"Zielone Brygady. Pismo Ekologów" nr 5 (59), Maj '94

CHRZEŚCIJANIE WOBEC RUCHU NEW AGE

Pojawienie się i niewątpliwy sukces New Age wzbudza wśród chrześcijan wiele sporów i dyskusji. Bez wątpienia stanęli oni przed nowymi pytaniami teologicznymi i pastoralnymi, ponieważ New Age dotyka bezpośrednio ich wiary i moralności. Co więcej, każe przemyśleć na nowo miejsce chrześcijaństwa w świecie, gdyż wyraźnie wpływa na kulturę, edukację, politykę, gospodarkę i rozrywkę.
Chrześcijanie stają wobec New Age często onieśmieleni. Wiąże się to z niemożnością uchwycenia, czym jest ruch New Age. Dla większości obserwatorów z zewnątrz jawi się jako mieszanka różnych filozofii, religii, mitów, magii, okultyzmu i pseudonaukowych teorii. Pomimo - albo właśnie dlatego - niejasności na płaszczyźnie intelektualnej, dużej dozy emocjonalności, profetyzmowi języka i łatwości doświadczenia nieznanego, ruch New Age porywa tysiące ludzi. Często ignoruje chrześcijaństwo zupełnie, a jeśli jakoś się do niego ustosunkowuje, to przedstawia je jako duchowego bankruta, religię nietolerancji, która bardziej dba o przetrwanie doktryny w niezmiennym kształcie niż, o potrzeby ludzi. Wiara, doświadczenie i społeczna rola chrześcijaństwa zostają jednocześnie zakwestionowane.

I. Reakcje chrześcijan na New Age

Postawę chrześcijan wobec New Age kształtuje w dużej mierze przynależność konfesyjna, a więc prawdy, które najmocniej eksponuje się w danym wyznaniu.
1
Wśród chrześcijan tzw. Kościołów Wolnych, Adwentystów Dnia Siódmego oraz chrześ cijańskich fundamentalistów przeważa zdanie, iż samo istnienie New Age jest zagrożeniem dla chrześcijaństwa i stawia pod znakiem zapytania jego przetrwanie1. Teoria i praktyka New Age są dalekie od chrześcijańskiej ortodoxis i ortopraxis. Są konspiracją szatana, która ma na celu zniszczenie chrześcijaństwa, czasem "fałszywych proroków" przed ostatecznym przyjściem Chrystusa albo też czasem przygotowań do objęcia władzy przez Antychrysta. Demony rządzą zwolennikami New Age, a przez nich światem. W tej grupie reakcji New Age porównywany jest często z nazizmem, komunizmem i świeckim humanizmem. Co więcej - ruch feministyczny, ekumeniczny, psychologia humanistyczna, holistyczne centra zdrowia i edukacji ekologicznej są blisko spokrewnione z New Age.
Wśród chrześcijan należących do wyżej wspomnianych konfesji znajdujemy również inny dobór argumentów. Skupiają się one na teologii ruchu New Age i oceniają ją w świetle nauczania biblijnego2. Reakcje te mają również charakter apologetyczny, chociaż są bardziej wyważone i raczej odcinają się od spiskowej i demonicznej interpretacji New Age. Wykazują niezgodność z teologią chrześcijańską (zwłaszcza jeśli chodzi o monistyczne i panteistyczne rozumienie świata czy reinkarnację), doszukują się korzeni New Age w kontrkulturze l. 60. i 70. Postulują widzenie New Age jako wyzwania dla chrześcijan i nadziei dla poszukujących.
Argumentacja tej grupy chrześcijan jest często bardzo interesująca i wartościowa. Zdarza się jednak, że wielu autorów piszących o New Age posiada wiedzę niewystarczającą na ten temat, dlatego też nagłaśniają aspekty mało istotne dla tego ruchu. Ponadto polemiczny ton i emocje sprawiają, iż tego typu teksty nie tylko nie oddziałują na wyznawców New Age, ale też mają małą wartość poznawczą i pastoralną dla chrześcijan.
2
Drugą grupę argumentacji można wyodrębnić spośród autorów wyznań protestanckich3. Prawie nie znajdujemy tutaj spiskowej i satanicznej interpretacji New Age. Protestancka refleksja nad New Age jest dobrze podbudowana teologicznie i nie ma charakteru emocjonalnego. Autorzy starają się pokazać korzyści dla chrześcijaństwa z pojawienia się New Age oraz płaszczyzny możliwej współpracy. Spokojna analiza idei ruchu New Age pozwala wykazać, że np. duże zainteresowanie jego zwolenników ochroną środowiska wcale nie wynika jedynie z panteistycznego obrazu świata i jego harmonii, lecz także jest nieodłącznym aspektem chrześcijańskiego nauczania o miłości Boga do stworzonego świata. Obalając mity o wyjątkowości New Age, protestanccy autorzy podkreślają wyraźnie, że wiele punktów jest sprzecznych z chrześcijaństwem, np. gnostycki mo nizm prowadzi do odrzucenia łaski Boga, a także reinkarnacja, ponieważ stoi w sprzeczności z wiarą w Zmartwychwstanie Chrystusa.
3
Spośród reakcji katolickich trudno wyodrębnić jakąś jedną określoną grupę4. Często znajdujemy postawy bliskie emocjonalnym reakcjom fundamentalistów chrześcijańskich. Nie przyjmują oni żadnych pozytywnych aspektów New Age, a sam ruch traktują jako zagrożenie dla chrześcijaństwa, zwłaszcza katolicyzmu. Przeważają jednak postawy bardziej otwarte. Autorzy pokazują New Age jako ruch, który wywiera wyraźny wpływ na wszystkie dziedziny życia człowieka. Próbują wskazać punkty, które mogą posłużyć jako podstawy dialogu międzyreligijnego, m.in. mistycyzm - równie silnie podkreślany i w chrześcijaństwie, i w ruchu New Age. Katolickie teksty zgodnie odrzucają sataniczne źródła powstania New Age. Postulują konieczność uczenia się od członków New Age. Dzięki nim chrześcijanie mogą odkryć bogactwo swojej własnej tradycji. Duchowe dążenia współczesnych ludzi są często reakcją na racjonalizm naukowy i skostnienie tradycyjnych religii. Ponowne określenie wiary chrześcijan i ich odpowiedzialności za świat pojawia się jako konsekwencja kontaktów z New Age.

II. New Age wyzwaniem dla chrześcijaństwa

Postrzeganie ruchu New Age jedynie w kategoriach zagrożenia nie prowadzi chrześcijan do żadnych twórczych wniosków. Prawdą jest jednak to, że New Age stanowi wielkie wyzwanie dla całego chrześcijaństwa. Z tak masowym, odrębnym ruchem religijnym nie spotkało się ono w ciągu prawie 2 tys. lat istnienia. Skąd bierze się i na czym polega tak wielka siła oddziaływania New Age? Dogłębna odpowiedź na to pytanie zakłada szczere i odważne przyjrzenie się dzisiejszemu chrześcijaństwu. Jakiego Boga ukazuje światu chrześcijaństwo? Jakie doświadczenie rzeczywistości duchowej daje poszukującemu człowiekowi? Jakim językiem przemawia do współczesnego człowieka? Czy New Age nie jest odpowiedzią na braki - między innymi - w chrześcijaństwie?
Stawiając sobie tego typu pytania łatwiej ukształtować postawę, która służy nawiązaniu dialogu. Pomimo różnic doktrynalnych i moralnych możliwe jest porozumienie i współpraca w wielu dziedzinach życia społecznego. Dialog wymaga zrozumienia partnera. Chrześcijanie proponują następujące ogólne kryteria w podejściu do New Age5.
1. Krytykę New Age należy oprzeć o wiarygodne i rzetelne źródła.
2. Odgórne odrzucanie i "wyklęcia" New Age nie przynoszą żadnych dobrych efektów. Należy odnaleźć i docenić słuszne idee w New Age.
3. Szczerze wskazać idee obce i nie do pogodzenia z chrześcijaństwem (np. reinkarnacja, panteizm).
4. Nacisk należy położyć na te elementy New Age, które są bliskie chrześcijańskiej doktrynie i duchowości.
5. Pokazać, że część działalności członków New Age jest bliska chrześcijańskiej nauce, np. zaangażowanie w ochronę środowiska bezpośrednio wynika z chrześcijańskiej doktryny o stworzeniu.
6. Chrześcijańscy przewodnicy duchowi i pastoraliści powinni wyrozumiale, cierpliwie i chętnie zajmować się osobami zainteresowanymi New Age.
Otwarcie się chrześcijan wobec New Age przyniosło już owoce. Najbardziej je chyba widać w sposobie uprawiania teologii. Co prawda odświeżona pod wpływem New Age teologia nie jest jeszcze powszechnie przyjmowana i akceptowana, ale na pewno stanowi jeden z grubszych rozdziałów współczesnej teologii chrześcijańskiej. Teologia ta nie identyfikuje się z jakimś konkretnym wyznaniem, lecz głosi swoją tożsamość ogólnochrześcijańską.
Dla przykładu, podajemy popularną w ostatnich latach teologię Sallie McFague, zwaną teologią ekologiczną, heurystyczną bądź teologią "ekologicznego, nuklearnego wieku"6. Autorka znana jest z konsekwentnego przedstawiania Boga jako Matki, Kochanka, Przyjaciela i Wcielenie Wszechświata. Zwłaszcza czwarty obraz Boga może być wyraźną odpowiedzią na panteistyczne intuicje Wschodu, ożywione w New Age. Sallie McFague mówi o świecie jako o ciele Boga i pokazuje, że obraz ten nie jest obcy ani tradycji chrześcijańskiej, ani językowi Biblii. Świat jako ciało Boga obejmuje wszystko, co istnieje, wszystkie formy istnienia i życia. Czy Bóg jednak wyczerpuje się we wszechświecie, czy jest tożsamy ze wszechświatem? Podobnie jak człowiek nie utożsamia siebie całkowicie ze swym ciałem, tak samo Bóg nie jest jedynie tym, czym świat jest. Nasze ciała wyrażają nas, lecz możemy świadomie i nieświadomie się od nich dystansować. Bóg, objawiając się w ciele świata, wykracza poza nie. Będąc całkowicie jednością ze światem, jest również Kimś poza nim. Ten model relacji między Bogiem a światem określany bywa panenteizmem. Wszystkie rzeczy mają swe źródło w Bogu i nic nie istnieje poza Nim, lecz Bóg nie ogranicza się i nie wyczerpuje w tych rzeczach. Panenteizm (wszystko w Bogu) w odróżnieniu od panteizmu (wszystko Bogiem) nie był odrzucony przez chrześcijaństwo, a w ostatnich czasach święci triumfy. Dostarcza jednocześnie wielu trudności tradycyjnej teologii. Wiążą się one z koniecznością ponownego przemyślenia relacji między transcendencją a immanencją Boga. Podobnie jak człowiek jest uzależniony od ciała, tak też Bóg uzależniony jest od wszechświata, jego cierpienia i radości. A więc w tej teologii pojawia się Bóg zmienny, tworzący sam siebie, współcierpiący, współczujący. Sposób myślenia o Bogu warunkuje sposób uprawiania teologii. Nic więc dziwnego, że teologia Sallie McFague - i innych przedstawicieli tego nurtu - przynosi nowe spojrzenie na podstawowe pojęcia dla chrześcijaństwa: grzech, krzyż, zbawienie, działanie Boga w świecie, wolność człowieka. Podnosząc wiele niewyjaśnialnych dziś kwestii, ułatwia też widzenie świętości i skaramentalności świata, daje możliwość konkretnego ujrzenia i doświadczenia Boga w innych stworzeniach.
Kilka powyższych uwag o współczesnej teologii, ożywionej intuicjami New Age, zaledwie dotyka tematu. Podobnie wiele dzieje się w duchowości chrześcijańskiej. Poszukuje się sposobów wprowadzenia w doświadczenie Boga, dzięki znanym w chrześcijaństwie od wieków metodom kontemplacji i medytacji. Pastoraliści przekładają na język praktyki idee teologów dogmatyków. Z pewnością można powiedzieć, że ruch New Age zmobilizował chrześcijan do przyjrzenia się bogactwu wielu chrześcijańskich tradycji, a Kościoły wyraźniej postawił przed zawsze aktualnym pytaniem: jaka jest ich misja we współczesnym świecie?
Iga Czaczkowska
1. J. R. Lewis, The New Age Movement: a bibliography of conservative Christian Literature, Santa Barbara 1989; T. Marrs, Dark secrets of the New Age: Satan's plan for a one world religion, Werchester 1986; J. A. Saliba, A Christian Response to the New Age, "The Way. Review of Contemporary Christian Spirituality", 1993 nr 3, s. 222-223; Oszukani przez New Age, "Znaki Czasu" 1993 nr 7-8, s. 7-8. A. Nędzusiak, New Age, "Chrześcijanin" 1993 nr 9-10, s. 17-19.
2. Por. D. Groothius, Konfrontacja z New Age, "Słowo i Życie" 1993 nr 7- 8, s. 18-21; R. Chandler, Understanding the New Age, Dallas 1988.
3. Por. T. Peters, The Cosmic Self, San Francisco 1991, s. 194 nn.
4. Por.Catholics and the New Age, Ann Arbor 1992; D. Toolan, Harmonic convergences and all that: New Age Spirituality, "The Way" 1992 nr 1, s. 42 i nn.; L. Głowacki OMI, Wobec ruchu New Age, "Aspekty" 1993 nr 11, s. 20- 21; H. Seweryniak, Reinkarnacja a wiara w zmartwychwstanie, "Przegląd Powszechny" 1993 nr 11, s. 186-196; T. Bieroń, Konspiracja Wodnika, "Tygodnik Powszechny" 1993 nr 30, s. 1,6.
5. Por. J.A. Saliba, A Christian Response..., s. 229-230.
6. Por. S. McFague, Imaging a Theology of Nature: The World as God's Body, w: Liberating Life. Contemporary Approaches to Ecological Theology, New York 1990, s. 201-227.
"Zielone Brygady. Pismo Ekologów" nr 5 (59), Maj '94