Pojezierze Suwalsko-Augustowskie z kompleksem wspaniałych jezior stanowiących pozostałość ostatniego zlodowacenia Europy, od prawieków służyło człowiekowi. Znajdował on tu wszystko, co było mu potrzebne do istnienia i rozwoju: żywność, odzienie, względnie bezpieczne miejsce bytowania, niezbędne surowce do wyrobu narzędzi i konstrukcji różnych budowli.

Historia gospodarowania omawianym kompleksem jest bardzo bogata. Przeważały w niej okresy rabunkowej eksploatacji przyrody będącej przeciwieństwem racjonalnego gospodarowania. Pomimo tego i obecnie ziemie i jeziora suwalsko-augustowskie są obiektem o zachowanych wyjątkowo cennych i odnawialnych zasobach przyrody. Jest to jeden z ostatnich już w świecie i Europie obiektów tego typu. Nic też dziwnego, że od wielu lat omawiany obiekt jest przedmiotem aktywności, mającej na celu jego ochronę przed krótkowzrocznym i degradującym użytkowaniem konsumpcyjnym i produkcyjnym. Trwające kilkadziesiąt lat starania o ochronę Kompleksu Jezior Wigierskich przed rabunkową gospodarką zostały w 1976r. uwieńczone utworzeniem - pierwszego w Polsce, Wigierskiego Parku Krajobrazowego, a w 1989r. utworzeniem 17-go polskiego - Wigierskiego Parku Narodowego. Wydawałoby się zatem, że zespół jezior wigierskich uzyskał wreszcie pełne gwarancje zachowania w najbliższej przyszłości unikatowych walorów przyrodniczych. Okazuje się jednak, że gwarancje te są problematyczne.

Wskazuje się na pięć najważniejszych zagrożeń realizacji programu ochrony ze strony aktywności gospodarczej:

1) zrzut ścieków - głównie ze strony miasta Suwałki;

2) niewłaściwy rozwój osadnictwa;

3) masowa i eksploatacyjna turystyka;

4) kłusownictwo;

5) tranzytowa komunikacja.

Do najistotniejszych zagrożeń sfery społeczno-gospodarczej zalicza się:

1) wysokie bezrobocie w regionie;

2) niedoinwestowanie infrastruktury społeczno-gospodarczej;

3) brak perspektyw rozwoju dla młodzieży;

4) względnie niski poziom wykształcenia społeczności lokalnej;

5) brak planów społecznie akceptowanej polityki regionalnej i lokalnych zasad rozwoju gospodarczego.

Rozwiązania wymienionych i wielu innych problemów przekraczają możliwości oraz kompetencje istniejących, ale nieintegratywnie współpracujących, lokalnych i regionalnych podmiotów. Są one bowiem natury: politycznej, prawnej, ekonomicznej, technicznej, organizacyjnej, edukacyjnej i innej. Istota zagadnienia tkwi w dotychczasowych stosunkach społeczno-gospodarczych. Poszukiwanie dróg rozwiązania wymaga współdziałania wszystkich zainteresowanych stron oraz restrukturyzacji całej sfery społeczno-gospodarczej Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego.

Podstawową przyczyną problemów ekologicznych są niewłaściwe relacje między działaniami ochronnymi a potrzebami rozwojowymi. Z jednej strony nieuwzględnianie wymogów ekologicznych prowadzi do degradacji środowiska, z drugiej strony cele ochrony przyrody ograniczają możliwość rozwoju społeczności lokalnych. Ten pozorny konflikt wynika z niezrozumienia zasad racjonalnego gospodarowania (sustain development).

Z punktu widzenia ochrony przyrody niepokojącą cechą w polskich reformach jest rosnący krytycyzm dotyczący zasad gospodarowania na obszarach chronionych. Wydaje się, że niezadowolenie rośnie zarówno wśród lokalnych społeczności jak i fachowców oraz społecznych ruchów ekologicznych. Różnica zdań wynika z ekonomicznej krytyki konserwatorskiego podejścia do ochrony, który leży u podstaw obecnej polityki zachowania zasobów przyrody w parkach narodowych. Podejście to mówi, że ludzie i ludzka działalność muszą być odseparowane i usunięte poza granice obszarów chronionych, jeśli te mają być zachowane. Istniejące obecnie zasady tworzenia parków narodowych zwracają małą uwagę na korzyści ekonomiczne i dlatego postrzegane są jako niszczące i osłabiające gospodarkę lokalną i regionalną. Dotyczy to szczególnie Polski pn.-wsch. gdzie gospodarka przeżywa poważne trudności. Region ten charakteryzuje wysoki stopień bezrobocia. Drugi problem wynika z faktu, że powołanie parku narodowego przenosi jurysdykcję obszarów objętych ochroną z ciał lokalnych i regionalnych na poziom krajowy. To przeniesienie jest postrzegane przez wielu jako wyraźne przeciwieństwo deklarowanej polityki rządowej mającej na celu decentralizację i urynkowienie. Ochrona jest oparta na istniejącym stanie prawnym, który jest restrykcyjny w odniesieniu do działalności gospodarczej.

Wobec zaprezentowanej komplikacji jaka istnieje między sferą społeczno-ekonomiczną a celami ochrony przyrody, pięć gmin związanych z WPN staje przed dylematem - co uczynić, aby najlepiej wykorzystać nowo otrzymane możliwości promowania lokalnego rozwoju gospodarczego.

Trudną sytuację pogłębia fakt, iż - w przeciwieństwie do okresu komunistycznego - przejście obszaru parku narodowego pod zarządzanie centralne, przynajmniej w przypadku Wigierskiego Parku Narodowego, nie jest powiązane z transferem zasobów z centrum do regionu, co jest postrzegane przez społeczności lokalne jako ograniczenia.

Istnieje również podejrzenie, że tak obecnie, jak i w przewidywalnej przyszłości, konkurencyjne zapotrzebowania na środki z budżetu państwa będą tak wielkie, że alokacja zasobów na nieproduktywne parki narodowe prawdopodobnie nie zaspokoi podstawowych potrzeb. Ponadto rośnie sceptycyzm co do trwałego i wystarczającego zabezpieczenia środków ze źródeł międzynarodowych. Tak długo jak parki narodowe i inne obszary chronione traktowane będą jako "koszta", a nie jako "aktywa" czy "kapitał", środki publiczne przeznaczone na ich utrzymanie będą ciągle malały.

Dotychczas parki i obszary chronione były uznawane za tereny pozostające w kręgu zainteresowań przyrodników. Zasady ich tworzenia i zarządzania nimi w ogromnym stopniu oparte są o szacunki biologiczne czy geologiczne.

Obecnie w okresie ważnych reform ekonomicznych i zamieszania politycznego zagadnienia ekonomiczne i polityczne mogą stać się kluczowe w planowaniu i zarządzaniu parkami, usuwając na drugi plan argumenty o znaczeniu biologicznym czy hydrologicznym.

Znaczenie Wigierskiego Parku Narodowego polega na tym, że daje on okazję do przemyślenia czym powinien być park narodowy i jak na funkcjonować w zmieniającym się życiu politycznym, ekonomicznym i społecznym regionu, który jest mocno związany z ziemią, krajobrazem i przyrodą.

Wyjątkowa sytuacja WPN związana jest z tym, że w odróżnieniu od innych parków w Polsce, np. Kampinoskiego czy Tatrzańskiego, w których konflikty z ludnością miejscową mają długą historię i są zaognione, tu istnieje chęć ich unikania i łagodzenia. WPN jest młodym, parkiem, który wciąż poszukuje swojej drogi, definiuje swoją rolę w kontekście obecnych potrzeb politycznych i warunków ekonomicznych. Ponadto rośnie świadomość władz parku, że jeśli park ma przetrwać, musi poszukiwać dróg aktywnego komunikowania się i współdziałania ze społecznościami lokalnymi i regionalnymi. Ochrona musi być prowadzona kooperatywnie, tzn. przy udziale lokalnych społeczności i innych grup interesów. Chodzi przecież o wspólną odpowiedzialność za utrzymanie przyrodniczego i kulturowego dziedzictwa. Jedyną drogą jest budowanie partnerstwa między różnymi organizacjami, instytucjami i podmiotami gospodarczymi.

Odczuwana w regionie suwalskim potrzeba zmian stała się impulsem do działań integratywnych ze strony władz uniwersyteckich, rządowych, niezależnych organizacji i grup biznesu. Ich wynikiem było powołanie Fundacji Wigry. Jej celem jest tworzenie właściwych relacji między sferą ochronną a sprzyjającym środowisku gospodarowaniem. Założenia te zostały sformułowane i zapisane w Statucie Fundacji Wigry. Określają one, że:

"Celami Fundacji są działania na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego w warunkach zachowania i odtworzenia równowagi ekologicznej w regionie Pojezierza Suwalsko-Augustowskiego, zwanego dalej "regionem", a w szczególności:

1. Ochrona dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego;

2. Promocja rozwoju gospodarczego regionu zgodnie z zasadami ekorozwoju;

3. Wspomaganie działań na rzecz ochrony wód i zróżnicowania biologicznego w regionie;

Zapisane w statucie Fundacji cele są uogólnionym, całościowym określeniem potrzeb regionu, który chce budować swoją przyszłość w oparciu o aktywne działanie na rzecz ochrony i zrównoważonego rozwoju gospodarczego w regionie suwalsko-augustowskim, obejmującym: zlewnię Czarnej Hańczy, Suwalski Park Krajobrazowy, Wigierski Park Narodowy i Puszczę Augustowską. Aktywność Fundacji nie skupia się wyłącznie na parku narodowym, ale obejmuje swoim działaniem jego bliższe i dalsze otoczenie. Motywacją do takiego określenia obszaru działania Fundacji jest poszukiwanie nowego podejścia do konserwatorskiego typu ochrony na rzecz poszukiwania dynamicznej, zorientowanej na ludzi formy zachowania wartości środowiska przyrodniczego i kulturowego. Inicjatywa ta nie jest możliwa do zrealizowania w ograniczonym konserwatorską ustawą parku narodowym. Dlatego Fundacja chce budować nowy model ekologicznie ukierunkowanego rozwoju w oparciu o obszary nie objęte tak ścisłą ochroną i tą drogą poszukiwać wspólnego języka łączącego cele ochrony z lokalnymi potrzebanmi społecznymi i gospodarczymi.

Eksperyment wigierski jest ważny nie tylko dla Polski. Problemy związane z istniejącymi i rodzącymi się konfliktami na obszarach chronionych, a dotyczącymi relacji między ograniczeniami prawnymi a potrzebami społeczności lokalnych stają się poważnym dylematem o znaczeniu międzynarodowym.