Lucy Rosen Kaplan

PRZEDMOWA

Podczas pisania pracy dyplomowej na Columbia University, zaprzyjaźniłem się z niemiecką Żydówką ocalałą z holokaustu, srogo doświadczoną sześcioletnim życiem pod nazistowskim terrorem. Jej historia poruszyła mnie do głębi, więc zacząłem bardzo dużo czytać, by dowiedzieć się więcej na temat holokaustu. Szczególnie pomogli mi w tym: Yuri Suhl, autor Oni się bronili: Historia żydowskiego oporu w nazistowskiej Europie oraz Lucjan Dobroszycki z Instytutu Studiów Żydowskich "YIVO", wydawca Kroniki getta łódzkiego, 1941-1944.

Później, gdy zostałem nauczycielem historii i bezskutecznie poszukiwałem dla moich studentów jakiejś książki na temat genezy holokaustu, napisałem książkę: Antysemityzm - droga do holokaustu i to nie tylko by wypełnić tę lukę. Następnego lata po wydaniu tej publikacji, uczęszczałem do Instytutu Edukacji o Holokauście Yad Vashem w Jerozolimie, gdzie dowiedziałem się więcej na ten temat od Yehuda Bauera, Davida Bankiera, Roberta Wistricha i innych znawców spraw holokaustu. Po powrocie do Stanów Zjednoczonych zacząłem recenzować książki do dwumiesięcznika Martyrdom and Resistance, wydawanego obecnie przez Międzynarodowe Towarzystwo Yad Vashem. Świadomość skali, na jaką nasze społeczeństwo wykorzystuje i zabija zwierzęta, rozwinęła się u mnie całkiem niedawno. Wychowywałem się i spędziłem większość mojego dorosłego życia w społeczeństwie, w którym zinstytucjonalizowana przemoc wobec zwierząt jest oczywiście na porządku dziennym. Przez długi czas nigdy nie przychodziło mi na myśl, aby kwestionować czy poddawać w wątpliwość praktyki i mentalność jaka za tym stoi. Działacz społeczny i obrońca zwierząt, Steven Simmons napisał: "Zwierzęta są niewinnymi ofiarami panującego na świecie poglądu, który zakłada, że życie niektórych stworzeń jest bardziej wartościowe od innych, że silni są upoważnieni do wykorzystywania słabszych i że słaby musi być poświęcony dla wyższego dobra". Gdy zdałem sobie sprawę, że takie właśnie poglądy mieli sprawcy holokaustu, zacząłem się dopatrywać związków i analogii, które są tematem tej książki. Książkę tę dedykuję wielkiemu pisarzowi I. B. Singerowi (1904-1991), który jako jeden z pierwszych dostrzegł "nazistowski" sposób, w jaki traktujemy zwierzęta. Dwie pierwsze części książki (rozdziały 1-5) ukazują to zagadnienie w perspektywie historycznej, podczas gdy ostatnia część książki (rozdziały 6-8) przedstawia historie ludzi - Żydów i Niemców - których współczująca postawa troski o los zwierząt została, przynajmniej do pewnego stopnia, ukształtowana przez holokaust.

Słowa, jakie wypowiedział Albert Camus, że "odpowiedzialnością pisarza jest mówienie w imieniu tych, którzy nie mogą mówić za siebie" pomogły mi w napisaniu tej książki. Gdy wyglądało na to, że nie znajdę wystarczająco odważnego wydawcy, by ją opublikować (niektórzy mówili, że jest ona "za ostra"), powtarzałem sobie słowa Franza Kafki: "Myślę, że powinniśmy czytać tylko te książki, które nas kąsają i żądlą. Jeśli książki, które czytamy nie poruszają naszej świadomości, to po co w ogóle poświęcać czas na ich czytanie? Po to, by nas uszczęśliwiły? Dobry Boże, bylibyśmy tak samo szczęśliwi, gdybyśmy w ogóle nie mieli żadnych książek. Książka powinna być pochodnią wśród zamarzniętego oceanu wewnątrz nas".

Gdyby w XXI wieku problem eksploatacji i masowej rzezi zwierząt wysunął się na plan pierwszy (ufam, że tak się stanie), podobnie jak w XIX wieku w Ameryce zaczęła się debata o problemie niewolnictwa, mam nadzieję, że Wieczna Treblinka mogłaby dostarczyć wiele mocnych argumentów do takiej debaty.

ZAKOŃCZENIE

W Stanach Zjednoczonych, gdzie niewolnictwo i unicestwianie większości rdzennych mieszkańców kontynentu amerykańskiego wpisało się trwale do naszej historii, zinstytucjonalizowane okrucieństwo wobec słabych i bezbronnych jest tak amerykańskie jak hamburger czy coca-cola. Chociaż w końcu Stany Zjednoczone przyłączyły się do wojny przeciwko Hitlerowi i pomogły go pokonać, jego poglądy pozostały na ziemi zwycięzców.

Hitler oświadczył: "Ten, kto nie posiada siły, traci prawo do życia". Pogląd ten nie znalazł nigdzie tak podatnej gleby jak w nowoczesnej Ameryce, gdzie każdego dnia miliony jagniąt, cieląt, świń, kurczaków, krów, koni i innych zwierząt - większość z nich bardzo, bardzo młodych i wszystkie niewinne - są transportowane na rzeź, by trafić na talerze panów i władców wszystkich stworzeń. Dlaczego? Ponieważ one nie potrafią się bronić przed tymi, którzy je zabijają i zjadają i ponieważ jest tak mało ludzi chcących stanąć w ich obronie. Wzmagane przez ignorancję, obojętność i bezmyślny zwyczaj, który sięga prymitywnych początków naszej cywilizacji, maltretowanie i eksploatowanie zwierząt przez nasze społeczeństwo wydaje się w beznadziejny sposób nie mieć końca.

Dobrą wiadomością może być to, że wciąż rosnąca liczba ludzi mówi "nie" wobec rzezi i wszystkiego, co ma z nią związek. Dlatego jest nadzieja, że pewnego dnia okropności te przestaną istnieć. Tymczasem, co z codziennym, bezlitosnym zabijaniem wszystkich niewinnych stworzeń? Jak długo pozwolimy, aby ta masowa rzeź wykonywana za społecznym przyzwoleniem była kontynuowana bez żadnego sprzeciwu z naszej strony?

Im szybciej okrutny, nacechowany brutalnością zwyczaj zabijania zwierząt dobiegnie końca, tym lepiej dla nas wszystkich - ofiar, oprawców i obojętnych przechodniów.

***

"W Wiecznej Treblince po raz pierwszy przedstawione są obszerne dowody na gruntowne i kłopotliwe związki pomiędzy wykorzystywaniem zwierząt w Stanach Zjednoczonych a hitlerowskim ' ostatecznym rozwiązaniem' ". - Lucy Rosen Kaplan

"Książka Charlesa Pattersona będzie niewątpliwie pomocna w procesie naprawiania ogromu krzywd, jakie ludzie wyrządzają zwierzętom. Namawiam wszystkich do przeczytania Wiecznej Treblinki i do głębokiego zastanowienia się nad jej ważnym przesłaniem". - dr Jane Goodall

"Książka ta może stać się jedną z najważniejszych publikacji XXI wieku". - dr Karen Davis, United Poultry Concern

"Wieczna Treblinka zamierza zmienić świat". - Albert Kaplan, Laidlaw Global Securities

Charles Patterson, doktor filozofii, mieszka w Nowym Jorku, jest autorem książek o holokauście, prawach człowieka i prawach zwierząt, jak np.: Anti-Semitism: The Road to the Holocaust and Beyond, From Buchenwald to Carnegie Hall, The Oxford 50th Anniversary Book of the United Nations i The Civil Rights Movement.

***

Tytuł książki pochodzi z opowiadania pt. Listy do Pisarza napisanego przez laureata Nagrody Nobla, Isaaca Bashevisa Singera (1904-91): "Dla zwierząt wszyscy ludzie to naziści, a ich życie to wieczna Treblinka". Książka przedstawia genezę dominacji ludzi uzurpujących sobie prawo do zniewalania innych, opisuje proces zindustrializowanego zabijania ludzi oraz zwierząt i kończy się charakterystyką żydowskich i niemieckich postaci zaangażowanych w obronę zwierząt, na których wpływ miał holokaust.

Książka dedykowana pamięci Isaaca Bashevisa Singera (1904-1991): "W swoich myślach Herman ułożył panegiryk poświęcony myszy, która mieszkała w jego domu: co oni wiedzą, wszyscy ci naukowcy, filozofowie i władcy świata, o takiej jak ty? Zwierzęta doświadczyły, że człowiek to najgorszy osobnik spośród wszystkich gatunków. Zwierzęta zostały stworzone jako dostarczyciele żywności i skór, istoty, które można dręczyć i eksterminować. Dla nich wszyscy ludzie to naziści, a ich życie to wieczna Treblinka." Isaac Bashevis Singer, The Letter writer

FELIKS KONECZNY, POSTAĆ BARDZO NIEWYGODNA

Feliks Koneczny (1862-1949) był profesorem Uniwersytetu w Wilnie, historiozofem, moralistą; pisywał recenzje teatralne (o których mówiono, że są ciekawsze niż Boya-Żeleńskiego), ale właœciwie najbliższe prawdy jest stwierdzenie, że większoœć swego pracowitego życia spędził jako bibliotekarz Jagiellonki. Był postacią bardzo niewygodną - krytykował komunizm, przypominając, że od starożytnoœci wszelkie próby ustrojowe (zbliżone do komunizmu) kończyły się fiaskiem. Był wrogiem caratu, a Niemcom zarzucał przerost bizantynizmu. Krytykował judaizm jako religię (a konkretnie nadużywanie religii do pragmatycznych celów) i okrzyknięto go antysemitą. Mimo iż dowodził, że "fundamentem wszelkich sporów z Izraelitami winien być dekalog"...

W 1962 r. przełożono na angielski najważniejszą pracę - O wielości cywilizacyj, wstęp dał Arnold Toynbee. Głośnego dziś amerykańskiego politologa, profesora Samuela Huntingtona, autora określenia "zderzenie cywilizacji" wielu polskich uczonych podejrzewa o plagiat Konecznego.

Feliks Koneczny nieustannie podkreślał prymat etyki we wszelkich przejawach aktywności ludzkiej; gdyby jego postulaty traktować dosłownie, politykami powinni być święci. Ale wygląda na to, że HISTORIA lubi Machiavellego, który dopuszczał zawieszanie praw etyki; dzięki temu politycy bywają gangsterami.

Wielkość Konecznego polega m.in. na tym, że wiele fundamentalnych pytań i problemów postawił po raz pierwszy i do dziś są one aktualne. Dzisiejsze rozmiary zatrucia środowiska stawiają nas wobec pytań o sens wzrostu gospodarczego - tymczasem Koneczny rozważał związki między etyką a ekonomią w broszurze O zawisłości ekonomii od etyki (Lwów, 1933).

Pełna bibliografia prac Feliksa Konecznego liczy 600 pozycji, wiele (większość) nie została wydana jeszcze po 1945 roku. Nie ma też przesady w stwierdzeniu, że wnioski Konecznego lepiej od Polaków przyswoili sobie Anglicy i częściowo Europejczycy dzięki wykładom Antona Hilckmana. "Nikt nie jest prorokiem we własnym kraju"... choć sądzę, że warto dyskutować z pracami Konecznego. Koneczny był wyznawcą poglądu, że szczytowym przejawem ducha ludzkiego jest kultura łacińska, wyrosła na katolicyzmie, zaś szczytowym przejawem kultury łacińskiej jest kultura polska... być może był to powód, dla którego na pogrzebie Konecznego w 1949 roku nie było delegacji z Biblioteki Jagiellońskiej (w której przepracował niemal całe życie), a wydawane w Krakowie czołowe pismo katolickie - "Tygodnik Powszechny" - wyjątkowo nie przepada za Konecznym, udając, że jest to postać jakby nieistniejąca...

Cóż, ci, którzy odważają się być mądrymi, nie mają łatwego życia... A jeśli jeszcze stawiają niewygodne pytania... niewygodne postulaty...

Gdyby ktoś z P. T. Czytelników podzielał pogląd, że etyka jest najważniejsza we wszelkich przejawach ludzkiej aktywności, niech sięgnie po Konecznego. Jeśli kogoś z P. T. Czytelników interesują związki między religią a cywilizacją - polecam Konecznego.

Myślę, że lektura Konecznego ucieszy też konserwatystów i wrogów globalizmu. Ci, którzy uważają za słuszny pogląd że wiek XXI będzie wiekiem religii - lub nie będzie go wcale - też ucieszą się lekturą dzieł Feliksa Konecznego.

Gwoli ścisłości należy dodać, że Koneczny nie był założycielem żadnej partii politycznej - był bibliotekarzem, historiozofem, krytykiem i historykiem idei; erudytą o ogromnej wiedzy i polemicznym charakterze. I bardzo niewygodną postacią, którą dziś chętniej się przemilcza niż dyskutuje z nią na rzeczowe argumenty...

PS

Polecam w pierwszej kolejności : O wielości cywilizacyj, O ład w historii, Państwo i prawo; ekolodzy mogliby wznowić broszurę O zawisłości ekonomii od etyki" (Lwów, 1933).

To co w Konecznym najcenniejsze i żywe do dziś - to pogląd o pierwszeństwie etyki we wszystkim! I stosując kryteria etyczne jako najważniejsze - należy rozstrzygać problemy. Etyka przede wszystkim!

Książki Konecznego wydali krakowscy jezuici i warszawskie wydawnictwo ANTYK, www.antyk.org.pl, e-mail: antyk@antyk.org.pl

Paweł Zawadzki

ALEKSANDRA ZIÓŁKOWSKA-BOEHM, PODRÓŻE Z MOJĄ KOTKĄ

To bardzo ciekawa książka, ucząca życzliwości i miłości do naszych mniejszych braci. Gorąco polecam ją wszystkim czytelnikom. Powinna ona znaleźć się nie tylko w naszych domowych bibliotekach, lecz przede wszystkim w szkolnych.

Na 270 stronach znajduje się wiele opisów różnych przygód z życia zwierząt i ich opiekunów - równoprawnych partnerów - ludzi. Publikacja zawiera również 27 stron pięknych zdjęć. Wbrew tytułowi, opisane są tutaj przygody różnych zwierząt (psów, papug, oposów i królików).

14.11.2002 zostałam zaproszona do Śródmiejskiego Ośrodka Kultury na promocję tej książki. Spotkanie prowadziła, jak zawsze świetna, Nina Repetowska. Poznałam bardzo interesującą autorkę i mam w swojej bibliotece jej uroczą książkę.

Uważam, że ta książka powinna znaleźć się nie tylko w naszych domowych biblioteczkach, ale przede wszystkim w szkolnych, ponieważ wzrusza i rozbudza pozytywne uczucia.

A oto parę zdań ze wstępu: Książkę tę kieruję do wszystkich miłośników zwierząt, a szczególnie do wielbicieli kotów [...]. Chciałabym, aby książka pokazała, jak wiele dobrego zwierzęta wnoszą w nasze życie i jak wzbogacają sobą świat wokół nas. Chciałabym także, by w czasie lektury moich opowieści o kotce Suzy, każdemu czytającemu zrobiło się przyjemniej i weselej.

Aleksandra Ziółkowska-Boehm - publicystka i pisarka; ma w dorobku kilkanaście książek, m.in.: Na tropach Wańkowicza, Kanada, Kanada oraz Nie tylko Ameryka. Mieszka w Wilmington w stanie Delaware (USA).

Renata Fiałkowska

WEGETARIANOM, PRZECIWNIKOM OGRODÓW ZOOLOGICZNYCH I KOTOFILOM POD ROZWAGĘ

Wśród czytelników ZB nie brak wegetarian, liczni są też uczestnicy protestów przeciw cyrkom i ogrodom zoologicznym. Im wszystkim polecam autentyczną opowieść o przygodzie pewnego wegetarianina.

W 1945 roku, w Indiach francuskich, w miejscowości Pondicherry było zoo. Ponieważ nie zanosiło się na spełnienie opisanych w cytacie warunków, dyrektor zoo, po oddaniu wielu zwierząt pod dobrą opiekę, resztę wraz z rodziną załadował na statek i postanowił płynąć do Kanady. Statek był japoński, marynarze często pijani, dość, że doszło do katastrofy. Na oceanie została szalupa, a w niej syn dyrektora zoo, ranna zebra, hiena, orangutanka i tygrys bengalski. Hiena pożarła zebrę, potem zabrała się za małpę, w końcu w szalupie zostały tylko dwie istoty: syn dyrektora zoo, który był wegetarianinem oraz tygrys bengalski. Syn dyrektora zoo znał z cyrku pewne zasady tresury - gwizdek, wyznaczenie terytorium. Okazały się one bardzo przydatne.

Żegluga szalupy po oceanie trwała 227 dni, podczas których człowiek karmił tygrysa złowionymi rybami, ptakami i innymi stworzeniami morskimi ( co sprawiało mu przykrość jako wegetarianinowi). Dzięki specjalnym filtrom jakie były na szalupie - i on, i tygrys mieli słodką wodę. Tygrys nieco schudł, wyleniał - ale nie zjadł człowieka, chociaż mógł. Po 227 dniach żeglugi, przy wybrzeżach Meksyku, tygrys widząc dżunglę, przeskoczył człowieka i zniknął w dżungli. Człowiekowi było żal, że się nawet nie obejrzał. W końcu człowiek uratował mu życie, karmiąc go. W szpitalu rozbitka odwiedzili japońscy urzędnicy (statek, który uległ katastrofie był japoński) i nagrali na magnetofon relację rozbitka z długiej i niezwykłej podróży. Relacja ta stanowi treść książki, wydanej w tym roku w Anglii: Yann Martell: Life on Pi, A Novel, Edingburh, 2002, Canongate.

Co podaję - bo może znajdzie się ktoś, kto książkę przetłumaczy i wyda? Wydanie jej z pewnością przysporzyłoby niejednej ciekawej refleksji wegetarianom, przeciwnikom ogrodów zoologicznych oraz miłośnikom kotów dużych i małych.

Zaś p. Mai Cybulskiej dziękuję pięknie za wspaniałą recenzję książki - powielona na xero kopia jej recenzji robi furorę wśród kotofilów i dzięki temu sądzę, że może książka naprawdę ujrzy światło dzienne w naszych księgarniach.

"Wtedy wilk zamieszka wraz z barankiem, pantera z koźlęciem razem leżeć będą, cielę i lew paść się będą społem i mały chłopiec będzie je poganiał. Krowa i niedźwiedzica przestawać będą przyjaźnie, młode ich razem będą legały. Lew też jak wół będzie jadł słomę. Niemowlę igrać będzie na norze kobry, dziecko włoży swą rękę do kryjówki żmii. Zła czynić nie będą ani zgubnie działać po całej świętej mej górze, bo kraj się napełni znajomością Pana, na kształt wód, które przepełniają morze." - takie wersety można znaleźć w Księdze Izajasza.

Czy historia tygrysa bengalskiego choć trochę pasuje do tych wersetów? Kto mądry, niech napisze.

Paweł Zawadzki