CZY POLSKA PRZYRODA SKORZYSTA NA WEJŚCIU DO UNII?

Im bliżej do poszerzenia Unii Europejskiej, tym intensywniej podejmowane są działania, dzięki którym można jak najlepiej wykorzystać okres przejściowy na uporządkowanie wielu zaległych spraw. W dziedzinie ochrony środowiska takich kwestii wymagających pilnego rozwiązania jest sporo. Z inicjatywy WWF rozpoczyna się właśnie kompleksowy projekt, którego celem jest poprawa kondycji ekologicznej największych polskich rzek oraz stworzenie mechanizmów promujących przyjazną środowisku i zrównoważoną gospodarkę leśną w naszym kraju.

Projekt, przygotowany wspólnie przez polskie i norweskie biuro WWF, uzyskał wsparcie finansowe Ministerstwa Spraw Zagranicznych Norwegii. Pieniądze pochodzą z tzw. "Planu akcji" rządu norweskiego. Jego celem jest wspieranie krajów akcesyjnych w zakresie rozwoju demokracji, gospodarki rynkowej i poprawy stanu środowiska. Norwegia jest dzisiaj największym światowym donorem, jeśli chodzi o procent PKB przeznaczany na wsparcie innych państw. W ciągu ostatnich 10 lat na pomoc krajom Europy Środkowej i Wschodniej wydaliśmy już ponad 400 mln Euro. - podkreśla Jan Petersen, Minister Spraw Zagranicznych Norwegii. To niewielkie skandynawskie państwo ma także na swoim koncie wiele ważnych osiągnięć w dziedzinie ochrony przyrody. Dzielenie się doświadczeniami z krajami akcesyjnymi Norwedzy uważają, w dużej mierze, za swój narodowy obowiązek.

WSPÓLNA WODA, WSPÓLNY PROBLEM

Stan i jakość wód powierzchniowych nie jest wewnętrznym problemem naszego kraju. Polskie rzeki niosą ze swoimi wodami znaczne ilości zanieczyszczeń do Bałtyku. Istotny wpływ na eutrofizację rzek, a w konsekwencji na stan Morza Bałtyckiego, mają zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego. Polsko-norweskie przedsięwzięcie ma wpłynąć na zmniejszenie zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego oraz skuteczną ochronę bezcennych obszarów wodno-błotnych. Należą do nich jedyne w swoim rodzaju nabrzeżne lasy w dolinie Odry, nadal nieznacznie zmieniona przez człowieka dolina Środkowej Wisły i łąki w dolinie Biebrzy, stanowiące ostoję wielu zagrożonych gatunków ptaków.

O kondycji rzeki świadczy nie tylko wartość siedlisk, ale też korzyści środowiskowe i ekonomiczne wynikające z obecności cennych gatunków. Wśród nich ważną grupą są dwu-środowiskowe ryby wędrowne, takie jak: łosoś, troć wędrowna, certa i jesiotr, uzależnione od dostępu do tarlisk w górnych odcinkach rzek. Celem WWF jest odtworzenie dzikich populacji tych ryb w polskich rzekach. Istniejące zapory, jazy i inne przeszkody, obniżona jakość wody oraz nadmierne połowy, doprowadziły te gatunki na skraj wymarcia. Bez kompleksowych rozwiązań sprzyjających odtworzeniu naturalnych tarlisk i udrożnieniu rzek (m.in. poprzez budowę efektywnych przepławek) nie ma szans na zachowanie tych gatunków, poza niektórymi rzekami Przymorza. Założenia projektu spotkały się z przychylnym przyjęciem przez Departament Rybołówstwa Ministerstwa Rolnictwa. Zawiązana współpraca pomiędzy WWF, a tym resortem napawa nadzieją, że program restytucji ryb wędrownych zostanie zaakceptowany i wdrożony.

SKĄD SIĘ BIERZE BRUDNA WODA?

Przystąpienie do Unii rodzi nadzieje wielu Polaków. Już teraz w procesie akcesji można obserwować pozytywne aspekty dążenia do spełnienia unijnych standardów, choćby w poprawie gospodarki ściekowej. W pewnych dziedzinach można się jednak spodziewać nasilenia zagrożeń wobec cennej polskiej przyrody, zwłaszcza w przypadku ekosystemów, na których zachowanie istotny wpływ ma tradycyjne rolnictwo. Właściwe wykorzystanie środków akcesyjnych z Unii Europejskiej może przynieść korzyści zarówno w zakresie przekształcania rolnictwa, jak i zachowania cennych przyrodniczo obszarów. Znanym na całym świecie przykładem takiego współdziałania jest Biebrzański Park Narodowy z unikalnymi łąkami w dolinie rzeki. Intensyfikacja rolnictwa może negatywnie wpłynąć na tego typu środowisko, przyczyniając się zwłaszcza do likwidowania ekologicznych korytarzy, wprowadzania upraw leśnych czy nadmiernego zużywania zasobów wodnych na obszarach wiejskich. W dolinach rzek zmiany te mogą być szczególnie widoczne.

Z punktu widzenia ochrony przyrody realizowanej na terenach wiejskich, kluczowe będzie także upowszechnianie wśród rolników wiedzy na temat rolnictwa przyjaznego środowisku i upraw ekologicznych. Istotnym elementem projektu będzie wsparcie szkoleniowe dla tych rolników, którzy zechcą włączyć się do programów rolno-środowiskowych, szczególnie na tak wrażliwych obszarach, jak dolina Biebrzy.

Ważnym źródłem substancji biogennych w wodach rzek takich jak Biebrza, okazują się zdegradowane torfowiska. Projekt zakłada wypracowanie wytycznych do gospodarowania terenami wodno-błotnymi, które pozwolą na ograniczanie zagrożenia zanieczyszczeniami tego rodzaju, a jednocześnie przyczynią się do lepszej ochrony i odtwarzania torfowisk. Wypracowanie wytycznych poprzedzone zostanie wnikliwą analizą mechanizmów zjawiska uwalniania związków biogennych ze zdegradowanych torfowisk oraz wielkości tego zagrożenia w skali kraju.

BĘDZIEMY CHRONIĆ WSPÓLNIE

Proces integracji europejskiej stwarza nowe możliwości w zakresie ochrony przyrody. Jedną z najważniejszych jest włączenie cennych przyrodniczo terenów naszego kraju w europejski system obszarów chronionych NATURA 2000. WWF, przy współpracy z innymi organizacjami pozarządowymi, przygotuje propozycję dla rządu, dostarczającą podstaw do wyznaczenia takich miejsc w dolinach rzek. Opierając się na wiedzy specjalistów z różnych dziedzin oraz doświadczeniach z krajów unijnych i Norwegii, WWF przygotuje także broszurę, prezentującą tematykę związaną z wdrażaniem programu Natura 2000, dla osób działających na rzecz ochrony przyrody na szczeblu lokalnym i regionalnym. Informacje zawarte w broszurze będą mogły być wykorzystane w pracach Ministerstwa Środowiska dotyczących zarządzania obszarami Natura 2000.

Akcesja Polski do Unii Europejskiej stwarza także możliwości korzystania ze środków przeznaczonych, w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, na rozwój obszarów wiejskich. WWF wychodząc naprzeciw oczekiwaniom społeczeństwa, przygotowuje szkolenia oraz materiały informacyjne dla doradców rolniczych oraz rolników z zakresu programów rolno-środowiskowych. Mogą one pomóc w przygotowaniu polskiego społeczeństwa do efektywnego wykorzystania funduszy UE, a w efekcie wpłynąć na promocję rolnictwa przyjaznego przyrodzie. Właściwe przygotowanie najważniejszych uczestników programów rolno-środowiskowych jest szczególnie istotne na terenach przyrodniczo wrażliwych, do jakich należy Dolina Biebrzy.

CHRONIMY LASY DLA CAŁEJ EUROPY

Polskie lasy charakteryzują się wysoką różnorodnością biologiczną. Dobrymi tego przykładami są Mazurski Park Krajobrazowy i ostatnie fragmenty pierwotnego lasu Niżu Europejskiego w Białowieskim Parku Narodowym. W polskich lasach nadal żyją rzadkie i zagrożone wyginięciem zwierzęta, takie jak żubry, wilki czy rysie.

Przy szerokim udziale wszystkich stron zainteresowanych gospodarką leśną, stworzone zostaną zasady takiego gospodarowania w lasach, które nie przynoszą szkody przyrodzie, a jednocześnie sprzyjają utrzymaniu gospodarczego wykorzystywania surowca drzewnego. Dotychczasowe dyskusje na temat właściwej gospodarki leśnej nie zakończyły się jeszcze konkretnym efektem. Zadaniem, jakie postawił przed sobą WWF, będzie powiązanie "demokratycznych" zasad gospodarki leśnej z systemem znakowania drewna pochodzącego z lasów zagospodarowanych zgodnie z tymi zasadami. Wdrożenie ma ułatwić wstępne porozumienie zawarte już z organizacją FSC, certyfikującą lasy w Polsce.

Jeśli w najbliższej przyszłości uda się wprowadzić zasady właściwego zarządzania i ochrony lasów, jest szansa na to, że poprawi się konkurencyjność polskiej gospodarki leśnej na wspólnym rynku. W ramach projektu, do przedsiębiorstw przemysłu drzewnego skierowana zostanie szeroka oferta promocyjna. Jednym z celów przedsięwzięcia, jest rozpropagowanie systemu certyfikacji produktów drzewnych oraz doradztwo w zakresie pozyskania środków pomocowych Unii Europejskiej, na wsparcie leśnictwa wielofunkcyjnego.

Współpraca z Norwegami ma też zaowocować propozycją rozwiązania trwającego w Puszczy Białowieskiej konfliktu. Ochronę tego unikalnego kompleksu leśnego utrudnia podzielenie obszaru na Park Narodowy i lasy użytkowane gospodarczo pod zarządem Lasów Państwowych. Przeciągający się impas w zapewnieniu właściwego zarządzania tym terenem, jest przedmiotem międzynarodowej krytyki. Krytyka skierowana jest przede wszystkim pod adresem polskich władz, które nie potrafiły jak dotąd poradzić sobie z tą trudną sytuacją. Pytanie jak ocalić puszczański charakter tego kompleksu jest wciąż aktualne. Aby na nie odpowiedzieć konieczne będzie przeprowadzenie ewaluacji tego lasu, będącego na liście dziedzictwa UNESCO. Analiza wykonana pod kątem społecznym, ekonomicznym i przyrodniczym dostarczy argumentów do zaplanowania właściwego rozwiązania. Przykładów rozwiązań dostarczą takie obszary, na których problemy o podobnym charakterze miały miejsce w przeszłości i zostały przezwyciężone, np. las Trillamarka na południu Norwegii.

Marta Kaczyńska
Specjalista ds. Komunikacji WWF Polska
www.wwf.pl