Strona główna 
ZB nr 2(68)/94, luty '95

EKOROZWÓJ

STRATEGIA EKOROZWOJU POLSKI

Strategia to teoria i praktyka przygotowania i prowadzenia wielkich operacji. Obejmuje ona główne założenia określonej koncepcji i sposoby ich urzeczywistnienia. Pojęcie to było dotychczas właściwe słownictwu wojskowemu, ale coraz częściej odnosi się je także do istotnych dziedzin polityki o treści pokojowej. Można więc, z całą odpowiedzialnością, mówić o strategii ekorozwoju jako o teorii i praktyce wdrażania zasad służących harmonizowaniu wartości i korzyści przyrodniczych z wartościami i korzyściami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi.

Warunki życia ludzi i przyrody - tak w skali globalnej, jak i lokalnej - znajduje się bowiem w stanie krytycznym. Ich - często alarmujące, lecz oddające rzeczywistość - opisy zawierają liczne analizy naukowe, opracowania organizacji międzynarodowych i krajowych, raporty o stanie państwa, w tym o stanie Polski. Do takiej sytuacji doprowadziła cywilizacja nierównowagi, którą cechuje dążenie za wszelką cenę do maksymalizacji doraźnych korzyści ekonomicznych i hegemonii, powodujące dysharmonię i wynaturzenia w stosunkach między ludźmi i w stosunkach ludzi z przyrodą. Dalsze bezkrytyczne kroczenie tą drogą doprowadziłoby nieuchronnie do zagłady. Alternatywą pozytywną i jedyną jest ekorozwój, który powinien stać się podstawą jakościowo nowych stosunków, opartych o wartości i zasady cywilizacji równowagi.

Elementy takiej cywilizacji, właściwe nowej treści humanizmu, już funkcjonują, lecz odbywa się to w ostrym ścieraniu z elementami cywilizacji nierównowagi. W przeciwieństwie do niej, cywilizacja równowagi wyraża tendencję do trwałego harmonizowania wartości i korzyści przyrodniczych z wartościami i korzyściami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi. Jej założenia znalazły najbardziej dojrzały wyraz w Globalnym Programie Działania na Wiek XXI ("Agenda 21") i w Deklaracji w sprawie Środowiska i Rozwoju, uchwalonymi na konferencji onz w Rio do Janeiro (1992).

Przedsięwzięcia na rzecz ekorozwoju są formułowane i częściowo wdrażane przez instytucje międzynarodowe, państwowe i społeczne. Szereg kroków w tym kierunku uczyniono także w Polsce. Ale są one wciąż niedostateczne, życie zaś i dewastowana nadal przyroda wymagają istotnego i szybkiego wsparcia. Problematyka ta wymaga więc uefektywnienia, zgodnego z dorobkiem nauki i potrzebami życia. Jest to nie tylko konieczne, ale i możliwe, również w sytuacji kryzysu i napięć, jakie przeżywamy. Warto tu także zaznaczyć, że wynikające ze zrozumienia istoty i powagi zagadnienia podejście do rozwiązywania wyłaniających się stąd problemów powinno wydatnie przyczynić się również do łagodzenia i usuwania napięć i konfliktów we wszystkich sferach władzy.

Polsce, podobnie jak innym państwom i narodom, niezbędna jest strategia ekorozwoju, obejmująca wszystkie dziedziny życia i polityki, uformowana zgodnie z wartościami i zasadami cywilizacji równowagi. Podejmowane dotychczas koncepcje i przedsięwzięcia fragmentaryczne są - w tym przypadku - absolutnie niewystarczające. Odnosi się to również do obecnego ustawienia i struktury instytucji państwowych i społecznych. Np. nazwa i usytuowanie w strukturze tych instytucji Ministerstwa Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa budzą istotne zastrzeżenia; świadczą bowiem o nader ograniczonym zakresie jego kompetencji i możliwości. Sprawia to, że siła przebicia jego postulatów i opracowań jest niedoceniana oraz skutecznie neutralizowana i dominowana przez potrzeby innych resortów, zwłaszcza gospodarczych. Świadczy o tym także zawartość treściowa Strategii dla Polski (która - z punktu widzenia potrzeb ekorozwoju - wymaga znaczących korekt i uzupełnień). Niezbędnym jest więc opracowania i realizacja programu ekorozwoju Polski, obejmującego następujące zasady i przedsięwzięcia:

odpowiednie zharmonizowanie w planach perspektywicznych i krótkotrwałych wartości i korzyści przyrodniczych z wartościami i korzyściami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi;

takie przewartościowanie programów i planów aktualnych, które wyeliminuje lub przynajmniej zminimalizuje elementy nierównowagi, a przede wszystkim zahamuje istniejące dewastacje i zagrożenia oraz spowoduje troskę o renowację i właściwe kształtowanie środowiska;

powołanie, wyposażonej w niezbędne uprawnienia, Międzyresortowej Komisji ds. Ekorozwoju;

utworzenie (z zapewnieniem pożądanej merytorycznie obsady kadrowej) agend ds. ekorozwoju w ministerstwach i centralnych instytucjach państwowych, w ich odpowiednikach terenowych, w instytucjach samorządowych, spółdzielczych (w tym spółdzielniach mieszkaniowych) firmach gospodarczych, (należących do wszystkich form własności);

zmiana nazw i odpowiednio treści działania już istniejących agend państwowych, takich jak: sejmowa Komisja Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa (na sejmowa Komisja ds. Ekorozwoju), Rada ds. Ekologicznych przy Prezydencie RP (na Rada ds. Ekorozwoju przy Prezydencie RP);

opracowanie i wdrożenie programów ekorozwoju branż, województw, miast, gmin i ich związków celowych (powoływanych z uwzględnieniem ekosystemów lokalnych);

uefektywnienie zaangażowania Polski w ekorozwojowe urządzanie krajów zlewni Bałtyku;

nadanie właściwej rangi i znaczenia sprawie ekorozwoju w konstytucji (dotychczas - zarówno w Małej Konstytucji, jak i w projektach nowej - problematyka ta nie znajduje należytego odzwierciedlenia);

wyodrębnienie i scalenie optymalnych rozstrzygnięć prawnych związanych z potrzebami ekorozwoju (w miejsce istniejących regulacji częściowych, rozrzuconych w wielu aktach prawnych, co powoduje chaos i niską ich stosowalność);

opracowanie i wdrożenie programu powszechnej edukacji ekologicznej, obejmującej wszystkie rodzaje i stopnie szkół (poczynając od starszych grup przedszkolnych), nauczycieli, urzędników państwowych, samorządowych, spółdzielczo-mieszkaniowych, kadrę kierowniczą zakładów przemysłowych, komunalnych, prywatnych (uformowana w toku edukacji świadomość powinna stanowić podstawową, subiektywną przesłankę myślenia, postaw i działań w tym zakresie);

uzupełnienie o problematykę ekorozwojową programów i działalności partii politycznych oraz ruchów społecznych (jeżeli rzeczywiście chcą one sprostać wymogom współczesności i przyszłości, a przede wszystkim wyrażać i realizować interesy wielkich grup społecznych, co przecież jest ich główną powinnością);

udzielenie efektywnej pomocy proekologicznym organizacjom społecznym (które - jakże często - wciąż spotykają się z niezrozumieniem ze strony czynników formalnie odpowiedzialnych za ochronę i kształtowanie środowiska, a nawet z szykanami).

Są to podstawowe założenia strategii ekorozwoju Polski, których realizacja może skutecznie zahamować negatywne następstwa cywilizacji nierównowagi oraz zapewnić warunki korzystne zdrowiu, życiu i rozwojowi ludzi i organizmów żywych w ogóle.

Znaczącą rolę w formułowaniu niezbędnych przewartościowań ekorozwojowych powinna - jak najrychlej - odegrać nauka, cały proces dydaktyczny oraz proekologiczne organizacje społeczne i techniczne, takie jak np. Polskie Towarzystwo Inżynierii Ekologicznej.

Formułowaniu założeń i przedsięwzięć wdrożeniowych, mających na celu przestawienie gospodarki i życia na tory ekorozwoju, powinny sprzyjać konkluzje naukowe, wynikające z pogłębionych analiz sytuacji. Znajdziemy je zarówno w dorobku zagranicznym, jak i krajowym.

...ratowanie środowiska naturalnego musimy uczynić centralną zasadą organizującą naszą cywilizację (wiceprezydent Stanów Zjednoczonych Albert Gore, Earth in the Balance).

Podstawowe założenie ekorozwoju wymaga zastąpienia filozofii maksymalnego zysku filozofią wspólnego interesu. Właśnie w gminie wspólny interes jest szczególnie ważny i musi uwzględniać potrzeby wszystkich mieszkańców (przewodniczący Rady ds. Ekologicznych przy Prezydencie RP, prof.Stefan Kozłowski, Ekorozwój w gminie).

MIĘDZYRESORTOWA KOMISJA DS. EKOROZWOJU

Spotkanie w Ministerstwie Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, 28.12.94 - konferencja prasowa po pierwszym posiedzeniu Komisji do Spraw Ekorozwoju.

Na wstępie Minister OŚ zauważył, że Polska jest pierwszym krajem w Europie Środkowo-Wschodniej tworzącym tego typu komisję. Dodał też, że sposób jej konstruowania w innych krajach świata jest bardzo różny - nasza Komisja stanowi zespół międzyresortowy, co upodabnia ją do komisji w Niemczech. Dodatkowo jeden z przedstawicieli Komisji stwierdził, że struktura oraz możliwości wpływania na rządowe decyzje, nie zostały jeszcze do końca określone (na przykład kerm1 czy kserm mają stosunkowo duże możliwości wpływania na kształt rządowych propozycji - niektóre dokumenty muszą być opiniowane przez te ciała).

Jeden z dziennikarzy poruszył kwestię roli nowopowstałej Komisji. Min. Żelichowski stwierdził m.in.: "ogranicza się zanieczyszczenie środowiska, ale potrzebna jest koordynacja tych działań". Prof. Nowicki dodał, że Komisja będzie tworzyć i proponować rządowi "zintegrowaną wizję rozwojową", uwzględniającą potrzeby ochrony środowiska w takich dziedzinach gospodarki, jak rolnictwo, transport, energetyka, przemysł itd. Dodatkowo Nowicki podkreślił konieczność reformy systemu edukacji oraz podniesienie rangi resortów kultury i zdrowia (czyli tzw. "nieprodukcyjnych) - "w tego typu działaniach będą pomocne media, nauczyciele" dodał Nowicki. Z dalszych wypowiedzi wynikało, że członkowie Komisji nie są jeszcze wciąż pewni, jakie będą mieli możliwości.

Pytanie o relację pomiędzy "rządową" komisją a Radą Ekologiczną przy Prezydencie RP zostało ominięte odpowiedzią min. Żelichowskiego: "Będziemy zapraszać przedstawicieli Rady na nasze spotkania, poza tym na przykład pan Nowicki jest członkiem obu tych ciał".

Na pytanie o rolę organizacji ekologicznych, minister Żelichowski stwierdził, że organizacje pozarządowe będą zapraszane na spotkania Komisji. Potwierdził przy tym możliwość zapraszania "zielonych" według list sporządzonych podczas spotkań organizowanych od 1992r. w Ministerstwie Ochrony Środowiska przez panią Teresę Orłoś - teraz jednoosobowy Samodzielny Zespół Edukacji Ekologicznej. Notabene: ciekawe dlaczego ta "komórka", której zadaniem jest usprawnianie kontaktów organizacji pozarządowych z Ministerstwem OŚ, ma w nazwie edukację ekologiczną? - czyżby nasza rola w oczach ministra (Ministerstwa) sprowadzała się li tylko do działań edukacyjnych? Pojawiło się także pytanie o znikomą liczbę kobiet w Komisji (4 na 29 osób). Min. Żelichowski z uśmiechem odparł: "Nie chciałbym sprowadzać tej sprawy do poziomu żartobliwego... ale mężczyzna wie najlepiej, czego potrzebuje kobieta." A następnie dodał: "Będziemy się starali zwiększać rolę kobiety zarówno w Komisj,i jak i w społeczeństwie". (Piszący te słowa wraz z Leszkiem Michno doszli do wniosku, że w innym kraju Minister OŚ po takiej wypowiedzi musiałby"chodzić kanałami" - siedzące na konferencji kobiety przyjęły tę wypowiedź z delikatnym podenerwowaniem, bez rękoczynów). "Czy będą ustalone terminy realizacji poszczególnych etapów wprowadzania rozwoju zrównoważonego?" - zapytała przedstawicielka bore. Żelichowski: "Przewodniczący Komisji składa Prezesowi Rady Ministrów okresowe (?? - ds) sprawozdania z prac Komisji wraz z wnioskami". Na spotkaniu mówiło się także o harmonizacji przepisów z Unią Europejską, o zakładaniu katalizatorów w samochodach, instalowaniu filtrów na elektrowniach itp. Przedstawiciele Komisji, moim zdaniem, wciąż myślą o "końcu rury" (skutkach, a nie przyczynach niszczenia środowiska). Jedynym pozytywnym wyjątkiem były wypowiedzi prof. Nowickiego, który zauważa potrzebę zmiany systemu wartości, sposobu postrzegania otaczającego nas świata. Myślę, że ogólnie Komisję ds. Ekorozwoju można na tym etapie określić instytucją fasadową. Może jednak w przyszłości uda się jej członkom w rzeczywistości wpływać na kształtowanie trwałej polityki polskiego rządu.

Darek Szwed

1) KERM - Komitet Ekonomiczny Rady Ministrów. KSERM - Komitet Społeczno-Ekonomiczny Rady Ministrów.

ZARZĄDZENIE NR 32 PREZESA RADY MINISTRÓW
z 28.10.94 w sprawie powołania Komisji ds. Ekorozwoju

Zarządza się co następuje:

§1.

1. Powołuje się komisję do Spraw Ekorozwoju, zwaną dalej "Komisją".

2. Komisja jest organem opiniodawczo-doradczym działającym przy Prezesie Rady Ministrów.

§2.

W skład Komisji wchodzą:

Przewodniczący

- Stanisław Żelichowski - Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa;

Wiceprzewodniczący

- Edward Nowak - Ministerstwo Przemysłu i Handlu;

- Józef Zegar - Centralny Urząd Planowania;

- Andrzej Urban - Ministerstwo Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa;

Członkowie

- Kazimierz Chłopecki - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej;

- Feliks Dela - Państwowa Straż Pożarna;

- Zofia Fischer-Malanowska - Polska Akademia Nauk;

- Krystyna Grodzińska - Komitet Badań Naukowych;

- Marian Grzesiak - Główny Urząd Statystyczny;

- Wiesław Jaszczyński - Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej;

- Leszek Juchniewicz - Ministerstwo Przekształceń Własnościowych;

- Jerzy Kamiński - Ministerstwo Współpracy Gospodarczej z Zagranicą;

- Leszek Krzywosiński - Polski Komitet Normalizacyjny;

- Kazimierz Madej - Ministerstwo Obrony Narodowej;

- Bohdan Marciniak - Urząd Rady Ministrów;

- Anna Michalik - Główny Urząd Miar;

- Iwona Mońko - Główny Urząd Ceł;

- Robert Mroziewicz - Ministerstwo Spraw Zagranicznych;

- Marian Nasiadko - Ministerstwo Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej;

- Maciej Nowicki - Komitet Narodów Zjednoczonych ds. Trwałego Rozwoju;

- Ryszard Pazura - Ministerstwo Finansów;

- Tadeusz Polak - Ministerstwo Kultury i Sztuki;

- Włodzimierz Ryms - Ministerstwo Sprawiedliwości;

- Mirosław Sawicki - Ministerstwo Edukacji Narodowej;

- Tadeusz Szozda - Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej;

- Andrzej Walewski - Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska;

- Czesław Więckowski - Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa;

- Janusz Zaleski - Urząd Rady Ministrów;

Sekretarz

- Marek Haliniak - Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.

§ 3.

Do zadań Komisji należy zapewnienie integracji rozwoju gospodarczego i społecznego z potrzebami ochrony środowiska i przyrody (ekorozwoju), przez uzgadnianie przedsięwzięć na szczeblu rządowym w ramach wdrażania polityki gospodarczej i społecznej; inicjowanie, udział w przygotowaniu i zapewnienie koordynacji programów ekologicznych chroniących indywidualne bezpieczeństwo ekologiczne mieszkańców Polski, a w szczególności:

1) dokonywanie okresowych przeglądów i ocen zgodności z wymaganiami ekorozwoju: polityki przemysłowej, energetycznej, transportowej, rolnej, przestrzennej, komunalnej, prywatyzacyjnej, zdrowotnej i innych, programów rozwoju, restrukturyzacji, obowiązującego prawa i realizacji zobowiązań międzynarodowych,

2) formułowanie opinii, zaleceń, wniosków i projektów aktów normatywnych Rady Ministrów w zakresie wdrażania zasad ekorozwoju,

3) współdziałanie w przygotowaniu raportów w sprawie realizacji zapisów Globalnego Programu Działań (Agenda 21) na potrzeby Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz promocji za granicą polskich osiągnięć i potrzeb w tym zakresie,

4) opiniowanie działań podejmowanych w ramach ratyfikowanych przez Polskę konwencji międzynarodowych i innych umów wielostronnych, i innych w dziedzinie ochrony środowiska,

5) zapewnienie koordynacji przygotowania do 1997 r. Narodowego Raportu nt. wdrażania Agendy 21.

§4.

W celu realizacji zadań określonych w §3 przewodniczący Komisji może:

1) zapraszać do udziału w pracach Komisji ekspertów, przedstawicieli organów państwowych, kół gospodarczych i finansowych, organizacji samorządowych i społecznych (podkr. ds);

2) inicjować przygotowanie ocen i ekspertyz, niezbędnych do pracy Komisji.

§5.

Obsługę organizacyjno-techniczną Komisji oraz środki związane z jej działalnością zapewnia Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.

§6.

Przewodniczący Komisji składa Prezesowi Rady Ministrów okresowe sprawozdania z prac Komisji wraz z wnioskami.

§7.

Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania.

Prezes Rady Ministrów

Waldemar Pawlak

PROPONOWANE TEMATY PRAC KOMISJI DS. EKOROZWOJU NA ROK 1995

1.

energetyka;



ZB nr 2(68)/95, luty '95
Początek strony