WOKÓŁ TAMY

Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa ma pełną świadomość, iż w poprzednich latach narosły, a ostatnimi nasilają się nawet, liczne wątpliwości dotyczące budowy zbiornika wodnego w Czorsztynie. W związku z wystąpieniem państwa, a także z racji społecznej nośności tematu, chcielibyśmy raz jeszcze opowiedzieć się jednak za celowością kontynuowania tej inwestycji. Oczekujemy też, że racjonalne i rzeczowe argumenty wspierające ten punkt widzenia - wpłyną na korektę Waszych ocen i powodowanych emocjami działań.

Ministerstwo podziela pogląd, iż w ciągu wielu lat prowadzenia budowy zbiornika w Czorsztynie popełniono wiele błędów i nieprawidłowości o różnym ciężarze gatunkowym. Błąd kardynalny sprowadzał się naszym zdaniem do braku skutecznej koordynacji robót. Główny inwestor koncentrował swoją uwagę jedynie wokół problemu przygotowania zapory i czaszy zbiornika. Na uboczu pozostawały natomiast inwestycje towarzyszące jak: budowa oczyszczalni ścieków w dorzeczu Dunajca, czy należyte zabezpieczenie znajdujących się tam zabytków. W tym stanie rzeczy zasadne wydają się obawy opinii społecznej, iż tak prowadzona działalność inwestycyjna w wielu przypadkach kolidować mogła z wymogami ochrony przyrody czy dóbr kultury.

W konsekwencji takich właśnie działań prace hydrotechniczne są praktycznie na ukończeniu, ale do budowy oczyszczalni w dorzeczu przystąpiono dopiero przed rokiem, a zamiar stworzenia skansenu w celu ochrony istniejących tam zabytków drewnianych nie wyszedł poza ramy dyskusji.

W tej sytuacji minister ochrony środowiska powołał specjalną komisję, której główne zadanie polega na koordynacji przedsięwzięć związanych z inwestycją w Czorsztynie i nadzór nad sposobem rozdziału środków na poszczególne zadania. Ministerstwo stoi bowiem na stanowisku, że zbiornik czorsztyński nie powinien zostać napełniony do chwili, dopóki wszystkie oczyszczalnie ścieków powyżej zapory nie zostaną oddane do użytku, zamki w Czorsztynie i Niedzicy nie będą należycie zabezpieczone, a zabytki drewnianej architektury Podhala nie znajdą się w skansenie.

W obecnym stadium budowy zamierzamy szczególną uwagę poświęcić minimalizacji szkód środowiska przyrodniczego powodowanych tą inwestycją.

Decyzja o kontynuowaniu budowy w Czorsztynie opiera się na następujących przesłankach:

• po pierwsze - zbiornik w Czorsztynie pełnić będzie szczególnie istotną rolę przeciwpowodziową. Dunajec należy do rzek stwarzających największe w kraju zagrożenie powodziowe. Suma strat powodziowych w dorzeczu stanowi ok. 30% wszystkich tego typu strat w Polsce.
  Budowa zespołu zbiorników Czorsztyn-Sromowce Wyżne pozwoli obniżyć falę powodziową o 1,5m, a w rezultacie zniwelować skutecznie konsekwencje \/ najsilniejszych nawet wezbrań wód.
• po drugie - Polska należy niestety do krajów o szczególnie małych zasobach wodnych. Ze względu na obserwowany już proces stepowienia kraju i obniżenia się poziomu wód gruntowych, jak też spodziewane dalsze ocieplanie się klimatu wskutek "efektu cieplarnianego" - realnie liczyć się należy z coraz ostrzejszym deficytem wody.
  Przechwytując wodę Dunajca w okresie stanów wysokich, zbiornik w Czorsztynie będzie więc retencjonował jej nadmiar i wyrównywał przepływy w czasie stanów wysokich. Oczekuje się np, że dzięki budowanej zaporze przepływy Dunajca na wysokości Tarnowa zwiększą się o 152cm, na Wiśle u ujścia Dunajca o 87%, a w tarnobrzegu o 23%.
• i po trzecie: - jakkolwiek w świetle przytoczonych wyżej uzasadnień, problem energetycznego wykorzystania zapory schodzi na plan dalszy - to jednak zauważyć trzeba, że w szczycie energetycznym budowana elektrownia dostarczy 92MW mocy i że będzie to tzw. "energia czysta", której uzyskanie zminimalizuje uciążliwości dla środowiska.

W dyskusjach jakie toczą się wśród działaczy ruchów ekologicznych powraca - jako kontrpropozycja - sprawa ewentualnej budowy 18 małych zbiorników na dopływach Dunajca, bądź przesunięcie zapory w dół rzeki, a także zwiększenie naturalnej retencji przez intensywne zalesienia.

Z dwóch pierwszych rozwiązań zrezygnowano, po wielostronnych analizach, jeszcze przed przystąpieniem do budowy zapory w Czorsztynie. Stało się tak dlatego, iż jak ustalono, powodowałyby one większe szkody w środowisku niż koncepcja aktualnie realizowana. Nie są to zatem sprawy nowe, które w przeszłości w rozwiązaniach tematu pominięto. Trudno do nich wracać zwłaszcza dziś, gdy czasza czorsztyńskiego zbiornika zaawansowana jest w ok. 90%, zaś sama zapora w 82%.

Ministerstwo podziela natomiast pogląd o potrzebie intensywniejszego zalesiania Podhala. Temu zamierzeniu będziemy poświęcać szczególną uwagę. Wyprowadzenie wniosku, iż poprzez akcję zalesiania Podkarpacia można stworzyć skuteczne zabezpieczenia przeciwpowodziowe, jest w naszej ocenie błędne. Przypomnijmy, że tragiczne w skutkach powodzie występowały na tym terenie także w okresie, gdy lesistość tego obszaru była znacznie większa.

Rekapitulując - stwierdzamy, że naszym zdaniem ta budowa powinna być kontynuowana, ale równolegle muszą być zrealizowane wszystkie inwestycje towarzyszące.

Powołana przez ministra OŚZNiL specjalna komisja koordynacyjna, w skład której obok inwestora weszli przedstawiciele konserwatora zabytków i przewodniczący Rady Naukowej Pienińskiego Parku Narodowego, powinna zagwarantować odpowiedni nadzór nad postępem prac i kontrolę wykorzystania nakładów na inwestycje zabezpieczające zabytki i przyrodę przed zniszczeniem.

--------------

W opracowaniu zatytułowanym "Stanowisko MOŚZNiL w sprawie budowy zbiornika wodnego w Czorsztynie" przedstawiono oficjalne argumanty za kontynuacją tej inwestycji. Ministerialni autorzy twierdzą, że zbiornik czorsztyński będzie pełnił niezwykle ważną funkcję przeciwpowodziową i retencyjną, ponieważ częstotliwość powodzi wzrasta w wyniku wylesienia Podkarpacia i zmniejszenia naturalnej retencji. Wg opinii ministerstwa zbiornik będzie przechwytywał i magazynował fale powodziowe oraz zmniejszał niedobory wody w okresie suszy.

Jest to niestety pogląd, który nie ma zastosowania wobec rzeki o tak zaburzonej równowadze hydrologicznej jak Dunajec. Zbiornik zwalcza tylko skutki, a nie zaś przyczyny powodzi i niedoborów wody. Wiadomo, że anomalie hydrologiczne Dunajca są coraz częstsze i gwałtowniejsze, zaś ich przyczyną jest wylesienie Podhala. Chcąc przywrócić naturalną równowagę hydrologiczną Dunajca należałoby zwalczać przyczyny nadmiarów i niedoborów wody czyli zalesić niektóre obszary jego zlewni. Ministerstwo twierdzi, że zalesianie Podkarpacia nie stanowi wystarczającego zabezpieczenia, ponieważ w czasach, kiedy istniały tam lasy, powodzie też miały miejsce. Owszem, lasy istniały, ale nie zawsze w odpowiednich miejscach: na wododziałach i w strefach źródliskowych. W opinii ministerstwa pominięto ogromny wpływ lasu na gospodarkę wodną, wyrażającą się w bilansie wodnym zlewni, a więc: w stanach powodziowych, niedoborach, retencji. Las dzięki swym naturalnym właściwościom przyczynia się do zmniejszenia wysokich i podwyższenia niskich stanów wód w ciekach wodnych. Takie zjawiska występują jednak tylko w zlewniach o właściwie rozmieszczonej, optymalnej lesistości. W górach przeciwdziałanie powodziom i niskim stanom wód jest wielokrotnie większe. Stwierdzono, że np. lasy Beskidu Sądeckiego zatrzymują w swych koronach taką ilość wody - w tym śniegu - której objętość odpowiada pojemności zbiornika w Rożnowie. Ściółka leśna na tym obszarze gromadzi wodę o masie odpowiadającej pojemności zbiornika w Czchowie. Gdyby nie było na tym obszarze lasów, topniejące w szybkim tempie śniegi spowodowałyby katastrofalne powodzie na obszarach poza górami.

Inną, niezmiernie ważną rolą lasu jest jego działanie glebochronne, zwłaszcza na terenach padatnych na erozję, a więc w górach. Przeprowadzone w RFN badania wykazały, że w górach bezleśnych zmywy są kilkakrotnie większe - w okresie 10 lat w zlewni zalesionej wynosiły 0,5 mld m³, a w zlewni bezleśnej 3,5 mld m³. Las w górach ma więc znaczenie gospodarcze - chroni zbiorniki retencyjne przed zamulaniem, przedłużając ich okres skutecznego działania, wpływa korzystnie na trwałość techniczną potoków. W najbardziej pesymistycznych raportach dotyczących zbiornika w Czorsztynie przyjmuje się jego czas życia na mniej niż 100 lat, a więc zapora nie spełniałaby \/ swoich podstawowych założeń - nie chroniłaby przed powodzią stuletnią.

Ministerstwo chcąc przedłużyć czas życia zbiornika będzie zmuszone docenić przeciwerozyjną funkcję lasu i wprowadzić zalesienia. Niestety wprowadzając zalesienia przeciwko erozji spływów powierzchniowych wprowadza się także zalesienia przeciwpowodziowe i retencyjne, ponieważ do nierozłącznych funkcji lasu należy działanie przeciwerozyje i przeciwpowodziowo-retencyjne. W przypadku zapory w Czorsztynie chcąc przedłużyć czas życia zapory i wprowadzając zalesienia automatycznie podważa się sens jej istnienia, ponieważ wprowadzone lasy przejmą zadania zapory - poprawią równowagę hydrologiczną rzeki, obniżą najwyższe a podwyższą najniższe stany wód.

Innym ważnym problemem powiązanym z brakiem lasów łagodzących retencję jest to, iż krzywe wodowskazowe na Dunajcu są niezwykle nieregularne i poszarpane. Wskazują one, że prawie niemożliwe jest prognozowanie przepływów, nieodzowne dla normalnej bezawaryjnej pracy zapory. Wobec braku wiarygodnych prognoz hydrologicznych może być zupełnie nieskuteczne powiązanie działań przeciwpowodziowych z działaniami zapobiegającymi niedoborom wody, w wyniku czego i tak nastąpi powódź.

--------------

Kołobrzeg 13.7.91

Szanowny Panie
Ministrze Sprawiedliwości
Rzeczypospolitej Polskiej

Korzystając z przysługujących mi praw składam następujące protesty:

1. Protestuję przeciwko wprowadzeniu stanu wyjątkowego (który dalej konsekwentnie będę nazywał stanem wojennym) na terenie otaczającym budowę zapory wodnej w Czorsztynie. Sytuacja prawna jest dla mnie niejasna, proszę zatem o wyjaśnienie kto, kiedy i na jakiej podstawie może wprowadzić stan wojenny (wyjątkowy).
2. Protestuję przeciwko decyzji Pana Ministra dotyczącej zezwolenia wojewodzie nowosądeckiemu na wprowadzenie przyspieszonego trybu postępowania przed kolegium d/s wykroczeń (który dalej będę konsekwentnie nazywał trybem przyspieszonym).

1. Łamanie praw człowieka. Tryb przyspieszony został wprowadzony w stanie wojennym (1981) przez komunistów w celu bardziej skutecznego represjonowania działaczy "Solidarności". W istotny sposób ogranicza on prawa podejrzanego do obrony, oraz do sprawiedliwego i rzetelnego procesu. Umożliwia aresztowanie bez wyroku sądowego. Stanowi naruszenie konwencji praw człowieka.
2. Znikomy stopień naruszenia ustawy o drogach publicznych. Droga blokowana przez młodych ludzi nie jest drogą o znaczeniu międzynarodowym lub krajowym. Z założenia akcji protestacyjnej wynika, że blokowane \/ będą tylko samochody bezpośrednio związane z budową.
   Chodzi zatem o częściową blokadę niewielkiej drogi o znaczeniu lokalnym.
3. Występowanie w obronie dobra wspólnego wielkiej wagi. Blokada budowy jest formą protestu przeciwko dewastacji środowiska naturalnego, zapoczątkowanej przez komunistów.
   Istnieje poważne niebezpieczeństwo katastrofy geologicznej i osunięcia się zbudowanych na skałach wapiennych zamków w Czorsztynie i Niedzicy, w wypadku ew. dokończenia budowy.
   Inne przewidywane skutki ew. dokończenia budowy, to:
   • dewastacja krajobrazu,
   • wyginięcie unikalnych gatunków roślin,
   • zagrożenie Pienińskiego Parku Narodowego przez głęboką cementyzację dna zbiornioka,
   • niekorzystne zmiany klimatyczne,
   • zniszczenie zabytków.