| Strona główna |
Popradzki Park Krajobrazowy utworzono w 1987r. dla kompleksowej ochrony krajobrazu i przyrody Beskidu Sądeckiego. Jest to drugi w Polsce park krajobrazowy na terenie Karpat, a jeden z największych (77 tys. ha) parków krajobrazowych, których jak dotąd utworzono przeszło 50 na terenie całego kraju.
Ponad 70% powierzchni Parku zajmują kompleksy leśne - z fragmentami jeszcze dobrze zachowanych resztek dawnej puszczy karpackiej. Na terenie Parku, obok unikalnych często w skali kraju obiektów przyrodniczych, znajdują się jedne z bardziej popularnych uzdrowisk i terenów letniej i zimowej rekreacji.
PPK obejmuje swym zasięgiem Krynicę, Szczawnicę, Piwniczną, Żegiestów, Muszynę, Tylicz i szereg mniejszych, ale znanych turystom miejscowości. Na obszarze dwóch głównych pasm górskich Beskidu Sądeckiego - Jaworzyny Krynickiej i Radziejowej - znajduje się 5 schronisk górskich i sieć malowniczych szlaków. Połączenie wszystkich form rekreacji z unikalnymi i chronionymi obiektami przyrody stawia przed Zarządem Parku trudne zadania stałej konsultacji i inspiracji w dziedzinie rozwiązań gospodarczych, ochronnych i społecznych. Jednym z takich zadań jest potrzeba stworzenia nowych, bardziej ekologicznie zorientowanych form rekreacji.
Park Krajobrazowy ma zgodnie z definicją służyć także kwalifikowanym formom turystyki. Jednak dotychczasowa praktyka w tym zakresie mimo swych niezaprzeczalnych osiągnięć nie zawsze w pełni wykorzystywała miejscowe walory przyrody, a rzadko odpowiadała konkretnym potrzebom ich ochrony.
Od 1990r. zespół Zarządu Parku pracuje nad własną koncepcją turystyki kwalifikowanej, nazwanej roboczo - EKOTURYSTYKĄ. Podjęcie prac w tym zakresie jest podyktowane pilną potrzebą wypracowania najwłaściwszej formy szeroko pojętej rekreacji na terenach przyrodniczo cennych i objętych różnymi formami konserwatorskiej ochrony przyrody, a przy tym niezwykle silnie penetrowanych i obciążonych znacznym przypływem wczasowiczów i turystów.
Pod pojęciem EKOTURYSTYKI rozumiemy taką formę turystyki, która w sposób aktywny zbliża do Natury, daje bliższe i pełniejsze poznanie związków człowieka z otaczającym go środowiskiem na poziomie istotnego, indywidualnego doświadczenia. Tak pojęta turystyka nie jest oparta na systemie zakazów, a ma raczej w sposób dynamiczny i indywidualny spełniać rolę wychowawczą i kulturotwórczą.
EKOTURYSTKA nie jest odwrotnością koncepcji "umasowienia" rekreacji, co ma istotne konsekwencje w przyjętym sposobie rozumowania, a wcale nie prowadzi do ograniczeń ilościowych w korzystaniu z jej różnych form. Chodzi raczej o stworzenie bardzo bogatej oferty adresowanej do różnych grup społeczeństwa - oferty popartej realnie istniejącym zagospodarowaniem i fachowym zapleczem merytorycznym. Wspólnym mianownikiem wszystkich zaproponowanych rozwiązań jest proekologiczny sposób ich aranżacji, dążenie do idywidualnego doświadczenia związku z Naturą i organicznie niejako wpisana rola poznawcza i kulturowa.
Podstawą do podjęcia działań w tej dziedzinie są wieloletnie doświadczenia osobiste pracowników Zarządu Parku, pozytywne przykłady rozwiązań zagranicznych, oraz inspiracja nurtem ekologii głebokiej (deep ecology). Szczególnie te ostatnie inspiracje rzutują na oryginalność wypracowanego powoli nowego stylu turystyki, którą można byłoby określić jako "społeczną" pozwoliło też odrzucić wiele efektownych, ale błędnych rozwiązań zachodnich, którymi tak fascynują się niektórzy nasi teoretycy i projektanci. W tym kontekście jest dobrze widoczna megalomania, z jaką podchodzi się do wzorów rodem z Alp lub wielkich parków narodowych w Ameryce Północnej. Wzorów, co trzeba zaznaczyć, często już przebrzmiałych w swej ojczyźnie i atrakcyjnych jedynie dla opóźnionych w poznawaniu świata turystów z Polski.
Wszystko to stwarza, rzadką obecnie w Polsce, komfortową sytuację kiedy przyjęcie określonego modelu zależy jedynie od naszej własnej wiedzy i inwencji przy braku gotowych wzorów jakie "należałoby" ku uciesze obcych inwestorów przenieść do naszego kraju.
Zespół Zarządu Parku postanowił zebrać praktyczne doświadczenia w celu uzyskania odpowiedzi na pytanie, czy nowa forma turystyki kwalifikowanej, EKOTURYSTYKA, oparta o wcześniej przytoczone przesłanki i inspiracje, jest potrzebna i atrakcyjna, czy założenia teoretyczne sprawdzają się w praktyce podczas zorganizowanych imprez.
W 1990r. rozpoczęto opracowywanie ścieżki przyrodniczej w rezerwacie "Las lipowy w Obrożyskach" koło Muszyny. Zorganizowano też I Przyrodniczy Rajd PPK o silnie zaakcentowanym nastawieniu poznawczym. W następnym roku zakończono prace i oddano do zwiedzania ścieżkę przyrodniczą oraz zorganizowano II Przyrodniczy Rajd PPK. Uczestniczono też w zajęciach warsztatowych wywodzących się z nurtu ekologii głębokiej (Zgromadzenie Wszystkich Istot), zorganizowanych przez Stowarzyszenie Stacja Edukacji Ekologicznej PNRWI w Wapienicy k/Bielska Białej oraz przygotowano program III Przyrodniczego Rajdu PPK.
W ogólnych założeniach przy projektowaniu ścieżki wzorowano się na tzw. "ścieżce natury" - sprawdzonej w innych krajach, dydaktycznej formie zagospodarowania terenów o walorach przyrodniczych. Ścieżka tworzy zamkniętą pętlę przechodzącą przez niezwykle malownicze i przyrodniczo atrakcyjne tereny rezerwatu i jego okolice. "Las lipowy w Obrożyskach" jest unikalnym na terenie Beskidów fragmentem dobrze zachowanego i żywotnego lasu liściastego - grądu. Głównym gatunkiem tworzącym drzewostan jest lipa drobnolistna. W rezerwacie rosną ponadto piękne okazy puszczańskiego jawora, świerka, jodły, buka a także kępa modrzewia polskiego. Wiek pojedynczych drzew sięga 200 lat, a kępy starodrzewia o przeciętnym wieku ponad 120 lat nie są rzadkością. Rezerwat ma około 100 ha powierzchni i podzielony jest na część pozostającą pod ochroną ścisłą oraz spory obszar drzewostanu stanowiącego rezerwat częściowy. Na terenie rezerwatu istniała zawsze dobrze wytyczona i tradycyjnie odwiedzana sieć ścieżek spacerowych.
W ostatnich latach zaprzestano prac pielęgnacyjnych i konserwatorskich na wspomnianych szlakach spacerowych, czego skutkiem było powstanie dużej ilości dzikich ścieżek, przejść i skrótów. W okresie intensywnego kwitnienia lip rezerwat ten nie ma sobie równych jeżeli chodzi o walory estetyczne, przyrodnicze, zdrowotne i wychowawcze.
Ścieżka przyrodnicza wyposażona jest w tablice zawierające skondensowaną informację naukową opisującą charakterystyczny fragment rezerwatu. Ze względu na warunki przyrodnicze opisano 6 formacji botanicznych, kępę okazałych modrzewi oraz umieszczono opis ogólny rezerwatu.
Tablice tworzą ciąg dogodnie zlokalizowanych przystanków. Zapoznanie się z treścią pojedynczej tablicy, odniesienie jej do terenu i komentarz fachowego przewodnika zajmuje ok. 10-15min. Ścieżka jest ponadto wyposażona w tablice regulujące sposób poruszania się i zachowania na terenie rezerwatu, a także ławki na końcowym odcinku poza granicą rezerwatu. Przy projektowaniu tablic posłużono się piktogramami upraszczającymi odbiór przekazywanego komunikatu.
Optymalną ilość uczestników zwiedzania ścieżki określono doświadczalnie na 15 osób, a czas zwiedzania na 3h. Okazało się też, że dla prawidłowego przebiegu zwiedzania oraz spełnienia możliwie wszystkich celów pobytu na terenie rezerwatu, zwłaszcza z grupą młodzieży, niezbędny jest profesjonalny przewodnik. Zaskakująco trafnym okazało się w praktyce przyjęcie koncepcji, aby uruchomienie ścieżki przyrodniczej było pretekstem i okazją do likwidacji zbędnych i "dzikich" przejść i skrótów. Planując przebieg ścieżki oparto się wyłącznie na istniejących alejkach i ścieżkach, które jedynie zaadaptowano przez oznakowanie, umieszczenie tablic i wstępne prace konserwatorskie. Niepożądane szlaki zatarasowano zwalonymi pniami drzew i gałęziami lub sztucznymi drewnianymi zaporkami. W efekcie uzyskano jedną, dobrze widoczną trasę, bez skrótów i niepożądanych przejść. W dwóch miejscach okazało się konieczne wykonanie prostych umocnień stromego, podmokłego stoku za pomocą tzw. dylówki.
Ważnym elementem dydaktycznym okazało się zaproszenie do pomocy przy lekkich pracach 3-5 osobowych grup młodzieży z Liceum Społecznego w Nowym Sączu. Systemem rotacyjnym spora ilość młodzieży z kilku klas Liceum pracując, poznawała rezerwat i problemy z nim związane. Sądząc po zainteresowaniu i aktywności młodzieży, ta forma rozszerzonej turystyki związana z jednym, konkretnym obiektem przyrody oddaje nieocenione usługi w nauce biologii, jak i ogólnym proekologicznym wychowaniu. Pomimo, że formalnie nie uzgodniono żadnych form patronatu młodzieży ze wspomnianego Liceum nad ścieżką przyrodniczą, to stało się jasne, że wszystkie wizyty w rezerwacie i na ścieżce będą traktowane przez młodzież jako wizyty "u siebie".
Doświadczenie to pokazało również młodzieży, że praca profesjonalnych przyrodników jest atrakcyjna, potrzebna i wymagająca wysokich kwalifikacji, co niestety nie jest chlebem powszednim mass-mediów w Polsce.
Nie bez znaczenia jest też wykonywanie ciężkich prac terenowych przez brygadę roboczą związaną z miejscowym nadleśnictwem, które również znacznie przyczyniło się do powstania estetycznego zagospodarowania ścieżki. Stwarza to pewien precedens wspólnego budowania konkretnych form ochrony przyrody. Jest to o tyle ważne, że ścieżki przyrodnicze w Polsce tworzy się zazwyczaj na papierze tj. wydając, często bardzo starannie i na wysokim poziomie merytorycznym przewodniki po terenie, nie wprowadzając jednocześnie żadnych elementów stałego zagospodarowania. Jest to zapewne w niektórych wypadkach metoda dobra, ale nie dająca założonych przez zespół Parku efektów.
Opisane zagospodarowanie traktuje się jako prace podstawowe, a jednocześnie wstępne, do dalszego urządzania ścieżki i wypracowania form korzystania z niej.
Pierwszy z nich, który odbył się jesienią 1990r., główny nacisk kładł na zaznajomienie się ze specyfiką ochrony konserwatorskiej na przykładzie jednego z trzech rezerwatów przyrody, obok których przechodziły zaproponowane trasy rajdu. Rajd kończył się konkursami wiedzy o zagadnieniach ochrony przyrody i PPK.
Drugi ze zorganizowanych rajdów, nocny, odbył się w czerwcu'91 i miał na celu obserwację i słuchanie nocnej aktywności zwierząt zamieszkujących Beskid Sądecki. Już przed tą imprezą było jasne, że słowo "rajd" nie oddaje ducha jaki towarzyszył nocnej wędrówce. Niestety jak dotąd, mimo rozpisania konkursu na oryginalną nazwę proponowanych spotkań nie ustalono określenia oddającego atmosferę spotkań z górami.
W organizacji drugiego rajdu posłużono się doświadczeniami z roku poprzedniego co dało efekt w postaci w pełni ekoturystycznej formy poznania Beskidu Sądeckiego.
Na jej odmienność złożyły się następujące elementy:
Koncert ten był szczególnego rodzaju przeżyciem w związku z oprawą nocy przy rozpoczęciu i wschodem słońca, jaki towarzyszył jego zakończeniu.
Nie da się opisać, ani tym bardziej zaplanować wszystkich sytuacji, uwag, przykładów wychowawczych i edukacyjnych działań, które w sposób niewymuszony i spontaniczny mają miejsce w czasie tak zorganizowanego spotkania. Udaje się jednak z powodzeniem zaaranżować sytuacje, w których do takich właśnie pożądanych relacji dojść może. Ponadto tego typu działania łączą ekologię i kulturę w pewien bardzo pożądany wzór stylu bycia.
Opierając się na opisanych doświadczeniach oraz przeprowadzając elementy warsztatu ekologii głębokiej, których uczestnikiem była młodzież licealna, opracowano projekt i konkretną ofertę prowadzenia wycieczek utrzymanych w nurcie ekoturystycznym na teren trzech rezerwatów przyrody lub w ich sąsiedztwo.
Do zwiedzania, ze względu na charakter rezerwatu i dostępność turystyczną, wytypowano rezerwat "Las lipowy Obrożyska", "Kłodne nad Dunajcem", "Łabowiec".
Zwiedzanie rezerwatu "Las lipowy Obrożyska" jest ułatwione przez urządzenie w nim ścieżki przyrodniczej (o czym wyżej), "Kłodne nad Dunajcem" zaleca się zwiedzać wykorzystując istniejącą drogę leśną. Rezerwat "Łabowiec" bardzo dogodnie można poznawać ze ścieżki leśnej, która biegnie po granicy rezerwatu.
W Zarządzie Parku opracowano program merytoryczny tych wycieczek. Dla każdej z nich określono szczegółowo cele poznawcze a także korzyści jakie można osiągnąć przez aktywne w nich uczestnictwo. Program rozszerzono o uwagi organizacyjne. Taką ofertę Zarząd Parku przekazuje biurom turystycznym zainteresowanym ekoturystyką.
Wycieczki, jak również opisany wyżej rajd, są szansą na promocję i bardziej odpowiednie wykorzystanie bazy w postaci górskich schronisk turystycznych, które powinny stać się ośrodkiem kształtowania świadomego proekologicznego sposobu bycia. Byłoby to kontynuacją chlubnych tradycji PTTK w bardziej adekwatnej do potrzeb i wymagań formie niż proponowana obecnie.
Sponsorowanie koncertu, który odbył się w kameralnym schronisku "Nad Wierchomlą" przez Okręgowy Zespół Gospodarki Turystycznej w Nowym Sączu oraz prywatną firmę "Pracownia" wskazuje na dostrzeganie takiej potrzeby.
Obecnie Zarząd Parku wspólnie z OZGT pracuje nad projektem połączenia 3 schronisk górskich pasma Jaworzyny Krynickiej nartostradami. Nartostrady między schroniskami na Jaworzynie Krynickiej, Hali Łabowskiej i Nad Wierchomlą będą tworzyły trójkąt umożliwiający kontynuację wycieczek przyrodniczych w okresie zimowym. Stwarzać to będzie inne, nie mniej interesujące, możliwości poznawania przyrody zimą.
Dotąd zdobyte doświadczenia wskazują na potrzebę i możliwość stworzenia nowej, klarownej, zorientowanej ekologicznie turystyki, szczególnie odpowiedniej dla terenów chronionych. Forma ta ciąży w kierunku pewnych form szkół przeżycia, z których wyeliminowane są wszelkie formy okrucieństwa i niszczycielskiego stosunku do przyrody, na rzecz pogłębiania emocjonalnej więzi z Naturą. Kierunek ten wskazuje na tradycje etniczne rdzennych mieszkańców wielu rejonów świata jako niezgłębioną skarbnicę inspiracji i doświadczeń.
Istnieje wielka potrzeba opracowania i wprowadzenia do praktyki opisanych koncepcji. Wynika to obok zainteresowania ze strony uczestników tych działań także z faktu stałego powiększania liczby ludzi i zapotrzebowania na rekreację i kontakt z przyrodą, a dotąd stosowane formy są najczęściej w swych skutkach zabójcze dla terenów chronionych. Ponadto kontakty z Naturą nacechowane pierwiastkiem zdobywania, podporządkowania i wyczynu, nie rokują żadnych pozytywnych skutków na przyszłość i nie stanowią czynnika kształtującego podstawy do lansowanej, jak się wydaje bez pokrycia, koncepcji "ekorozwoju". Główną barierą rozwoju przedstawionej koncepcji jest oparcie jej o wyspecjalizowane i profesjonalne jednostki gospodarcze i firmy konsultacyjne w miejsce idei społecznikowskiej działalności hobbystów. W istocie oba nurty można i trzeba połączyć we wspólny nurt działania, z zachowaniem jednak przedstawionej kolejności.
EKOTURYSTYKA jest szansą na nauczanie ludzi harmonijnego współistnienia z wszelkimi przejawami życia wokół nas, co w istocie ma też aspekt terapeutyczny, gdyż zgoda z Naturą jest niezbędnym elementem zgody z własną naturą człowieka.
Hanna Dorota Styczyńska
Marek Styczyński
PS. Zainteresowanych problemami organizacji ekoturystyki
lub chętnych do wzięcia udziału w następnych
ekoturystycznych spotkaniach z górami Beskidu Sądeckiego
zapraszamy do nawiązania kontaktu:
|
Zarząd Popradzkiego Parku Krajobrazowego Daszyńskiego 3 Stary Sącz tel. 60900 |