VISIT TO BRUSSELS

EWG została utworzona w celach ekonomiczno-politycznych. Ochrona środowiska do takich nie należała, ale z czasem sało się jasne, że kwestii tej nie da się pominąć. Proces uzupełniania niedostatków legislacyjnych przebiega jednak zbyt wolno, a strukture EWG (zdaniem E. Schwalba-Hoth) jest niedemokratyczna (ograniczona rola Parlamentu Europejskiego). Dalszy rozwój wspólnoty wymaga przekształcenia tego systemu, chyba, że wspólny rynek ograniczy się do "12", co wydaje się mało prawdopodobne. Zakłada się, że przyszła EWG przebuduję swą strukturę według tzw. "modelu różnych kół", który umożliwi demokratyzację w podejmowaniu decyzji i przyłączenie się Europy Wsch. i Śr. do "Stanów Zjednoczonych Europy".

Krytyczną ocenę EWG w zakresie ochrony środowiska przedstawił E Klatte, w/g którego wydawane akty prawne (ok. 50) nie są wdrażane przez rządy państw członkowskich; utworzenie w 1992 wspólnego rynku oznacza zniesienie szeregu barier i kontroli zagranicznych, które ułatwiały ochronę środowiska. Przygotowywane regulacje prawne ("White Paper") zawierają 279 projektów zarządzeń, które zmieniają istniejący system. Wśród niebezpieczeń jakie niesie rok 1992 dla środowiska Klatte wymienia ryzyko wolnego przepływu odpadów, wolny obrót towarami bez ich kontroli, wzrost zużycia energii oraz zanieczyszczenia powietrza m.in. w efekcie harmonizowania systemów podatkowych i fiskalnych, skutki ekologiczne zajmowania coraz to nowych terenów pod inwestycje. Jednym zdaniem - wspólny rynek oznacza ścisłe powiązanie ekonomicznego wzrostu z rosnącą degradacją środowiska.

Zakres działań jakie należy podjąć, aby ją ograniczyć może obrazować przykład transportu. Brak jest np. znaczących porozumień między państwami członkowskimi - zwłaszcza, gdy mają one dotyczyć harmonizacji podatków, standartów wymogów ochrony krajobrazu, ochrony zdrowia ludności mieszkającej przy szlakach komunikacyjnych. Brak też porozumienia w sprawie ujednolicenia systemu kolejowego. Wielką barierą okazał się transport prywatny, który wymyka się spod kontroli. Poszukuje się metod harmonizowania działań i polityki (S. Joseph). Pokłada się nadzieję w podatkach ekologicznych (paliwo), organizacji przestrzeni (lokalizacja parkingów), wprowadzaniu mechanizmów fiskalnych (opłaty dla wjeżdżających do śródmieść i samych miast).

Innym zagadnieniem jest doskonalenie "prośrodowiskowe" środków transportu i procedur ocen wpływu na środowisko dla tego sektora. Dużą rolę odegrać mogą alternatywne programy rozwoju transportu, dla których punktem wyjścia jest odporność środowiska (M. Buitenkamp). Nie mniej trudności przysparza EWG np. kwestia polityki energetycznej (P. Lambert).

EWG posiada zarys polityki ekologicznej. Jest ona ukierunkowana na poprawę i ochronę środowiska, tworzenie "środowiskowych" warunków życia i zdrowia, racjonalne użytkowanie zasobów (G. Vonkeman). Instrumenty dla tej polityki to: legislacja, konwencje, kodeksy postępowania, instrumenty ekologiczne (system opłat, podatków ekologicznych, subwencje, interwencjonizm rynkowy, handel pozwoleniami emisji, system ubezpieczeń i zasadę, że "zanieczyszczający płaci"). Ważną rolę mogą odegrać "European Environment Information and Observation Network" (E. Klatte); koordynacja działań, tworzenie bazy danych, opracowywanie raportów etc. Na zbyt niskie oceniano dotychczasowe wydatki EWG na ochronę środowiska (ok. 1% budżetu wspólnoty).

EWG z uwagą śledzi polityczne i ekonomiczne przemiany w Europie Wsch. i Śr. Ich zakres jak dotychczas jest bardzo zróżnicowany, ale współpracę w zakresie ochrony środowiska traktuje się jako sektor pilotarzowy (L. Brinkhorst). Przykładem jest zainteresowanie "12" Śląskiem, Pn. Czechami i Wsch. Saksonią - Czarnym Trójkątem pomiędzy Polską Miemcami i CSRF, a także rzekami: Łabą i Odrą.

Strategię współpracy z Europą Wsch. i Śr. (H. de Lange) podzielić można na trzy horyzonty. Pierwszy - krótkoterminowy - obejmuje: pomoc humanitarną (Polska, Rumunia), eliminowanie barier handlowych, pomoc dla rolnictwa (pestycydy - Polska), program stabilizacyjny (Polska), etc...

Drugi horyzont - średnioterminowy - zawiera działania motywujące 24 kraje zachodnie do inwestowania w Europie Wsch. i Śr. (fundusz na ten cel wynosi 30 mld. $ - ?). Trzeci horyzont - długoterminowy - zakłada: dochodzenia do porównywalnych standartów zycia, przystąpienie do wspólnego rynku i związaną z tym całkowitą likwidację przeszkód handlowych.

Program tworzenia wspólnego rynku można podzielić na 2 etapy (w/g J. Larive-Groe):

• ETAP 1 - Let's go East. Będzie zapoczątkowany w 1991 i ma polegać na wyszukaniu w Europie Wsch. i Śr. niezależnych naukowców, placówek przy współpracy z którymi będzie można przerwać izolację naukową i technologiczną.
• ETAP 2 - Let's go West. Rozpoczęcie przewiduje się dopiero w 1992. Etap ten obejmuje program wymiany naukowej i badawczej. Organizowane będą staże, tworzone wielostronne zespoły badawcze, instytucje działające na zasadzie spółek międzynarodowych.

Organizatorzy spotkania przykładali dużą wagę do spotkania z panem Ripa di Meana, który z racji zajmowanego stanowiska odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu polityki EWG w zakresie ochrony środowiska. Spotkanie z nim poprzedzone było szeregiem "workshopów", a ich przewodniczący mieli zaprezentować stanowiska w podstawowych kwestiach nurtujących wschodnio- europejskie ruchy ekologiczne. Strajk pracowników na Rzymskim lotnisku uniemożliwił Komisarzowi przybycie na spotkanie i odbiorcą wszystkich postulatów był jego osobistu sekretarz (też VIP).

STANOWISKA

• program współprcy EWG z państwami Europy Wschodniej i Środkowej odbierany jest przez NGO's jako bardzo jednolity, nie uwzględnia on zróżnicowania w stanie środowiska w tych krajach jak również prawdziwych potrzeb. Wschodnie ruchy ekologiczne chcą więcej wiedzieć o problemach środowiskowych Zachodu, sposobach ich rozwiązywania oraz chcą uczestniczyć w kontaktach z EWG. Choć część tych ruchów "zielonych" z zewnątrz jest "czerwona" wewnątrz, to współpraca z nimi nie powinna powstrzymywać Wspólnoty od pogłębiania kontaktów, gdyż ruchy te mogą odegrać ważną rolę w kształtowaniu opini publicznej. Współpraca ta jest konieczna i winna się odbywać niezależnie od kanałów dyplomatycznych na poziomie rządowym. Fakt, że szereg przedstawicieli NGO's znalazło się w rządzie ma swoje zalety, ale z punktu widzenia rozwoju działalności ruchów ekologicznych nie jest to wystarczające;
• inwestowanie w ochronę środowiska jest równoznaczne z inwestowaniem w rozwój ekonomiczny. Dewastacja środowiska w Europie Śr. i Wsch. została dokonana pod rządami komunistów, za panowania których Zachód ochoczo wyraził zgodę. Dziś w Europie Wschodniej potrzebny jest ekologiczny plan Marshalla i ekokonwersja zadłużenia, aby stworzyć możliwości wdrażania ekorozwoju. Konieczna jest też współpraca naukowa, szkolenie i większe otwarcie Zachodu na tę współpracę. Póki co "żelazna kurtyna" została podniesiona tylko z jednej strony;
• ruchy ekologiczne nie uważają, aby wolny rynek rozwiązywał wszystkie problemy ochrony środowiska - kryje on w sobie wiele niebezpieczeństw;
• ruchy ekologiczne nie mogą sie pogodzić z restrykcjami jakie stosuje się w stosunku do niezależnych rządów republik ZSRR. Dramatycznie w tej kwesti wypowiedział się przedstawiciel Armenii. Stanowczo brzmiał głos przedstawicieli republik nadbałtyckich, według których poblemu zanieczyszczenia Bałtyku nie załatwi się przez Prezydenta władającego Kremlem. Wystąpienia wsparte były opinią, że skutki kryzysu politycznego w ZSRR, którego wywołanie może być zapoczątkowane przez kryzys ekologiczny, poniosą najpierw państwa Europy Wschodniej, w drugiej zaś kolejności dotkną one Zachód. Będzie to bolesne doświadczenie.

* * * *

W Londynie odbyło się spotkanie z Jacques Attali - prezesem European Bank for Reconstruction and Development. Priotytety ekologiczne banku, to transgraniczne i ponadnarodowe problemy takie jak stan środowiska Śląska i Bałtyku. Najważniejszą dla zebranych była daklaracja Prezesa Banku o współpracy z NGO's. Chciałby on jednak mieć do czynienia z grupą ekspertów wywodzących się z ruchów ekologicznych.

Ustalono, że:

• kolejne spotkania NGO's i EBRD planowane jest w końcy lutego 1991 w Pradze;
• PKE przygotuje wstępny projekt dotyczący szkolenia przedstawicieli NGO's w zakresie tworzenia OWS (Ocena Wpływu na Środowisko);
• Greenpeace przygotyje projekt legislacji dotyczącej wolnego przepływu informacji;
• CIEL ustali jak powinna wyglądać odpowiedzialność EBRD za wyrządzone szkody w środowisku;
• Greenway udostępni swe łamy do dyskusji n.t. EBRD.

Z materiałów nadesłanych przez uczestników spotkania NGO's Europy Wsch. i Śr. z EWG zorganizowanego przez Friends of the Earth International w dn. 11-18.11.90.