KWIATY W ŚCIEKACH, CZYLI INFORMACJI PARĘ O OCZYSZCZALNI OGRODOWEJ

Co mają ze sobą wspólnego kosaciec, tulipan, niezapominajka, knieć błotna zwana potocznie kaczeńcem, mikołajek, mięta, forsycja i liliowiec? Oczywiście oprócz tego, że są ładnie kwitną. Zgadnijcie. Nie wiecie? One uwielbiają ścieki! O tym jak się tam znalazły opowiada poniższa historia.

Wszystko zaczęło się pod koniec lat 80-tych XX w., kiedy to powstała Biosfera 2 - szklana kopuła naśladująca ziemski ekosystem. Zamieszkana przez 8 naukowców i zwierzęta przez 2 lata była samowystarczalnym, zamkniętym systemem obiegu materii. Ścieki produkowane przez mieszkańców mini "Ziemi" oczyszczane były w oczyszczalni hydrobotanicznej o powierzchni 41 m2 z wykorzystaniem kilkunastu gatunków roślin. Bazując na doświadczeniach z tego projektu kilku jego twórców kontynuowało badania i rozwój systemu oczyszczania ścieków w sztucznych mokradłach (constructed wetlands) pod auspicjami Fundacji Światowych Raf Koralowych. W rezultacie opracowana została nowatorska technologia oczyszczalni roślinnych o nazwie Wastewater GardensR. W Polsce technologia ta popularyzowana jest przez Stowarzyszenie "Dziedzictwo Karpat" i firmę Natural Systems pod nazwą Oczyszczalnie ogrodowe - Ogrody dla czystej wodyR.

W ciągu ostatniej dekady Fundacja Światowych Raf Koralowych wybudowała wiele oczyszczalni ogrodowych. Kolejno powstały systemy w Belize, na Bahamach, Bali, w Indonezji, Stanach Zjednoczonych i Zachodniej Australii. Obecnie Fundacja Światowych Raf Koralowych pracuje w wielu innych miejscach na całym świecie budując systemy zaadaptowane do lokalnych warunków. Mogą być one stosowane zarówno w krajach tropikalnych, jak również w klimacie umiarkowanym i zimnym - wszędzie tam, gdzie znajdują się naturalne mokradła i gatunki roślin je zamieszkujące. Ostatnio projekt demonstracyjny ogrodów ściekowych powstał na wysokości 1800 m w Nowym Meksyku.

W Polsce, pierwsza oczyszczalnia ogrodowa powstała w czerwcu 2002 r. Obsługuje stację badawczą Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krempnej, tzw. "Zielony Domek", gdzie jednorazowo może przebywać 20 osób. W sadzie przylegającym do stacji powstał piękny ogród kwiatowy o powierzchni 24 m2. Druga oczyszczalnia ogrodowa w Polsce zbudowana została w czerwcu 2003 r. w Lutowiskach w Bieszczadach. Instalacja ma charakter pilotażowy i demonstracyjny. Oczyszcza część ścieków powstających w ok. 300 gospodarstwach domowych zlokalizowanych na terenie miejscowości. Pozostałe ścieki doprowadzane są do istniejącej konwencjonalnej oczyszczalni kontenerowej ze złożem biologicznym, która nie jest w pełni efektywna. Poletko o powierzchni ok. 36 m2 wypełnione żwirem i obsadzone wielogatunkową kompozycją roślin zaprojektowane zostało tak, by skutecznie oczyszczać średnio ok. 0,7 m3 ścieków na dobę, co odpowiada ilości produkowanej przez 4-5 osobową rodzinę.

Aby dostosować technologię Wastewater Gardens do lokalnych warunków we współpracy z Ogrodem Botanicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie opracowana została lista gatunków roślin, które mogą być użyte w oczyszczalniach ogrodowych w Polsce południowo-wschodniej. Obecnie obejmuje ona 66 gatunków charakterystycznych dla regionu i jednocześnie ozdobnych oraz 36 gatunków lub rodzajów roślin egzotycznych. Stąd w oczyszczalniach w Krempnej i Lutowiskach znalazły się takie rośliny jak: kosaciec żółty, tojeść zwyczajna, niezapominajka błotna, knieć górska, wiązówka błotna i inne ładnie kwitnące gatunki roślin zielnych i krzewów.

Obydwie instalacje powstały w ramach projektu "Oczyszczalnie ogrodowe dla Karpat" finansowanego przez WWF International i Fundację Sendzimira.

Wspomniany projekt jest jednym z praktycznych elementów programu promocji oczyszczalni ogrodowych realizowanego przez Stowarzyszenie. Drugi, o charakterze edukacyjno-promocyjnym, ma za zadanie budowanie zaufania do takiego sposobu oczyszczania ścieków. Projekt prowadzony jest we współpracy z Instytutem Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego uznanym przez Komisję Europejską za Europejskie Centrum Doskonałości (projekt IBAES nr EVK2-CT-2002-80009). W ramach projektu organizowane są szkolenia oraz warsztaty przeznaczone m.in. dla: urzędników odpowiedzialnych za sprawy ochrony środowiska, osób zainteresowanych zastosowaniem technologii dla na własne potrzeby, naukowców zajmujących się problemem oczyszczania ścieków.

Pewnie wielu Czytelników zadaje sobie pytanie dlaczego oczyszczalnia ogrodowa jest wyjątkowa? Otóż cechy odróżniające system Ogrody dla czystej wodyR od powszechnie stosowanych to przede wszystkim specjalna kompozycja roślin dostosowana do jakości ścieków, lokalnych warunków klimatycznych, a także upodobań użytkownika. W tradycyjnych oczyszczalniach roślinnych stosuje się przeważnie tylko jeden gatunek roślin - trzcinę pospolitą, pałkę szerokolistną, sitowie lub wierzbę. Ponadto szczególne dla tej technologii są: konstrukcja i sposób wypełnienia poletka oraz układ elementów doprowadzających i odprowadzających ścieki. Oprócz wysokich walorów estetycznych zróżnicowana roślinność w oczyszczalni ogrodowej przynosi dodatkowe korzyści, takie jak: lepsza skuteczność oczyszczania ścieków wynikająca z różnorodności systemów korzeniowych, większa odporność na choroby, pasożyty, warunki klimatyczne, i zróżnicowany skład oraz ilość ścieków. Nawet mała oczyszczalnia może zawierać kilkadziesiąt gatunków roślin, stanowiąc tym samym piękny ogród, który jest integralną częścią i ozdobą krajobrazu. Funkcjonowaniu oczyszczalni nie towarzyszy nieprzyjemny zapach, ponieważ ścieki przepływają kilka centymetrów pod powierzchnią żwiru. Z tego też powodu na terenie oczyszczalni nie ma komarów. Oczyszczalnie ogrodowe z powodzeniem funkcjonują nawet podczas surowych zim. Wynika to z tego, że ich sprawność nie zależy bezpośrednio od stanu wegetacji roślin. Pomimo minusowej temperatury na zewnątrz, w złożu utrzymuje się stała temperatura, optymalna dla funkcjonowania mikroorganizmów, które oczyszczają ścieki. Stałe warunki zapewnione są dzięki: izolacji, jaką tworzą uschnięte naziemne części roślin, warstwa śniegu oraz sucha warstwa żwiru znajdująca się ponad poziomem ścieków, stałemu dopływowi świeżych ścieków o stosunkowo wysokiej temperaturze oraz energii cieplnej produkowanej w procesach biochemicznych prowadzonych przez mikroorganizmy, które same zapewniają sobie stałe, optymalne warunki termiczne. Obniżenie sprawności oczyszczania w okresie zimowym (wg badań naukowych szacowane na ok. 20%) rekompensuje się na etapie projektowania przyjmując większą powierzchnię oczyszczalni.

Oczyszczalnia ogrodowa w Krempnej ma już rok

NA CZYM POLEGA PROCES OCZYSZCZANIA ŚCIEKÓW W OCZYSZCZALNI OGRODOWEJ?

Oczyszczalnia ogrodowa jest specjalnym rodzajem oczyszczalni roślinnej z podpowierzchniowym, poziomym przepływem ścieków. Proces oczyszczania ścieków składa się z trzech etapów. Pierwszy odbywa się w standardowym osadniku gnilnym wyposażonym w filtr specjalnej konstrukcji, dzięki któremu następuje separacja a następnie osiadanie większych cząstek stałych. Drugi, zasadniczy etap oczyszczania ścieków odbywa się w oczyszczalni ogrodowej - szczelnym poletku wypełnionym żwirem i obsadzonym specjalną kompozycją roślin. Głównym zadaniem roślin jest dostarczanie tlenu poprzez źdźbła do kłączy i korzeni, a następnie do strefy wokół korzenia. Obecność stref tlenowych i beztlenowych w oczyszczalni sprawia, że obecna jest w niej ogromna liczba różnego rodzaju bakterii, grzybów i pierwotniaków. To właśnie one usuwają zanieczyszczenia ze ścieków, wykorzystując je na potrzeby swoich procesów życiowych. Woda odprowadzana z oczyszczalni ogrodowej może być następnie rozprowadzana w glebie lub gromadzona w oczku wodnym w ramach trzeciego etapu oczyszczania.

Naturalność oczyszczalni ogrodowych sprawia, że są one bezobsługowe. Jak w każdym ogrodzie należy jedynie okresowo kontrolować poziom wody oraz przyrost niechcianych gatunków roślin. Filtr założony w osadniku gnilnym musi być płukany, a osady z szamba wywożone. Wielką przewagą oczyszczalni ogrodowych nad tradycyjnymi systemami oczyszczania ścieków jest możliwość wykorzystania lokalnej siły roboczej i miejscowych materiałów zamiast kupna drogich, importowanych urządzeń i chemikaliów.

Szczególne właściwości oczyszczalni ogrodowych Ogrody dla czystej wodyR sprawiają, że mogą one oczyszczać różne rodzaje ścieków (bytowe, przemysłowe, rolnicze, odcieki z wysypisk) również w miejscach, gdzie ilość i jakość ścieków są zmienne (hotele, pensjonaty, bary i restauracje, budynki użyteczności publicznej, itd.). Mogą też być wykorzystane do doczyszczania ścieków opuszczających konwencjonalne oczyszczalnie.

Dobór odpowiednich gatunków roślin, charakterystycznych dla regionu, sprawia, że oczyszczalnie ogrodowe są nieocenione na obszarach o wysokich walorach krajobrazowych i przyrodniczych tj. parki krajobrazowe, parki narodowe, obszary chronionego krajobrazu, itd. Dzięki takim właściwościom, oczyszczalnie ogrodowe wzbogacają lokalne biocenozy tworząc dogodne tereny siedliskowe dla wielu gatunków roślin i zwierząt. Kreują świadomość ekologiczną lokalnej społeczności, są także atrakcją turystyczną. A więc niezapominajki, sity i liliowce do ścieków!

tekst i foto dr inż. Agnieszka Łopata Stowarzyszenie Dziedzictwo Karpat

Osoby oraz organizacje zainteresowane programem promocji oczyszczalni ogrodowych Ogrody dla czystej wody© prosimy o kontakt:
office@carpathians.pl lub odwiedzenie strony internetowej www.carpathians.pl

Ogólny schemat oczyszczalni ogrodowej