Strona główna 

ZB nr 8(86)/96, sierpień '96

EKOLOGICZNA REFORMA PODATKOWA (ERP)

OBECNA SYTUACJA

Większość krajów funkcjonujących w oparciu o gospodarkę rynkową boryka się z dwoma głównymi problemami o wymiarze politycznym, społecznym i gospodarczym: wysokim poziomem bezrobocia i katastrofalnym stanem środowiska. Sytuacja ta w dużej mierze wynika z faktu, że praca ludzka stała się (i wciąż staje się) w tych krajach relatywnie droga, podczas gdy energia, surowce, woda itp. są na tyle tanie, iż "wypierają" człowieka z pracy. Zatem pracodawcy opierającemu się na rachunku kosztów (maksymalizacji zysku), "opłaca się" zastąpić pracownika maszyną, stosowaniem substancji chemicznych, zwiększeniem zużycia energii, surowców mineralnych, co zaś w efekcie prowadzi do potężnych emisji zanieczyszczeń do środowiska.

Dodatkowym istotnym niekorzystnym zjawiskiem jest fakt, że we wszystkich krajach nie uwzględnia się całości kosztów produkcji i konsumpcji, co powoduje powstawanie tzw. kosztów zewnętrznych (tzn. takich, które nie są uwzględnione w rynkowej cenie konkretnej działalności1).

Ekologiczna Reforma Podatkowa (ERP) jest szansą na równoczesne rozwiązanie tych problemów. Polega ona na zwiększeniu opodatkowania elementów środowiska i produktów z nich powstających równoczesne z ograniczeniem opodatkowania pracy. Dzięki takiemu przesunięciu ciężaru opodatkowania, osiągamy wzrost ceny rynkowej środowiska oraz obniżenie ceny rynkowej siły roboczej. W takiej sytuacji ekonomicznie uzasadnionym działaniem staje się wzrost zatrudnienia pracowników oraz oszczędne gospodarowanie surowcami naturalnymi, energią i innymi elementami środowiska.

Wzrost podatków nałożonych na zużycie surowców i energii (=wzrost ich rynkowej ceny), osiągany dzięki realizacji ERP ma jeszcze jeden korzystny skutek - prowadzi mianowicie do częściowej internalizacji kosztów zewnętrznych, czyli wliczenia ich do ceny rynkowej.[PR1]

SYTUACJA W KRAJACH
UNII EUROPEJSKIEJ

W krajach Unii Europejskiej około 50% wszystkich podatków nałożonych jest bezpośrednio lub pośrednio na pracowników (głównie w postaci podatków od dochodu i opłat ubezpieczenia społecznego). Natomiast jedynie około 10% podatków obciąża surowce naturalne. To obciążenie podatkowe ludzkiej pracy stopniowo wzrastało od poziomu 30% w 1960 roku, podczas gdy poziom opodatkowania surowców naturalnych właściwie spadł w tym samym okresie.

W wielu krajach podejmowane są jednak próby zmiany niekorzystnej sytuacji poprzez wprowadzanie "zielonych" podatków, czyli realizację założeń ERP. Poniżej przedstawiam niektóre przykłady reformy systemów podatkowych, których celem jest zwiększenie zatrudnienia i ograniczenie zanieczyszczenia środowiska. Przykłady te pozwolą lepiej zrozumieć ideę ekologicznej reformy podatkowej:

W wielu krajach inicjatorem i propagatorem stopniowej realizacji Ekologicznej Reformy Podatkowej są ekologiczne organizacje społeczne. Dla przykładu Greenpeace opublikował w 1994 roku w Niemczech opracowanie wykazujące ekonomiczne i ekologiczne korzyści z realizacji ERP w tym kraju. Inna organizacja ekologiczna działająca w Niemczech - BUND (Przyjaciele Ziemi) - Niemcy - wspólnie z największymi niemieckimi przedsiębiorstwami prowadzi kampanię na rzecz ERP. W Holandii najstarsza społeczna organizacja ekologiczna - Aktie Strohalm - prezentuje serię wykładów propagujących "zielone" podatki, skierowanych do różnych grup/organizacji społecznych: rolników, organizacji wyznaniowych, przedsiębiorców, organizacji kobiecych, przedstawicieli związków zawodowych i innych.

KAMPANIA
NA RZECZ EKOLOGICZNEJ REFORMY
PODATKOWEJ W POLSCE

W Polsce mamy także do czynienia z wysoką stopą bezrobocia i stosunkowo dużym zanieczyszczeniem środowiska (szczególnie w regionach dużych aglomeracji miejskich i centrów przemysłowych). Atrakcyjna zatem wydaje się idea Ekologicznej Reformy Podatkowej. Niemniej jednak, ze względu na przejściowy okres naszej gospodarki (i wszystkie z tym związane konsekwencje, jak np. wysoka inflacja), realizacja reformy musi być poprzedzona szeroką dyskusją społeczną na temat jej ewentualnych konsekwencji (np. podniesienie cen na "środowisko" - wodę, energię itp., może w naszych warunkach gospodarczych mieć dramatyczne konsekwencje społeczne). Dodatkowo wprowadzenie podatków ekologicznych musi być poparte analizą jego skutków dla całej gospodarki. Brak takiego badania potwierdzającego potrzebę i zasadność realizacji ERP może przynieść więcej szkody niż pożytku zarówno środowisku, jak i gospodarce. Profesor Tomasz Żylicz z Uniwersytetu Warszawskiego twierdzi wręcz, że w Polsce nawet radykalne zwiększenie stawek opłat ekologicznych (które są obecnie jednymi z najwyższych na świecie), nie byłoby w stanie w znaczący sposób złagodzić ciężaru innych podatków (w tym podatków nakładanych na pracowników). Nie znaczy to jednak, że nie powinniśmy sprawy Ekologicznej Reformy Podatkowej lepiej poznać i stopniowo próbować naciskać na rząd dla jej wprowadzenia, w czym oczywiście mogą być pomocne doświadczenia społecznych organizacji ekologicznych w innych krajach. Zwłaszcza, że wprowadzenie "zielonych" podatków w Polsce nie może mieć charakteru jednostronnego - skuteczna Ekologiczna Reforma Podatkowa wymaga wielostronnej umowy międzynarodowej. I o taką możemy także walczyć na naszym podwórku.

Pierwszym krokiem w tym kierunku będzie zorganizowana przez Instytut na rzecz Ekorozwoju przy współpracy z infras-em ze Szwajcarii konferencja na temat Ekologicznej Reformy Podatkowej. Konferencja odbędzie się w Jachrance/Warszawie w dniach 5-7 października 1996. Konferencja, wsparta finansowo przez rząd Szwajcarii, ma na celu:

Założeniem organizatorów jest, aby rezultatem konferencji stało się wypracowanie strategii kampanii na rzecz ekologicznej reformy podatkowej w Europie Środkowo-Wschodniej, co mogłoby stać się pierwszym krokiem do podjęcia działań przez pozarządowe organizacje ekologiczne.

W konferencji "Zielone Podatki" weźmie udział około 40. przedstawicieli organizacji pozarządowych z Białorusi, Bułgarii, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy, Rosji, Rumunii, Słowacji, Słowenii, Ukrainy, Węgier oraz Polski. W ostatnim dniu konferencji, podczas sesji panelowej, dodatkowo do dyskusji zaproszeni zostaną goście: parlamentarzyści, przedstawiciele administracji rządowej, kół biznesu i związków zawodowych.

Koordynatorem konferencji z ramienia Instytutu na rzecz Ekorozwoju jest piszący te słowa.

Darek Szwed
* Krakowska Grupa Federacji Zielonych, Sławkowska 12, 31-014 Kraków

1) Rynkowe ceny energii, transportu, wody, wielu chemikaliów itd., nie zawierają pełnych kosztów ich wydobycia, produkcji, konsumpcji i usunięcia do środowiska jako odpadów. Do takich zewnętrznych kosztów należą np.:
F Powyższy tekst ukazał się także w Raporcie z Kolumny '96 oraz ukaże się w sierpniowym numerze Biuletynu PKE.




ZB nr 8(86)/96, sierpień '96

Początek strony