RECENZJA: 
Z HISTORII SPORU O SOCJOBIOLOGIĘ 
     Książka "Człowiek, zwierzę społeczne" to wybór 
głośnych i znaczących tekstów, związanych z "problemem 
socjobiologii" - nauki, którą w latach siedemdziesiątych 
zapoczątkował Edward O.Wilson - rozbudowaną dalej przez 
jego sojuszników oraz zwolenników, pod ciśnieniem 
rozlicznych ataków zdecydowanych krytyków oraz 
przeciwników. Skierowane one były przeciwko dwu kolejnym 
pracom amerykańskiego badacza, tj. "Sociobiology: The New 
Synthesis" (Harvard 1975) oraz "On Human Nature" (Harvard 
1978), przełożonej na język polski w r. 1988 ("O naturze 
ludzkiej"). 
     Omawiana praca składa się z trzech części. Pierwsza 
zawiera rozprawy i fragmenty większych publikacji, które 
przygotowywały horyzont intelektualny dla rozwoju i 
możliwości powstania socjobiologii jako nauki 
samodzielnej. Są to teksty: Niko Tinbergena, Earla 
W.Counta, Lionela Tigera, Robina Foxa, Pierre'a L.vanden 
Berghe'a, Rogera D.Mastersa, Freda H.Wilhoite'a jr., Johna 
B.Calhouna i Johna Crooka. Ich punktem wyjścia jest wiedza 
etologiczna, genetyczna oraz ekologiczna o zwierzętach, 
szczególnie o ich życiu socjalnym, przy pomocy której 
starają się pogłębić zrozumienie analogicznych zjawisk w 
społecznym życiu człowieka. 
     Druga część niniejszej książki to teksty, które 
możnaby zaliczyć do "kanonu teoretycznego socjobiologii". 
Składają się na nią istotne fragmenty rozprawy Wilsona 
pt."Sociobiology", atakże artykuły pisane w duchu 
paradygmatu socjobiologii, określajacego przyszłość 
socjologii i nauk społecznych we współpracy z biologią i 
jej dziedzinami. Autorzy wyboru zamieścili tu, oprócz 
wypowiedzi Wilsona, publikacje następująych myślicieli: 
Richarda D.Alexandra, van Berghe'a, Stevena J.C. i Alice 
Schlegelów, J.S.Lockarda, L. L.McDonalda, D.A.Clifforda, 
R. Martineza oraz Richarda Lynna. Istotną własnością 
przedstawionych tutaj koncepcji jest eksponowanie tez 
socjobiologii mówią- cych, iż "gros" ludzkich zachowań 
społecznych o charakterze etycznym, politycznym, 
religijnym, zwyczajowym, obyczajowym, rodzinnym itd, ma u 
swej podstawy determinacje genetyczne, wynikające z 
pewnego "interesu genu", powstałego w wyniku pozytywnej 
selekcji drogą doboru naturalnego, czego wcześniej ludzie 
sobie nie uświadamiali, poszukując prawidłowości tych 
zachowań wyłącznie w specyfice i autonomii społecznego 
istnienia ludzi. 
     Część trzecia zawiera rozprawy o charakterze 
dyskusyjnym, odzwierciedlające atmosferę "sporu o 
socjobiologię" oraz jego przebieg. Główny atak krytyków 
skoncentrowany jest na oskarżaniu Wilsona o hołdowanie 
zasadzie ścisłego "determinizmu biologicznego" w 
odniesieniu do człowieka i jego życia indywidualnego oraz 
społecznego. Przy okazji twierdzi się, że jego pogląd to 
współczesna forma socjaldarwinizmu i że głosi idee, które 
służyły i mogą posłużyć dla celów politycznych o 
charakterze prawicowo-konserwa- tywnym, nacjonalistycznym 
oraz rasistowskim, jako uzasadnienie niesprawiedliwej 
struktury spo- łecznej we współczesnych pańs- twach. 
Między tekstami tej części znajduje się też odpowiedź 
autorstwa Wilsona, broniąca idei socjobiologii, wyrażająca 
oburzenie na sposob przeprowadzania krytki, przekraczający 
granice dobrych manier oraz szermujący argumentacją 
ideologiczną i bardzo często nie naukową. Autorzy wyboru 
przedstawili te teksty krytyczne w kolejności od 
najbardziej zjadliwych po wyważone krytycznie, dążące do 
obiektywnego ujęcia problematyki i oddania sprawiedliwości 
zamysłowi Wilsona. Znajdują się więc tu wypowiedzi 
Marshalla Sahlinsa, Richarda C.Lewontina, Elizabeth Allen 
z grupą przyjaciół, Stephena J.Goulda, Michaela A.Simona, 
Johna D. Baldwina i Janice I. Baldwin oraz Petera Singera.
 
     Całość omawianego wyboru otwiera ciekawy wstęp 
autorstwa B. Szackiej, porządkujący oraz systematyzujący, 
wyjaśniający logikę wyboru, sens wyboru, przypominający 
jednocześnie tło i chronologię dyskusji, w wyniku której 
powstawały teksty zamieszczone w niniejszej książce. 
     Problem socjobiologii to niewątpliwie logiczna 
konsekwen- cja rozwoju nauk 
biologicznych w ostatnim półwieczu oraz rozwój świadomości 
człowiek w kierunku uświadomienia sobie tkwiący zagrożeń w 
rozwijającej się cywilizacji technicznej. Mogła ona 
powstać z inspiracji myśli niemiecko-austriackiej i 
angloamerykańskiej, inspirowanych u swej podstawy teorią 
ewolucji Darwina, która po odkryciu w swym dalszym rozwoju 
"ewoluowała" w kolejne formy tzw. "Syntetycznych Teorii 
Ewolucji", budowanych przez E. Heckla, E.Macha, G.Simmela, 
T. Huxleya, E.Mayra, J.Huxleya, G. Simmpsona, 
C.D.Waddingtona, M. Eigena, K.R.Poppera, K.Lorenza, 
R.Riedla, F.M.Wuketitsa i wieli innych, wyłaniając z 
siebie za sprawą G.Vollmera tzw. "Ewolucyjną teorię 
poznania" i szereg innych poglądów filozoficznych 
związanych z ewolucjonizmem, które należałoby określić 
ogólnym mianem "filozofii ewolucyjno- ekologicznych", do 
których w linii prostej należy socjobiologia. 
     Rozwój takiego modelu myślenia jest inspirowany w 
związku z eksploatacją na poziomie filozoficznym sukcesów 
badawczych szeregu dyscyplin biologicznych, np. etologii, 
genetyki (szczególnie genetyki populacji), ekologii, 
paleontologii, neurofizjologii itd., dostarczających 
ogromnej wiedzy na temat człowieka, świata zwierzęcego we 
wzajemnym związku pomiędzy nimi i światem przyrody 
nieożywionej, co daje szansę budowania kolejnych faz 
"Syntetycznych Teorii Ewolucji". Powstająca w ten sposób 
wiedza zmusza ludzi trzeźwo myślących, logicznie i 
realistycznie zorientowanych do odrzucenia aksjomatu 
dogmatycznego o stworzeniu i nadprzyrodzonym pochodzeniu 
życia, a także od podważenia tezy, iż sposób jego 
istnienia całkowicie zależy od jego środowiska. Ten 
ostatni fakt stał się zresztą w świadomości ludzkiej jedną 
z wartości, którą należy szczególnie docenić, bowiem 
zagłada środowiska jest równoznaczna z zagładą świata 
żywego oraz człowieka jako gatunku biologicznego, 
należacego do niego. Środowisko bowiem o tyle jest 
wartościowe, że jest podstawą aktualnego istnienia i 
stanowi warunek konieczny dalszego jego ewoluowania oraz 
dalszego pomyślnego istnienia. Nauka określona mianem 
socjobiologii zdaje się stawiać sobie przede wszystkim za 
zadanie uświadomienie tego stanu rzeczy badaczom 
człowieka, tj. socjologom i antropologom, a także ogółowi 
społeczeństwa naszego globu, mknącego w przestrzeni 
kosmicznej na statku - planecie Ziemi. 
     Powstałe przy tej okazji krytyki oraz spory są 
wynikiem nieporozumień, posługiwaniem się nieadekwatnymi 
do rzeczywistości modelami jej rozumienia, brakiem 
kompetentnej wiedzy biologicznej i wreszcie przekonaniami 
religijnymi oraz uprzedzeniami ideologicznymi, które na 
dobrą sprawę nic wspólnego z nauką jako taką nie mają, a 
mogą posłużyć jedynia do dezawuacji jej wyników oraz 
siania niepotrzebnych resentymentów wśród ludzi. Niektóre 
jednak krytki wynikły z przyczyny samego Wilsona, który 
nieodpowiedzialnie wyeksponował szereg swych pogłądów, 
odrywając je od kontekstu całości i przy okazji 
absolutyzując, bowiem należy pamiętać, iż życie społeczne 
człowieka, choć determinowane częściowo biologicznie, jako 
byt "sam w sobie" tworzy dziedzinę prawie samoistną i może 
wszelkie wpływy determinacji biologicznej nieświadomie 
albo i celowo zawieszać. Na tym przecież polega wyjątkowa 
pozycja człowieka w Kosmosie. Inna rzecz, że wiele krytyk 
ma swe źródła w myśli, określającej się mianem 
"humanizmu", nacechowanej dualizmem oraz idealizmem, 
odrywającej człowieka od naturalnego jego środowiska i 
rozrywającej jego byt jednostkowy na dwie przeciwstawne 
sobie komponenty: duszę i ciało. 
Przyjmując więc 
twierdzenia apodyktyczne w imieniu owego "humanizmu", 
opartego na pewnym neokartezjańskim typie racjonalności, 
które odrywa bycie przyrodnicze człowieka od bycia 
kulturowego, w praktyce przeciwstawia jego uniwersalia 
biologiczne kulturowym, co wcześniej czy później musi 
prowadzić ów byt do samounicestwienia. Jest bowiem tak, co 
podkreśla wielu wybitnych myślicieli (Lorenz, van den 
Berghe), że jeśli przyrodnicy i biolodzy znają i rozumieją 
kulturę i ducha człowieka, to tzw. "humaniści" nie znają 
natury cielesnej i biologicznej człowieka, a ich 
wypowiedzi zaświadczają jedynie o ich dyletantyźmie i 
ujawniają chęć uzurpacji prawa do "jedynie prawdziwego 
sądu" na ten temat, co uniemożliwia jakąkolwiek sensowną 
dyskusję. Ów brak korespondencji wynika właśnie z braku 
kompetencji i obopólnego zrozumienia stron dyskusji, w 
wyniku czego staje się ona jałowa i bezproduktywna. 
Filozofia ewolucyjno-ekologiczna i jej dziedziny: 
"Ewolucyjna Teoria Poznania" oraz socjobiologia nie 
roszczą sobie bowiem prawa do całkowitych i absolutnych 
wyjaś- nień, ale chcą pokazać inne ważne strony 
zagadnienia istnienia człowieka we Wszechświecie, z którym 
jest on powiązany sieciami sprzężeń zwrotnych, bez których 
istnieć nie może. Nadto upominają się ci myśliciele o to, 
by wreszcie ludzie zrozumieli, że wywiedli swój byt ludzki 
w dziejowym procesie ewolucji z przyrody, a więc sfera ich 
kultury jest jakby formą przedłużenia tego sposobu 
ludzkiego istnienia; przedłużenia bytu w przyrodzie i jako 
taka, musi ów moment przyrody zawierać w ramach szeroko 
pojmowanej kultury. 
     Dobrze się więc stało, że B.Szacka i J.Szacki 
przygotowali i udostępnili polskiemu czytelnikowi i całej 
publiczności polskiej ten fragment myśli światowej dzisiaj 
ważny, szczególnie w kontekście przemian jakie zachodzą w 
Polsce i świecie. Lepiej bowiem później, niż wcale. Należy 
też wspomnieć, iż istnieje polska tradycja, na którą 
składają się poglądy, np. W.Schaffera, J.Dębowskiego, 
R.J.Wojtusiaka, Wł. Grodzińskiego, W.J.H. Kunickiego- 
Golgfingera i wielu innych badaczy, w oparciu o którą 
poglądy przedstawione w tej pracy mogą znaleść zrozumienie 
i doczekać się twórczej kontynuacji. 
Ignacy S.Fiut 
     Człowiek, zwierzą społeczne, Wybór pod red. Barbary 
Szackiej i Jakuba Szackiego, Warszawa 1991 (Czytelnik), s. 
536. 
INFORMACJA O PRODUKCJI WYDAWNICZEJ I FILMOWEJ 
FUNDACJI EKOLOGICZNEJ "SILESIA" 
     Fundacja Ekologiczna "Silesia" (Powstańców 41a/611, 
40-950 Katowice, tel. 1-55-13-72, 1-55- 30-65, Bank Śląski 
VII O/Katowice 312608-9380-132-3) informuje, że w 
siedzibie Fundacji lub za zaliczeniem pocztowym można 
nabyć: 
A. Wydawnictwa 
     W ramach "Biblioteczki Fundacji Ekologicznej 
'Silesia'": 
1. Tadeusz Przybylski - "Zagrożenie środowiska 
przyrodniczego w województwie katowickim" 
- 10.000 zł 
2. Wojciech Radecki - "Prawa i obowiązki obywatela w 
dziedzinie ochrony środowiska 
- 10.000 zł 
3. Franciszek Piontek - "O współzależnościach między 
ekonomią i ekologią" 
- 10.000 zł 
     Ponadto: 
1. Jolanta Matiakowska - "Ekoalarm" 
- 5.000 zł 
2. Wojciech Beblo - "Polityka Ochrony Środowiska w 
województwie katowickim"             
- 10.000 zł 
3. Ekologia `92 
- 35.000 zł 
B. Filmy (na kasetach VHS) 
     W ramach "Filmoteki Fundacji Ekologicznej 'Silesia'": 
1. "Złe powietrze"     
- 100.000 zł 
2. "Śmierć czai się w metalach" 
100.000 zł 
* * * * * 
     Serdecznie dziękujemy wszystkim zainteresowanym 
książką "Co się dzieje z Morzem Bałtyckim?" za chęć pomocy 
w kolportażu oraz informujemy, że gdy tylko owa pozycja 
będzie przygotowana do rozprowadzania - skontaktujemy się 
z osobami, które zadeklarowały pomoc. 
NRE "Gaja" 
Efcia Ostapko 
Krasickiego 5/1A 
71-333 Szczecin 
"ENCYKLOPEDIA ŻYCIA" JUŻ DO NABYCIA! 
     Kilkakrotnie już zapowiadany na tych łamach hit 
wydawniczy Agencji "Reporter" pt. "ENCYKLOPEDIA ŻYCIA" 
jest wreszcie w hurtowniach książek i księgarniach. 
     Przypomnijmy, że "ENCYKLOPEDIA ŻYCIA" Juliette de 
Gautier i Eryka Mistewicza jest pierwszą z serii książek 
"Reportera", które dość niekonwencjonalnie traktują 
ekologię. Autorzy starali się nie wymądrzać, ale 
przedstawić ekologię konkretną, praktyczną, dla każdego 
przydatną. 
* Jakich artykułów spożywczych nie kupować? 
* Na co zwracać uwagę na etykietach napojów, opakowaniach 
róż- nych środków spożywczych? 
* Co to jest zdrowa żywność? 
* Jakie są podstawy różnych dziedzin medycyny 
niekonwencjonalnej? 
* Jakie szkodliwe dla zdrowia substancje chemiczne 
zawierają kosmetyki nawet najbardziej renomowanych firm? 
* Jak samemu sporządzić naturalne, najbardziej zdrowe 
kosmetyki? 
* Jakie kremy stosować, aby ochronić się przed szkodliwym 
promieniowaniem spowodowanym dziurą ozonową? 
* Jakie farby, kleje, rozpuszczalniki są szkodliwe dla 
zdrowia? 
* Jakie są różne sposoby pozbywania się śmieci? 
* Jak możesz wykorzystać energię słoneczną do ogrzewania 
twojego mieszkania? 
* Jak korzystać z lodówki, zamrażarki, kuchenki gazowej i 
elektrycznej, pralki, zmywarki do naczyń, aby oszczędzać 
energię elektryczną i wodę (a więc płacić mniejsze 
rachunki)? 
* Jak zorganizować zdrową działkę? 
* Jakie nawozy sztuczne są szkodliwe dla człowieka (pełna 
lista) i jak zastąpić je nawozami naturalnymi? 
* Jak wykorzystać weekend, gdzie wyjechać (ekologiczne 
zagrożenia w różnych regionach Polski)? 
* Jak zachowywać się, aby zminimalizować szkodliwy wpływ 
środowiska na zdrowie człowieka; co robić, aby maksymalnie 
ochronić się przed takimi zagrożeniami? 
     Nie tylko o tym w "ENCYKLOPEDII ŻYCIA" Agencji 
"Reporter". Książka nie tylko do przeczytania. Książka do 
korzystania przez lata. 
     Poza księgarniami i hurtowniami będzie można też 
kupić "Encyklopedię życia" od kolporterów wydawnictw 
ekologicznych. 
     Osoby, które zechcą podjąć się kolportażu (na 
uczciwych warunkach finansowych, proponowanych przez 
"Reportera") mogą zgłaszać się do wydawcy prowadzącego 
sprzedaż hurtową: 
Agencja Wydawnicza "REPORTER" 
Zelwerowicza 19 
02-928 Warszawa 
tel. 0-22/420132 
     O "Encyklopedię życia" pytajcie więc już od dziś w 
swej księgarni, w najbliższej hurtowni książek, na 
straganach i u kolporterów wydawnictw ekologicznych.