ZB nr 8(86)/96, sierpień '96
EKOLOGICZNA REFORMA PODATKOWA (ERP)
OBECNA SYTUACJA
Większość krajów funkcjonujących w oparciu o gospodarkę rynkową boryka się z dwoma głównymi problemami o wymiarze politycznym, społecznym i gospodarczym: wysokim poziomem bezrobocia i katastrofalnym stanem środowiska. Sytuacja ta w dużej mierze wynika z faktu, że praca ludzka stała się (i wciąż staje się) w tych krajach relatywnie droga, podczas gdy energia, surowce, woda itp. są na tyle tanie, iż "wypierają" człowieka z pracy. Zatem pracodawcy opierającemu się na rachunku kosztów (maksymalizacji zysku), "opłaca się" zastąpić pracownika maszyną, stosowaniem substancji chemicznych, zwiększeniem zużycia energii, surowców mineralnych, co zaś w efekcie prowadzi do potężnych emisji zanieczyszczeń do środowiska.
Dodatkowym istotnym niekorzystnym zjawiskiem jest fakt, że we wszystkich krajach nie uwzględnia się całości kosztów produkcji i konsumpcji, co powoduje powstawanie tzw. kosztów zewnętrznych (tzn. takich, które nie są uwzględnione w rynkowej cenie konkretnej działalności1).
Ekologiczna Reforma Podatkowa (ERP) jest szansą na równoczesne rozwiązanie tych problemów. Polega ona na zwiększeniu opodatkowania elementów środowiska i produktów z nich powstających równoczesne z ograniczeniem opodatkowania pracy. Dzięki takiemu przesunięciu ciężaru opodatkowania, osiągamy wzrost ceny rynkowej środowiska oraz obniżenie ceny rynkowej siły roboczej. W takiej sytuacji ekonomicznie uzasadnionym działaniem staje się wzrost zatrudnienia pracowników oraz oszczędne gospodarowanie surowcami naturalnymi, energią i innymi elementami środowiska.
Wzrost podatków nałożonych na zużycie surowców i energii (=wzrost ich rynkowej ceny), osiągany dzięki realizacji ERP ma jeszcze jeden korzystny skutek - prowadzi mianowicie do częściowej internalizacji kosztów zewnętrznych, czyli wliczenia ich do ceny rynkowej.[PR1]
SYTUACJA W KRAJACH
UNII EUROPEJSKIEJ
W krajach Unii Europejskiej około 50% wszystkich podatków nałożonych jest bezpośrednio lub pośrednio na pracowników (głównie w postaci podatków od dochodu i opłat ubezpieczenia społecznego). Natomiast jedynie około 10% podatków obciąża surowce naturalne. To obciążenie podatkowe ludzkiej pracy stopniowo wzrastało od poziomu 30% w 1960 roku, podczas gdy poziom opodatkowania surowców naturalnych właściwie spadł w tym samym okresie.
W wielu krajach podejmowane są jednak próby zmiany niekorzystnej sytuacji poprzez wprowadzanie "zielonych" podatków, czyli realizację założeń ERP. Poniżej przedstawiam niektóre przykłady reformy systemów podatkowych, których celem jest zwiększenie zatrudnienia i ograniczenie zanieczyszczenia środowiska. Przykłady te pozwolą lepiej zrozumieć ideę ekologicznej reformy podatkowej:
- Szwecja zrealizowała program znacznego przesunięcia obciążenia podatkowego (6% Produktu Narodowego Brutto) w 1990 i 1991 roku. Głównym działaniem było zmniejszenie bardzo wysokiego podatku dochodowego od osób fizycznych. Po stronie podatków ekologicznych było kilka zmian. Zostały wprowadzone: nowe podatki na nawozy, pestycydy, opakowania na napoje, baterie oraz cała grupa podatków związanych z wytwarzaniem/zużyciem energii. Według Ministerstwa Ochrony Środowiska tego kraju wprowadzenie "zielonych" podatków przekroczyło oczekiwane rezultaty, którego dokładna ocena zostanie wkrótce opublikowana.
- Norwegia wprowadziła cały zestaw ekologicznych podatków w 1991 roku (m.in. podatek "siarkowy" i "węglowy"), zaś w 1992 roku nastąpiło obniżenie poziomu podatków osobistych oraz podatków nakładanych na przedsiębiorstwa.
- W 1994 r. Dania zredukowała podatek dochodowy i podniosła podatki ekologiczne, nakładane na gospodarstwa domowe. W 1996 podatki od energii objęły także przemysł oraz dodatkowo wprowadzono podatek "siarkowy". Przychody z tych podatków są wykorzystywane głównie dla zmniejszenia składek ubezpieczeniowych płaconych przez przedsiębiorców, chociaż część z nich tworzy bazę ulg inwestycyjnych, a część zostanie skierowana do sektora małej przedsiębiorczości.
- Holandia wprowadziła w styczniu 1996 roku podatek węglowy od energii, nakładany na małych użytkowników energii: gospodarstwa domowe i małe przedsiębiorstwa. Przychody z nowego podatku, oceniane na 940 milionów guldenów (1 400 milionów nowych złotych), będą wykorzystane na obniżenie poziomu podatków bezpośrednich (podatek dochodowy, składki na ubezpieczenia społeczne).
- W Niemczech debata na temat ERP jest także zaawansowana - wszystkie główne partie polityczne przedstawiły swoje propozycji reformy, a duża liczba przedsiębiorstw i związków zawodowych popiera reformę.
W wielu krajach inicjatorem i propagatorem stopniowej realizacji Ekologicznej Reformy Podatkowej są ekologiczne organizacje społeczne. Dla przykładu Greenpeace opublikował w 1994 roku w Niemczech opracowanie wykazujące ekonomiczne i ekologiczne korzyści z realizacji ERP w tym kraju. Inna organizacja ekologiczna działająca w Niemczech - BUND (Przyjaciele Ziemi) - Niemcy - wspólnie z największymi niemieckimi przedsiębiorstwami prowadzi kampanię na rzecz ERP. W Holandii najstarsza społeczna organizacja ekologiczna - Aktie Strohalm - prezentuje serię wykładów propagujących "zielone" podatki, skierowanych do różnych grup/organizacji społecznych: rolników, organizacji wyznaniowych, przedsiębiorców, organizacji kobiecych, przedstawicieli związków zawodowych i innych.
KAMPANIA
NA RZECZ EKOLOGICZNEJ REFORMY
PODATKOWEJ W POLSCE
W Polsce mamy także do czynienia z wysoką stopą bezrobocia i stosunkowo dużym zanieczyszczeniem środowiska (szczególnie w regionach dużych aglomeracji miejskich i centrów przemysłowych). Atrakcyjna zatem wydaje się idea Ekologicznej Reformy Podatkowej. Niemniej jednak, ze względu na przejściowy okres naszej gospodarki (i wszystkie z tym związane konsekwencje, jak np. wysoka inflacja), realizacja reformy musi być poprzedzona szeroką dyskusją społeczną na temat jej ewentualnych konsekwencji (np. podniesienie cen na "środowisko" - wodę, energię itp., może w naszych warunkach gospodarczych mieć dramatyczne konsekwencje społeczne). Dodatkowo wprowadzenie podatków ekologicznych musi być poparte analizą jego skutków dla całej gospodarki. Brak takiego badania potwierdzającego potrzebę i zasadność realizacji ERP może przynieść więcej szkody niż pożytku zarówno środowisku, jak i gospodarce. Profesor Tomasz Żylicz z Uniwersytetu Warszawskiego twierdzi wręcz, że w Polsce nawet radykalne zwiększenie stawek opłat ekologicznych (które są obecnie jednymi z najwyższych na świecie), nie byłoby w stanie w znaczący sposób złagodzić ciężaru innych podatków (w tym podatków nakładanych na pracowników). Nie znaczy to jednak, że nie powinniśmy sprawy Ekologicznej Reformy Podatkowej lepiej poznać i stopniowo próbować naciskać na rząd dla jej wprowadzenia, w czym oczywiście mogą być pomocne doświadczenia społecznych organizacji ekologicznych w innych krajach. Zwłaszcza, że wprowadzenie "zielonych" podatków w Polsce nie może mieć charakteru jednostronnego - skuteczna Ekologiczna Reforma Podatkowa wymaga wielostronnej umowy międzynarodowej. I o taką możemy także walczyć na naszym podwórku.
Pierwszym krokiem w tym kierunku będzie zorganizowana przez Instytut na rzecz Ekorozwoju przy współpracy z infras-em ze Szwajcarii konferencja na temat Ekologicznej Reformy Podatkowej. Konferencja odbędzie się w Jachrance/Warszawie w dniach 5-7 października 1996. Konferencja, wsparta finansowo przez rząd Szwajcarii, ma na celu:
- wymianę doświadczeń na temat podatków ekologicznych pomiędzy europejskimi organizacjami pozarządowymi, w szczególności grupami ekologicznymi z Europy Środkowej i Wschodniej oraz
- podkreślenie znaczenia instrumentów ekonomicznych w ochronie środowiska.
Założeniem organizatorów jest, aby rezultatem konferencji stało się wypracowanie strategii kampanii na rzecz ekologicznej reformy podatkowej w Europie Środkowo-Wschodniej, co mogłoby stać się pierwszym krokiem do podjęcia działań przez pozarządowe organizacje ekologiczne.
W konferencji "Zielone Podatki" weźmie udział około 40. przedstawicieli organizacji pozarządowych z Białorusi, Bułgarii, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Rosji, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Ukrainy, Węgier oraz Polski. W ostatnim dniu konferencji, podczas sesji panelowej, dodatkowo do dyskusji zaproszeni zostaną goście: parlamentarzyści, przedstawiciele administracji rządowej, kół biznesu i związków zawodowych.
Koordynatorem konferencji z ramienia Instytutu na rzecz Ekorozwoju jest piszący te słowa.
Darek Szwed
* Krakowska Grupa Federacji Zielonych, Sławkowska 12, 31-014 Kraków
1) Rynkowe ceny energii, transportu, wody, wielu chemikaliów itd., nie zawierają pełnych kosztów ich wydobycia, produkcji, konsumpcji i usunięcia do środowiska jako odpadów. Do takich zewnętrznych kosztów należą np.:
- koszty zachorowań związanych z emisjami spalin samochodowych, które nie są uwzględnione w cenie paliwa i podatku drogowym;
- koszty efektu cieplarnianego, szkód górniczych oraz kwaśnych deszczów pominięte w cenie energii;
- koszty zanieczyszczenia wód gruntowych przez odpady składowane na wysypiskach, nie uwzględnione w kosztach składowania tychże odpadów;
- koszty zanieczyszczenia wód pestycydami stosowanymi w rolnictwie, nie wliczone w koszty uzdatniania wody.
F Powyższy tekst ukazał się także w Raporcie z Kolumny '96 oraz ukaże się w sierpniowym numerze Biuletynu PKE.
ZB nr 8(86)/96, sierpień '96
Początek strony