| Strona główna |
Jeziora Wigierskie, stanowiące pozostałość ostatniego zlodowacenia Europy, będące "diamentami" na zielonym "atłasie" wspaniałej roślinności, od prawieków służyły człowiekowi. Znajdował on tu wszystko, co było Mu potrzebne do istnienia i rozwoju: żywność, odzienie, względnie bezpieczne miejsce bytowania, niezbędne surowce do wyrobu narzędzi i konstrukcji różnych budowli. Historia, w tym historia gospodarcza, omawianego kompleksu jest bardzo bogata. Przeważały w niej okresy rabunkowej eksploatacji bogactw przyrody, będącej przeciwstawieniem racjonalnego gospodarowania. Pomimo tego obecnie Kompleks Jezior Wigierskich jest wielkoprzestrzennym obiektem o nadal zachowanych, wyjątkowo cennych odnawialnych zasobach przyrody. Jest to jeden z ostatnich już w świecie i Europie obiektów tego typu. Nic też dziwnego, że od wielu lat omawiany obiekt jest przedmiotem aktywności, mającej na celu jego ochronę przed krótkowzrocznym i dewastacyjnym użytkowaniem konsumpcyjnym i produkcyjnym.
Trwające kilkadziesiąt lat starania o ochronę Kompleksu Jezior Wigierskich przed rabunkową gospodarką zostały w 1976r. uwieńczone utworzeniem - pierwszego w Polsce - Wigierskiego Parku Krajobrazowego, a w 1989r. utworzeniem - 17 polskiego - Wigierskiego Parku Narodowego. Wydawałoby się zatem, że omawiany Kompleks uzyskał wreszcie pełne gwarancje co najmniej zachowania w najbliższej przyszłości unikatowych cech jakościowych i ilościowych jego przyrodniczych składników i zasobów. Dokładniejsze obserwacje i analizy dokumentują, że gwarancje te są problematyczne.
Najcenniejsze fragmenty przyrodnicze Kompleksu Wigierskiego są nadal: przedmiotem rabunkowej eksploatacji, marnotrawione, degradowane, dewastowane i zagrożone:
1. Rzeka Czarna Hańcza, a przede wszystkim jezioro Wigry, nadal są naturalnymi szambami miasta Suwałki.
2. Unikatowe rybostany są przedmiotem rabunkowych połowów komercyjnych i rekreacyjnych.
3. Najcenniejsze obrzeża wód oraz zbiorowiska leśne są rabunkowo użytkowane przez turystów.
4. Walory krajobrazowe są niszczone przez niewłaściwe budownictwo.
5. Wrażliwe gleby trawi silna erozja oraz niszczy aktualna uprawa.
6. Lasy prywatne są rabunkowo wyrąbywane.
7. Międzynarodowy ruch drogowy "rozcina" najcenniejsze kompleksy przyrodnicze.
Niekorzystne zjawiska i procesy dotyczą także sfery społeczno-gospodarczej:
1. Poziom świadomości, wiedzy, umiejętności i doświadczenia społeczności lokalnych oraz większości przyjezdnych, a także ich aktywność, nie są adekwatne do międzynarodowej i międzypokoleniowej unikatowości Kompleksu Wigierskiego oraz jego elementów.
2. W konkretnych działaniach przeważają partykularyzm i doraźność interesów: pojedynczych ludzi, gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, instytucji i organizacji.
3. Systemy: norm prawnych, instytucji, koncepcji, programów, realizacji i kontroli są niespójne, a często sprzeczne.
4. W Kompleksie występuje wielkie bezrobocie.
5. Infrastruktura społeczno-techniczna ma ogrom niedostatków i braków, a wiele jej wartościowych, dochodotwórczych elementów jest marnotrawionych.
6. Obserwuje się rażące nieprawidłowości w procesach konsumpcji, wymiany, podziału i produkcji, a szczególnie w obiegu pieniądza.
7. Dochody większości podmiotów gospodarki są niewłaściwie konsumowane i inwestowane oraz dzielone.
8. Brak sensownych, nowoczesnych, społecznie akceptowanych i efektywnych: wizji, koncepcji, programów, planów, projektów i wzorców gospodarki i gospodarowania (konsumpcji, wymiany, podziału, produkcji).
9. Dotychczasowe ochrona przyrody i środowiska są poważnymi barierami i ograniczeniami lokalnej i regionalnej gospodarki:
a) stymulują powstawanie i rozwój konfliktów społeczno-gospodarczych;
b) ograniczają przedsiębiorczość;
c) zmniejszają dochody ludności i budżetów;
d) zwiększają wydatki budżetowe.
10. Cały Wigierski Kompleks przyrodniczo-społeczny nie wykorzystuje należycie swych unikatowych szans rozwojowych.
Podstawowymi założeniami właściwych rozwiązań są:
1. Ekologizacja gospodarki.
2. Ekonomizacja ochrony przyrody i środowiska.
3. Nadanie obszarowi zlewni rzeki Czarnej Hańczy wraz z całym Kompleksem Jezior Wigierskich i miastem Suwałki eksperymentalnego statusu wdrożeniowego wzorca lokalnego systemu społeczno-gospodarczego w przedmiocie ekologicznie uwarunkowanego rozwoju (sustainable development).
4. Weryfikacja najnowszych międzynarodowych osiągnięć teorii i praktyki sustainable development na omawianym obszarze.
5. Intensywne i nowoczesne zainwestowanie w sferę społeczno-gospodarczą obszaru zlewni Czarnej Hańczy oraz obszaru bezpośrednio przyległego.
6. Intensywna integracja sfer: polityki, ekonomii, techniki, organizacji, badań naukowych, edukacji, prywatnej, społecznej i innych w jednym, odpowiedzialnym podmiocie.
W realizacji powyższego - w rezultacie wcześniejszych ustaleń i wniosków autora i kierowanego przez niego zakładu Ekonomii Zasobów Przyrody Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku - dotychczas osiągnięto:
1. W 1992r. podjęto realizację tematu naukowo-badawczego "Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania ekorozwoju na przykładzie Wigierskiego Parku Narodowego".
2. Prezentowano na bieżąco ustalenia i wnioski na licznych spotkaniach naukowych oraz z praktykami, w tym na 10 spotkaniach międzynarodowych.
3. Najbardziej owocnym okazał się udział pracowników Zakładu w II Spotkaniu International Society for Ecological Economics w sierpniu'92 w Sztokholmie, gdzie pozyskano do współpracy prof. dr Rafała Serafina reprezentującego Heritage Resource Centre, University Waterloo, Kanada.
4. W dniach 24.8. - 14.9.92, dzięki wsparciu: Wojewody Suwalskiego, Ministerstwa Edukacji Narodowej, Ministerstwa Ochrony środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, Dyrekcji Wigierskiego Parku Narodowego, Spółki Cywilnej "Lektor" w Białymstoku; zorganizowano międzynarodowy studencki obóz naukowy w Wigierskim Parku Narodowym, z celem wstępnej oceny funkcjonowania gospodarki.
5. W październiku'92, korzystając z pomocy prof. Rafała Serafina, autor oraz Dyrektor WPN, dr Maciej Karpiński mieli okazję uczestniczenia w seminarium Heritage Resource Centre w Norwich, Anglia, wymiany poglądów i doświadczeń z czołowymi autorytetami światowymi, rozszerzenia współpracy międzynarodowej.
6. W grudniu'92 wyniki badania pilotażowego prezentowano na studenckim seminarium z udziałem najważniejszych zainteresowanych, reprezentujących: Ministerstwo OśZNiL, Wojewodę Suwalskiego, Wigierski Park Narodowy, naukę, przedstawicieli samorządów lokalnych, zainteresowane gremia biznesu, pozarządowe organizacje, zorganizowanym przez Zakład, wspartym przez Wojewodę Suwalskiego oraz organizacyjnie przez spółkę "Lektor",
7. W styczniu'93 Dyrekcja Wigierskiego Parku Narodowego utworzyła Społeczną Radę Użytkowników Wigierskiego Parku Narodowego.
8. W kwietniu'93 utworzono Fundację "Wigry".
9. Od samego początku inicjatywy trwa intensywna akcja informacyjna.
Najważniejszymi elementami obecnej i przyszłej aktywności są:
1. Dalsze intensywne badania naukowe oraz ich bieżąca weryfikacja w praktyce i przez praktykę.
2. Intensywne poszukiwania współpartnerów reprezentujących teorię i praktykę.
3. Szeroki program edukacji (wielopłaszczyznowej, wielokierunkowej, wieloprzedmiotowej, wielofunkcyjnej, zróżnicowanymi metodami i środkami).
Dotychczas uzyskane wyniki dają podstawy umiarkowanego optymizmu na najbliższą przyszłość.
prof. dr Mestwin St. Kostka
Uniwersytet Warszawski
Sosnowa 62
15-887 Białystok