US EPA o dioksynach (2)

II.2.2. Oszacowanie emisji związków dioksynopodobnych.

PCBs były produkowane w znacznych ilościach i znajdowały zastosowanie w takich produktach handlowych jak izolatory, ciecze hydrauliczne, plastiki i farby. Nie są już dalej produkowane, ale nadal przenikają do środowiska w związku z użytkowaniem i składowaniem produktów wytworzonych wiele lat temu. Z drugiej strony chlorowane i bromowane dioksyny nigdy nie były produkowane celowo, z wyjątkiem niewielkich ilości wytworzonych laboratoryjnie dla użycia w analizach chemicznych. Tworzą się one jednak, jako produkty uboczne, podczas spalania i wielu procesów chemicznych. Substancje dioksynopodobne wydostają się do środowiska różnymi drogami i w różnych ilościach w zależności od źródła. Substancje te znaleziono we wszystkich środowiskach i we wszystkich częściach świata. Sugeruje to, że istnieją różne źródła dioksyn i że mogą one być przenoszone na znaczne odległości. Nie jest jednak jasne jaki wpływ na dany obszar mają źródła lokalne, a jaki źródła odległe. Można przypuszczać, że na obszary przemysłowe dominujący wpływ mają źródła lokalne, a na tereny rolnicze źródła odległe. Jednak w szczególnych przypadkach wiele może zależeć od czynników subiektywnych, takich jak wysokość komina, róża wiatrów, liczba i wielkość źródeł lokalnych itd.

Najważniejsze ze zidentyfikowanych źródeł dioksyn w środowisku podzielono, dla potrzeb tego raportu, na cztery grupy.

• Procesy miejskie i przemysłowe.
  Związki dioksynopodobne mogą się tworzyć podczas chlorowania naturalnych związków fenolowych występujących np. w pulpie drzewnej. Tworzenie CDDs i CDFs w procesie bielenia chlorem przy produkcji wyrobów celulozowych i papieru spowodowało, że w przeszłości w wyrobach tych znajdowały się dioksyny. Występowały one też w ściekach i odpadach stałych wytwarzanych przez ten przemysł. Całkiem niedawno przemysł celulozowo-papierniczy wprowadził zmiany technologiczne, w wyniku których nastąpiło ograniczenie ilości powstających dioksyn. W pojedynczych przypadkach CDDs i CDFs znajdowano też w ściekach komunalnych.

• Produkcja chemiczna i przetwórstwo.
  Związki dioksynopodobne mogą się tworzyć jako produkty pośrednie przy produkcji chloru i związków chloropochodnych, takich jak: chlorowane fenole, PCBs, herbicydy fenoksylowe, chlorowane benzeny, chlorowane związki alifatyczne, chlorowane katalizatory i halogenowane (chlorowcowane) etery difenylowe. Pomimo że produkcja wielu chlorofenoli, a także PCBs, została zakończona w Stanach Zjednoczonych w końcu lat 70., to ich ograniczone użycie i składowanie może prowadzić do wycieków CDDs, CDFs i PCBs do środowiska.

• Źródła spalania i spopielania.
  Związki dioksynopodobne mogą tworzyć się, a następnie przedostawać do środowiska, podczas procesów spalania w obecności donorów chloru. Takie warunki istnieją np. podczas spalania odpadów komunalnych, szpitalnych i niebezpiecznych, spalania szlamów z oczyszczalni, procesów metalurgicznych takich jak wysokotemperaturowa produkcja stali, procesy wytopu metali i przetwarzania złomu, a także podczas spalania węgla, drewna, produktów petrochemicznych i zużytych opon.

• Źródła zbiornikowe - wtórna emisja.
  Trwałość i hydrofobowe ("wodowstrętne") własności związków dioksynopodobnych sprawiają, że odkładają się one w glebie, osadach dennych i materii organicznej, a także pozostają nierozłożone na wysypiskach. Dioksyny nagromadzone w tych miejscach mogą ulegać redystrybucji i przenosić się w inne miejsca wraz z pyłami unoszonymi przez wiatr lub przenoszonymi wraz z ruchem wody. Takie "wycieki" nie są prawdziwymi źródłami dioksyn w skali globalnej (gdyż nie powodują zwiększenia ilości dioksyn na świecie - pr) ale mogą nimi być w skali lokalnej. Dla przykładu prowadzenie prac budowlanych może spowodować unoszenie się osadów dennych, zawierających dioksyny. Natomiast pożary lasów i kompostowanie mogą powodować unoszenie się dioksyn osadzonych na liściach.

W ostatnich latach znacznie wzrosła wiedza na temat możliwych źródeł emisji dioksyn, co spowodowało, że wprowadzono wiele zmian, które powinny ograniczyć poziom emisji (Rappe, 1992). Dla przykładu emisję związków dioksynopodobnych ograniczono przez wprowadzenie benzyny bezołowiowej i związane z tym zastosowanie katalizatorów oraz ograniczenie użycia halogenowych (chlorowcowanych) dodatków paliwowych. Podobny efekt przyniosły zmiany w technologii produkcji celulozy i papieru, nowe normy emisji zanieczyszczeń ze spalarni i lepsze urządzenia do oczyszczania spalin, a także zmniejszenie produkcji chlorowanych fenoli.

Tabela II-2 przedstawia oszacowanie emisji CDD i CDF do atmosfery w Niemczech, Austrii, Wielkiej Brytanii, Holandii, Szwajcarii i w Stanach Zjednoczonych. Wszystkie te kraje, z wyjątkiem Austrii, oceniają, że spalanie odpadów komunalnych jest istotnym źródłem dioksyn (choć po wprowadzeniu nowych norm na emisję w Niemczech można oczekiwać, że emisja dioksyn w tym kraju zbliża się do dolnej granicy przedziału z tabeli II-2). Spalarnie odpadów szpitalnych, spalanie drewna i produkcja metali to zapewne kolejne duże źródła. Rappe (1992) i Lexen oraz inni (1992) stwierdzili, że emisje z hut żelaza i metali nieżelaznych są w chwili obecnej prawdopodobnie największym źródłem emisji dioksyn w Szwecji. Rappe (1992) stwierdził ponadto, że w ostatnich latach nastąpiło w Szwecji znaczne obniżenie poziomu emisji z 400 - 600 g TEQ/rok w 1985 do 100 - 200 g TEQ/rok w 1991.

Pierwsza część powyższego opracowania ukazała się w ZB 6/95 s. 34-36.