| Strona główna |
Do tej pory ukazało się w Polsce blisko 90 książek, które można zaliczyć do wąsko i szeroko rozumianej "zielonej literatury". Jednakże większość z nich to prace poświęcone głównie techniczno-ekonomicznej stronie zagrożeń i ochrony środowiska naturalnego. Niestety, jak dotąd niewiele jest w Polsce publikacji, które w szerszy i bardziej dogłębny sposób prezentowałyby nowe, alternatywne koncepcje światopoglądowe, filozoficzne i społeczne. Dla przykładu, przewodnik po angielskojęzycznych wydawnictwach z ekofilozofii (Donald E. Davis "Ecophilosophy. A Field Guide to the Literature") wymienia prawie 300 tytułów książek, co można by uzupełnić o ponad 2000 artykułów w kilkudziesięciu pismach specjalistycznych!
Poniższa bibliografia prezentuje przede wszystkim te książki, które są już klasyką bądź stanowią dobrą podstawę do dalszych ekozoficznych rozważań. Wykaz pozycji uzupełniających można znaleźć we wcześniejszych numerach ZB i oczywiście w przedstawianych pracach.
Proponuję, aby rozpocząć edukację od książki Poul'a Colinvaux'a "Dlaczego tak mało jest wielkich drapieżników (PWN 85 Biblioteka Problemów 282), gdzie w sposób bardzo przystępny i ciekawy wyjaśnione są podstawowe pojęcia i procesy świata przyrody.
Jeśli odczuwamy potrzebę poszerzenia swojej wiedzy ekologicznej (tabelki, wykresy itp.) można to zrobić w oparciu o obszerną (ponad 600 str!) pracę E. P. Odum'a "Podstawy ekologii" (PWRiL 77, PWN 83) lub H.Remmerta "Ekologia" (PWRiL 85). Warto także przeczytać "Szukanie możliwości" Władysława J. H. Kunickiego-Goldfingera (PWN 89), która "jest zbiorem szkiców na temat miejsca życia we Wszechświecie, roli przypadku i konieczności w jego pojawieniu się i rozwoju, jego ewolucji i jej mechanizmach. Przede wszystkim jest jednak rozmyślaniem nad miejscem i losami człowieka w świecie". Krytyczne rozważania o odpowiedzialności człowieka za własne ścieżki rozwoju i stan świata w przyszłości, konieczność zrozumienia wzajemnych oddziaływań i poczucie harmonii z przyrodą, są tematem pracy Konrada Lorenz'a "Regres człowieczeństwa" (PIW 86 seria: Biblioteka Myśli Współczesnej). Polecam także inne książki tego autora.
O tym, jakie konsekwencje grożą nam gdy usiłujemy być "mądrzejsi" od natury, kiedy chcemy nad nią dominować, pisze Jean Dorst w bardzo dobrym studium o historii i czasach współczesnych cywilizacji "Siła życia (PIW 87 BMW). Czy jest możliwe powstrzymanie procesów prowadzących do samozagłady? Czym grozi eksplozja demograficzna i niekontrolowany postęp techniczny, zastanawia się twórca Klubu Rzymskiego Aurelio Peccei w "Przyszłość jest w naszych rękach" (PWN 87).
Możliwościom przezwyciężenia niektórych schematów myślenia poświęcone są dwie klasyczne prace: E. F. Schumacher'a "Małe jest piękne" (PIW 81 BMW), czyli rzecz o technologii z ludzką twarzą", oraz Fritjofa Capra'y "Punkt zwrotny" (PIW 87 BMW), czyli niezbyt udana próba stworzenia holistycznej epistemologii w oparciu o krytykę paradygmatu kartezjańsko-newtonowskiego - mimo to warta polecenia, bowiem ukazuje niektóre problemy i tendencje we współczesnej nauce.
Bardzo ineresującą pozycją - nie jako poszerzeniem książki Schumachera - jest zbiorowa praca kanadyjskiego Instytutu GAMMA "Propozycje dla przyszłości. Społeczeństwo konserwacyjne" (PIW 88 BMW) Jest to bardzo wartościowa i niekonwencjonalna analiza modeli ekonomicznych, m.in. modelu buddyjskiego (szczegółowe dane, tabelki, wykresy itp), mechanizmów kierujących działaniami gospodarczymi, a przede wszystkim próbą zwrócenia uwagi na te działania, które prowadzą do prawidłowego (harmonijnego) współżycia ze światem przyrody.
Warto odnotować publikację polskiego autora Józefa Pajestki "Prolegomena globalnej racjonalności człowieka" (PWN 90), w której dyskutowane są możliwości przemiany światopoglądowej, zmiany obecnego charakteru cywilizacji w kierunku modelu proekologicznego.
Zanim przedstawię prace o czysto ekofilozoficznym charakterze, chciałbym zwrócić uwagę na parę pozycji z zakresu filozofii nauki i fizyki. Od czasów powstania teorii kwantów obserwujemy zwrot w nauce w kierunku nowej, całościowej interpretacji zjawisk przyrodniczych. Odkrywane są coraz to nowe prawa i mechanizmy rządzące mikroświatem, które przekonują nas o strukturalnej i wewnętrznej jedności Wszechświata.
Na pewno warto przeczytać: Michał Tempczyk "Fizyka a świat realny. Elementy filozofii fizyki" (PWN 86) i "Strukturalna jedność świata" (PWN 81); Carl F. von Weizsacker "Jedność przyrody" (PIW 78 BMW); Werner Heisenberg "Część i całość" (PIW 87 BMW) oraz "Ponad granicami" (PIW 79 BMW). Z nowszych i często obecnie dyskutowanych teorii - także kontrowersyjnych - można polecić Davida Bohma "Ukryty porządek" (Pusty Obłok 88) oraz Renee Weber "Poszukiwanie jedności" (Pusty Obłok 90), która prezentuje związki współczesnej nauki ze światem duchowym Wschodu.
Równie interesującą pozycją jest książka Ilya Prigogine'a i Isabelle Stengers "Z chaosu ku porządkowi" (PIW 90 BMW), przedstawiająca w nowym świetle tworzenie się systemów biologicznych i materii nieożywionej, przechodzenie z prostych do bardziej złożonych struktur; ukazuje świat przyrody nie jako zespół oddzielnych przedmiotów i zjawisk, lecz jako proces ciągłego stawania się i transformacji wzajemnie zależnych fenomenów.
Teorię holistycznego badania zjawisk przyrodniczych w nauce omawia Ervin Laszlo w "Systemowym obrazie świata" (PIW 78 BMW). Za wstęp do rozważań filozoficznych może posłużyć wybór tekstów Max'a Horkheimer'a "Społeczna funkcja filozofii" (PIW 87 BMW) - jakkolwiek z zastrzeżeniem, iż będzie czytany krytycznie.
Nie wymagają szczególnej rekomendacji dwie książki z ekofilozofii: "Zielona antologia (Politechnika Śląska 89) pod redakcją Andrzeja Korbela, oraz Henryka Skolimowskiego "Nadzieja matką mądrych. Eseje o ekologii" (Sangha 90). Mało znaną, a bardzo ważną pozycją jest monograficzny numer "Etyki" (18/81) poświęcony w całości prawom zwierząt. Można tam znaleźć artykuły tak znanych filozofów jak: Tom Regan, Peter Singer, S. R. L. Clark i wielu innych; zawiera obszerną bibliografię. Głęboką ekologię i ekofilozofię prezentuje miesięcznik trochę inny "i" nr 1/1990, ("Pusty Obłok").
Niezwykłą jaskółką ekofilozofii, jest wydana na Uniwersytecie Śląskim praca Tadeusza Sławka "The Dark Glory. Robinson Jeffers and His Philosophy of Earth, Time and Space", która w kontekście metafizyki Heideggera stanowi próbę odczytania filozofii jednego z klasyków amerykańskiej poezji - bardzo interesująca pozycja, niestety dostępna tylko w języku angielskim. Warto sięgnąć do książek: Aldous'a Huxley'a "Filozofia wieczysta" (Pusty Obłok 89) - kompendium filozoficzne na temat wzajemnych związków metafizyki Wschodu i Zachodu; Philipa Kapleau "Ochraniać wszelkie życie" (Pusty Obłok 86) oraz "Taoizm" (Biblioteka Pisma Literacko-Artystycznego 88), które przedstawiają wschodni pogląd na istotę i naturę świata - najbliższy ekofilozofii Zachodniej.
O etyce życia, w tym o etyce i ekologii pisze Roman Tokarczyk w "Prawach narodzin, życia i śmierci" (Wydawnictwo Lubelskie 88). Ekofilozofię realizowaną w praktyce, czyli myśl i działanie przedstawia w "Architekturze żywej" (Arkady 87) i "Ekozofii urbanistyki" (Politechnika Śląska 88) Andrzej J. Korbel. Pewnym dodatkiem do tych dwóch prac mogą być Yi-Fu Tuan'a "Przestrzeń i miejsce" (PIW 87 BMW) oraz Przemysława Trzeciaka "Historia. Psychika. Architektura" (PIW 87 BMW) - o roli przestrzeni w życiu człowieka.
Na zakończenie parę zapowiedzi wydawniczych, które koniecznie trzeba przeczytać:
Następnym razem wybór najlepszych książęk anglojęzycznych. (pi)