydatne do produkcji leśnej i nie wymagające zabiegów hodowlanych, np. bory bagienne, lasy na wychodniach skalnych, lasy niedostępne itp.

• Część przejmowanych gruntów porolnych - do spontanicznego zalesienia

• Lasy w rezerwatach przyrody, o ile wynika to z planu ochrony rezerwatu"

Zmiana udziału rębni zupełnych i wzrost różnorodności zabiegów

Duży udział zrębów zupełnych w naszej praktyce leśnej to jedno z większych wyzwań dla naukowców i leśników. Niezmiernie trudno jest bowiem zmienić tę statystykę, zwłaszcza z uwagi na trudną sytuację finansową Lasów Państwowych. Stąd zapis w nowych zasadach ma charakter "niezwykle łagodny", choć możliwy do weryfikacji przez audytorów:

"6.7.3. Wszędzie tam, gdzie to możliwe, stosuje się odnowienia naturalne uzyskiwane przy większym udziale rębni przerębowych, stopniowych i częściowych.

• Udział odnowień naturalnych w gospodarce leśnej wzrasta

• Udział rębni zupełnej w gospodarce leśnej spada"

oraz:

"6.7.5. Wszystkie rodzaje rębni, w tym rębnie przerębowe, stopniowe i częściowe, stosuje się w praktyce w gospodarce leśnej.

• Udział typów rębni stosowanych najrzadziej wzrasta."

Mimo, że istnieją już regulacje wskazujące na modyfikowanie samych zrębów zupełnych autorzy przygotowywanych zasad sformułowali obligatoryjny zapis dotyczący pozostawiania części drzewostanów w cięciach rębnych:

"6.7.6. We wszystkich cięciach rębnych prowadzących do zmiany pokolenia drzewostanu, część miąższości drzewostanu pozostawia się na następne pokolenie drzewostanu.

• W skali nadleśnictwa pozostawia się nie mniej niż 5% (miąższości lub powierzchni) tych drzewostanów i parametr ten wzrasta."

To tylko przykładowe regulacje Zasad Zrównoważonej Gospodarki Leśnej. Cały dokument liczy ok. 20 str. Jednak napisany jest językiem przystępnym i czyta się go dość łatwo. Taki zresztą jest sens certyfikacji i opracowywania zasad - muszą one być zrozumiałe nie tylko dla wąskiego kręgu leśników. Szczególnie ważnym jest natomiast zrozumienie przez wszystkich idei zrównoważonego rozwoju, którego filarami jest szeroki udział zainteresowanych stron w podejmowaniu decyzji. Wypada również coraz częściej oddzielać od siebie dwa pojęcia, jakimi są:

• zrównoważona gospodarka drzewna (sustainable timber management)
• zrównoważona gospodarka leśna (sustainable forest management)

Tego rozróżnienia nie można znaleźć obecnie w prawodawstwie leśnym w Polsce i być może zasady opracowywane przez polskie organizacje skupione w Grupie Roboczej FSC mogą stanowić istotną jakościową zmianę. Idąc dalej, niewątpliwie trzeba będzie znaleźć również odpowiedź na pytanie, czy obecna samodzielność finansowa Lasów Państwowych nie będzie dla nich zagrożeniem i pętlą na własnej szyi? Czy finansowanie ochrony przyrody to tylko obowiązek leśników? Niestety patrząc na budżety Parków Narodowych nie można być optymistą co do finansowania przyszłości ochrony przyrody w Polsce ze wspólnej kasy. To smutna refleksja, ale chyba najlepszym rozwiązaniem będzie wspólna dyskusja, szczególnie uwzględniająca głos pozarządowych organizacji społecznych i przyrodniczych.

Na zakończenie dodam, iż Zasady FSC są dokumentem dynamicznym, mogą podlegać zmianom, tak jak zmienia się nasza wiedza odnośnie skomplikowanego "organizmu" leśnego, oczekiwania społeczne czy czysto ekonomiczne. Powołany komitet do spraw standardów, reprezentujący zainteresowane gospodarką leśną strony, jest otwarty na wszelkie sugestie i komentarze. W tym celu można kontaktować się z Sekretariatem Grupy Roboczej FSC.

Sekretariat Polskiej Grupy Roboczej FSC Kaliska 1/9, 02-316 Warszawa tel. 22/659 22 70, fax 22/824 00 53 e-mail: zasady@fsc.pl