LIDER MISTRZEM SZTUK WALKI*
W podtytule autor zapowiada wprowadzenie w "głęboką demokrację", odnoszącą się do każdego poziomu naszego życia, a rozumianą jako otwarcie na swoje wewnętrzne komunikaty i stany, uczucia i intuicje, to co akceptujemy ale i to co budzi w nas lęk, czego jeszcze nie znamy, doskonalenie ciała i ducha.
Demokracja odnośnie grupy to nieustająca świadomość tego, co wzniosłe i tego co upadłe, różnic które nas określają, wykształcanie w sobie uważności i otwarcie na propozycje, pomysły innych osób, oraz wielu innych umiejętności pozwalających na wykrzesanie z grupy tego, co cenne. Na forum szerszej rzeczywistości demokratyzm jest szczególnym rodzajem wczuwania się i rozumienia specyfiki problemów i konfliktów lokalnych, ale także otaczającego nas świata i ducha natury. Głęboka demokracja to pełne stawanie się sobą i pomoc światu, by stał się całością, z szacunkiem dla indywidualności, biegu natury, losu i energii. Mindell - znany filozof, terapeuta,
analityk, twórca szkoły znanej jako "psychologia zorientowana na proces" podkreśla w swojej książce znaczenie i konieczność stałej, świadomej wewnętrznej pracy duchowej. Jest to rozwój w kierunku działania w duchu "głębokiej demokracji", radzenia sobie ze zmianami jakim ulega ziemia, trudem wzajemnego współistnienia (de Mello). Mindell w swoim rozumieniu łączy wątki kultur, różnych tradycji, wiedzy (fizyka) ale i pierwiastków duchowych. Nie jest to eklektyzm ale korzystanie z kilku wzbogacających źródeł w drodze do osiągnięcia wewnętrznego pokoju. Książka jest propozycją dla pracujących z grupą, wspomagających, instruktorów, liderów przed którymi postawiony jest cel - rozwiązanie problemów, usprawnienie współpracy, relacji międzyludzkich, dojście do korzeni współczesnych problemów cywilizacyjnych, konfliktów lokalnych (przemoc, dyskryminacja, seksizm, pseudoreligie, przestępczość, rasizm itp.) Mindell pobudza do wzięcia działań we własne ręce, współtworzenia rzeczywistości, poczucia współuczestnictwa i współodpowiedzialności za to, co dzieje się na ziemi. Wszystko to oczywiście w świadomości swoich ograniczeń, problemów i słabości. Książka składa się z IV części - pierwsza prezentuje źródła i inspiracje podejścia, rozumienia problemów cywilizacyjnych przez Mindella i sposoby stosowane do ich rozwiązania, w drugiej - pisze o metaumiejętnościach przywódczych i znaczeniu osobistego rozwoju dla tego rodzaju pracy. Tematem III części są rozważania o polityce i widmach cywilizacyjnych, pracy na forum globalnym - światowym, zaś IV - zatytułowanej Możliwy wszechświat - związki interdyscyplinarne i ich potencjalna rola w powstrzymaniu zniszczenia świata, rozważania o tym, co można uzdrowić bądź udoskonalić. Kluczem wszelkich starań i wysiłków zdaniem Mindella jest wewnętrzny rozwój, otwartość i wrażliwość, pogłębiona świadomość i może dla niektórych trywialnie brzmiący, ale istotny postulat działania w duchu miłości wobec innych (czy innego).Myślę, że można znaleźć tu coś dla siebie, coś nowego, inspirującego, coś na pograniczu nauki a spuścizny kultur wschodu i starej dobrej Europy, coś w kręgu wewnętrznych, intuicyjnych odczuć i wniosków z własnych (autora) doświadczeń.
Podobnie ciekawe doznania proponuje grupa Psychologów Zorientowanych na Proces - centrum działań, Warszawa - na swoich warsztatach inspirowanych ideą głębokiej demokracji - spotkanie i praca z "gorącymi" problemami, towarzyszyć im ma happening, prezentacje talentów, pomysłów, zdolności twórczych itp. Szerszy opis został zamieszczony w ZB 8(74), s.116.
*) Arnold Mindell - Lider mistrzem sztuk walki, wyd. medium, Warszawa'95.
PSYCHOLOGIA EKOLOGICZNA*
Tematem tej iście naukowej pozycji są obszary psychologii (i nauk społecznych) łączące dwa fenomeny - człowieka i środowisko, naturalne bądź wykreowane otoczenie, oraz jego znaczenie dla potencjalnego, społecznego funkcjonowania człowieka. Psychologia ekologiczna której genezę, założenia i zakres problematyki przedstawia w swej książce Eliasz, w perspektywie badawczej zajmuje się:
ˇ
ˇ wzajemnymi relacjami człowiek - przyroda;
ˇ wykorzystaniem przez ludzi otoczenia, przestrzeni do wyznaczania interpersonalnych relacji;
ˇ wpływem otoczenia na zachowanie się mieszkańców;
ˇ znaczeniem "środków aktywności" w rozwoju grupowych form dostosowania do wymogów środowiska, oraz
ˇ wpływem makrośrodowiska miejskiego na zachowanie się i samopoczucie mieszkańców (cechy przestrzeni a orientacja, zatłoczenie, obciążenia itp.).
Autor podkreśla znaczenie wpływu elementów bądź cech fizycznych otoczenia na człowieka, jego życie i funkcjonowanie, aktywność i samopoczucie. Jeśli badać równocześnie wpływ wzajemny (transakcyjność), naprawdę problem wygląda dość złożenie. Szczególnie ciekawa zdaje się być analiza środowisk przymusowego bądź też długotrwałego przebywania człowieka - praca, szpital, izolacja więzienna itp. W części tyczącej genezy i korzeni wywodzi on ten nurt z ruchów amerykańskich w latach 60., będących odpowiedzią na domniemane i faktyczne zagrożenia cywilizacyjne (degradacja środowiska, rozwój aglomeracji miejskich, przeludnienie części świata itp.), problemy architektoniczne i urbanistyczne, dylematy funkcjonalności i estetyki. Jako prekursorów wskazuje Lewina a nawet Tolmana, współcześnie zaś Barkera i Wrighta. Kierunek ten korzysta również z obserwacji i odkryć stricte ekologów i biologów (zjawiska więzi człowieka z przyrodą, wpływ zjawisk atmosferycznych, klęsk żywiołowych itp. na nasze życie), etologów (własne terytorium i jego ochrona a poczucie prywatności, dystans osobniczy, krytyczny - ucieczka lub zmiana zachowania, przestrzeń a kontakty społeczne - problem określenia granic, naruszania prywatności czy intymności - sytuacja przymusowego przebywania). Z problemów badawczych najistotniejsze wydają się być stres wielkomiejski, związana z nim gęstość zaludnienia, wpływ zanieczyszczeń i hałasu na funkcjonowanie człowieka, próba nakreślenia wspólnej perspektywy dla architektów, urbanistów i psychologów (ergonomia ma przyszłość również w tej dziedzinie). Jednym słowem można tu znaleźć dogłębne i dość naukowe podejście do problemów
utrudnień i ograniczeń egzystencji wielkomiejskiego, nieco szarego człeka.
Aneta Sendra - Wójcik
*) Andrzej Eliasz - Psychologia ekologiczna, Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa'93.
ŚRODOWISKOWE UWARUNKOWANIA ZDROWIA PSYCHICZNEGO
IV FORUM EKOLOGICZNE, LUBLIN 9-10.4.94*
Materiały, tezy i wnioski podsumowujące to, co zaszło w czasie Forum obejmują szereg problemów wiążących zagadnienia środowiska, ekologii i zdrowia psychicznego. Otwierające artykuły nawiązują do tradycji otwartych spotkań (interdyscyplinarnych), przemówienie rektora KUL-u ks.St.Wielgusa porusza problemy ochrony istoty człowieczeństwa, troski o równowagę i zdrowie psychiczne, postulat zwolnienia tempa chaotycznego życia, nawoływanie do opamiętania i przerwania marszu donikąd (procesy cywilizacyjne niszczące środowisko naturalne ale też odwrót od fundamentalnych wartości) - to esencja wypowiedzi j.m.
Zebrane materiały zostały połączone w bloki tematyczne. W części Odnaleźć siebie w środowisku autorzy poruszają problemy uwarunkowań i zagrożeń środowiskowych zdrowia - lęk i bezpieczna egzystencja, kryzysy ekologiczne w kontekście degradacji środowiska przyrodniczego, lęki cywilizacyjne itp. Autorzy wskazują na powiązania tych zjawisk z pojmowaną holistycznie medycyną, poszukują prozdrowotnego stylu życia, dokonują także oceny zdrowia psychicznego polskiego społeczeństwa analizując czynniki obiektywne (tzw.twarde - zapadalność na choroby psychiczne, spożycie alkoholu, wskaźniki samobójstw i przestępczości itp.) i subiektywne (odpowiednio - miękkie, tzn. związane z własną oceną, np. poziom zmęczenia czy aktywności, także stopień zamożności, standard życia, samopoczucie itp.).
W części Na drodze poszukiwań analizują i wskazują na znaczenie poszczególnych czynników dla jakości egzystencji (lęk, stresory, sposób odżywiania, obecność zieleni w otoczeniu) czy substancji (np. niedobór jodu), dobrodziejstwa ale i zagrożenia życia, warunki prawidłowego funkcjonowania człowieka. W jednej z prac autorzy wyrażają interesujący postulat wzbogacającego wpływu człowieka na człowieka. W części tej analizowane są również rozbieżności pomiędzy serwowanym przez mass-media a pożądanym obrazem (modelem) życia, problem budzenia i kształtowania ekologicznego sumienia.
Kolejny blok - Sposób na życie, ukazuje perspektywę badacza, nieco obciążoną teoriami i liczbami. Analizy tyczą bezpośrednio problemu zdrowia psychicznego, tematu "człowiek a praca" - przeciążenie, nadmierna eksploatacja, ale również takich spraw jak wczesna eko-edukacja (pierwsze ekologiczne przedszkole w Lublinie!) czy też rozumienie zdrowia w nurcie ekologicznym. Pracę kończy zbiór krótkich relacji z realizowanych projektów warsztatowych, wnioski i wskazówki dotyczące ekoedukacji, postaw i wychowania prozdrowotnego - czyli Praktyczne działanie sposobem na życie. Znalazłam tu szereg inspirujących związków między zagadnieniami (np. ekologia i rodzicielstwo - Jakość narodzin - jakość życia, polecam), z cyklu ekologia a... tematy miłości, kształtowania bezpiecznego otoczenia, wegetarianizm, oraz wiele innych owoców forum. Lektura ta nie jest łatwa z uwagi na nikłe związki z beletrystyką (nawet naukową), cześć przedstawionych prac wydaje się być dość świeża w swoim spojrzeniu i niewątpliwie może przyciągnąć uwagę czytelnika. Zachęcam do spróbowania.
Aneta Sendra - Wójcik
*) Środowiskowe uwarunkowania zdrowia psychicznego. IV Forum Ekologiczne, Lublin 9-10.4.94, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lubelska Fundacja Ochrony środowiska Naturalnego, Lublin'94.
