BZB nr 18 - Wspólna droga - wspólny cel. Działanie w konsensusie i bez przemocy
Podejmowanie decyzji na zasadzie konsensusu jest procesem, który umożliwia zaprezentowanie opinii, pomysłów przez wszystkich uczestników zgromadzenia. Konsensus nie wymaga od każdego, aby zgadzał się ze wszystkim, natomiast wymaga od grupy wypracowania wspólnego celu i chęci wspólnego rozwiązywania problemów. Konsensus zaistnieje, jeżeli uwagi pojedynczych osób dotyczące propozycji zostaną otwarcie i twórczo przedyskutowane przez zgromadzenie. Propozycje są tak długo modyfikowane przez zgromadzenie aż uzyskają kształt możliwy do przyjęcia przez każdego uczestnika.
Konsensus jest oparty na filozofii, która zakłada, że sam proces podejmowania decyzji jest jej kluczowym elementem. Dobry proces oznacza, że opinie i uwagi wszystkich osób tworzą decyzję, każdy ma możliwość wpływu na jej kształt i czuje się upoważniony.
Podręcznik ten zawiera podstawowe informacje na temat konsensusu. Znajdziecie w nim stopniowy model, który jednak NIE musi być ściśle przestrzegany. Konsensus zakłada elastyczność procesu i pozwala na tworzenie nowych metod, modyfikowanie kolejnych kroków, dodawanie bądź zmianę ról tak, aby odpowiadało to potrzebom grupy.
Proces podejmowania decyzji przez całą grupę wymaga dużo komunikacji, ale nie cała komunikacja musi być słowna. Poniższe znaki ręczne zostały wymyślone,
aby umożliwiały wyrażanie kluczowych stanowisk nie przerywając mówiącemu.
Tak jak w szkole, oznacza to: Mam pytanie/uwagę. Powinieneś
trzymać dłoń uniesioną, aż do czasu gdy zauważy ją usprawniacz
i rozpozna cię. Jeśli wiele osób prosi o głos, usprawniacz sporządza
listę i przydziela głos wg kolejności.
Oznacza to: proszę nie powtarzaj się najczęściej używany
w sytuacjach, gdy mówiący powtarza (się), lub nie przechodzi do konkluzji.
Oznacza to: Mam uwagę techniczną (sugestię dot. procesu). Używaj
tego znaku, gdy masz pomysł na usprawnienie toku dyskusji przez zastosowanie
innej metody procesowej, jak np.: głosowanie, podział na podgrupy problemowe.
Na ogół znak ten ma pierwszeństwo i jest wskazany przez usprawniacz
przed innymi, ponieważ dobra uwaga techniczna może oszczędzić wiele niepotrzebnej gadaniny. NIE używaj tego znaku, jeżeli chcesz mówić bezpośrednio o problemie omawianym (wtedy użyj znaku jednej podniesionej dłoni).
Oznacza to: Zwolnij, mówisz za szybko. Dobrze jest go używać, gdy ma się do czynienia z obcojęzycznymi mówcami, którzy zapomnieli, że nie każdy
zna ich język tak dobrze jak oni.
Oznacza to: Nie rozumiem/Zgubiłem się. Mówiący powinien
postarać się przy użyciu innych słów wytłumaczyć krótko i zwięźle, co ma
na myśli
Symbol oznaczający konsensus: Zgadzam się, lub To niezła myśl. Kiedy usprawniacz sprawdza poparcie i widzi tylko machające ręce, to zapadła decyzja. Jest to również sposób wyrażenia aprobaty po cichu. Dobry pomysł skwitowany przez wszystkich tym znakiem ukazuje, że jesteśmy blisko rozwiązania.
Jest to symbol protestu, oznacza: Nie! Stop! Blokuję ten pomysł. Podczas prezentacji propozycji, gdy usprawniacz poprosi o zgłaszanie ewentualnych uwag, znak podniesionej pięści będzie rozważany jako pierwszy. Nie będzie konsensusu bez powszechnej zgody, dlatego też najsilniejsze obiekcje powinny być wysłuchane w pierwszej kolejności. Symbol ten możesz użyć także wtedy, gdy masz silne, negatywne odczucia wobec tego, co jest mówione. Niemniej jednak musisz być bardzo ostrożny przy wykorzystaniu tego symbolu.
Zanim coś zablokujesz, upewnij się, że zrozumiałeś to, co zostało powiedziane, bo w momencie bloku uwaga całej grupy skoncentruje się na tobie. Jeżeli jednocześnie kilka pięści pojawi się w górze, można oszczędzić czas przez wycofanie danej propozycji nie wdając się w szczegóły wyjaśnień.
Być może najsilniejszym argumentem przemawiającym za potrzebą "nowej" metody w procesie podejmowania decyzji jest świat nas otaczający, który został stworzony przy użyciu metod "starych". W świecie rządzonym przez konsensus nie byłoby miejsca na broń nuklearną, ludobójstwo i zaniedbanie ludzi żyjących w ubóstwie, na niszczenie środowiska naturalnego i obłęd wojny; zostałyby one zablokowane przez ciebie, mnie i miliony innych.
Konsensus wyrósł z krytyki aktualnych metod podejmowania decyzji, które mają tendencje do skupiania władzy w rękach niektórych i opierania decyzji na często skorumpowanych wartościach. Konsensus usiłuje dać maksimum władzy jednostce, przez co umożliwia nam włączenie w proces podejmowania decyzji tyle wspólnych doświadczeń, wiedzy i mądrości jak tylko jest możliwe. Potrzeba konsensusu wynika z doświadczenia, że każda decyzja oparta o uproszczenia prawdy (przy stosowaniu modeli) ujawnia niebezpieczeństwo pominięcia ważnych elementów/uwag. Różnorodność i wielość opinii kształtuje lepszy obraz.
Modele oparte na idei konsensusu dają znacznie większą możliwość motywacji ludzi do włączenia się w działania i sprawy, których są częścią, niż inne modele tego typu.
USPRAWNIACZ - jest to najważniejsza rola w całym procesie.
Usprawniacz jest odpowiedzialny za kilka spraw:
Usprawniacze NIE są szefami: nie podejmują arbitralnych decyzji i nie są "liderami" grupy.
Usprawniacz musi wystarczająco dobrze rozumieć kolejne kroki w procesie podejmowania decyzji i znać metody i narzędzia, jakie może zaoferować grupie, aby doprowadzić ją do konsensusu. Usprawniacze powinni unikać sformułowań typu: Jak grupa zamierza sobie poradzić z tym problemem?, co kończy się gadaniną na temat dyskutowania, co opóźnia proces jeszcze bardziej. Decydując się na wzięcie roli usprawniacza, na ogół rezygnujesz z brania bezpośredniego udziału w procesie podejmowania dyskusji, z całym szacunkiem dla twych własnych poglądów. Twoja uwaga musi być skoncentrowana na zbieraniu opinii w obrębie grupy, nie zaś na twoich przemyśleniach. Okazjonalnie, usprawniacz może odczuć potrzebę włączenia się w dyskusję, jeśli ma mu to zająć dłuższą chwilę, powinien poprosić kogoś przejęcie jego funkcji. Dobrzy usprawniacze delikatnie ale zdecydowanie przeprowadzają grupę przez kolejne etapy procesu; jeśli grupa wydaje się skupiać na jednym pomyśle, usprawniacz powinien spróbować naszkicować projekt propozycji i zwrócić uwagę na najpoważniejsze uwagi pod jej adresem.
Istnieją również inne istotne funkcje, które są dalej omówione. Usprawniacz nie powinien się ich raczej podejmować.
PROTOKOLANT - osoba, która notuje wszelkie decyzje osiągnięte przez grupę.
STRAŻNIK NASTROJÓW - jest odpowiedzialny za śledzenie emocji wewnątrz grupy. Głównie sygnałów zawiedzenia, zniechęcenia, obrazy spowodowanych bądź przez grupę bądź przez jakąś jednostkę. Strażnik otrzymuje od usprawniacza priorytet do oceniania nastrojów w grupie i sprawdzania samopoczucia osób, które
jak sądzi nie czują się najlepiej. Jeśli okaże się to prawdą, grupa przejmuje
odpowiedzialność za ich stan i musi się nimi zaopiekować.
STRAŻNIK CZASU - grupa opracowuje porządek spotkania z uwzględnioną ilością czasu na poszczególne elementy. Czasomierz ma za zadanie informowanie grupy o
przekroczeniu ustanowionych limitów czasowych. Usprawniacz może
zapytać grupę czy chce ona poświęcić na coś więcej czasu.
BURZA MÓZGÓW - ta technika umożliwia zebranie wszystkich, nawet najbardziej szalonych i niewykrystalizowanych pomysłów. Ludzie po prostu rzucają je do zanotowania. Sposób ten raczej nie pozwala na formowanie pełnokształtnych propozycji.
OKRĘŻNY WYWIAD - usprawniacz poddaje dyskusji
jakąś konkretną kwestię prosząc kolejno uczestników o krótką wypowiedź
na jej temat. Powolność tego procesu zapewnia wszystkim w grupie możliwość
wyrażenia swojego stanowiska i wniesienia osobistego wkładu w dyskusję.
PODGRUPY - szczególnie dogodne podczas dużych spotkań, kiedy to podział na mniejsze grupy daje możliwość wypowiedzenia się większej liczbie osób. W podgrupach można zadecydować o priorytetach i wysunąć konkretne propozycje, aby je potem przedstawić całemu zgromadzeniu.
ZAMIANA RÓL - jest używana w celu przezwyciężenia kłopotów komunikacyjnych w grupie i do wewnętrznej mediacji. Przykładowo wykorzystuje się ją w przypadku,
gdy pewne osoby mają problemy z przejęciem roli swych przeciwników i starają
się zaprezentować ich stanowiska w wyznaczonym czasie. Grę kończy podsumowanie przez każdego najważniejszych punktów stanowisk.
AKWARIA - jest to metoda usprawniania dochodzenia do konsensusu w większej grupie. Około 3-5 krzeseł jest ustawionych na przeciw siebie i tylko osoby siedzące
na nich mają prawo do głosu. Pozostała część grupy stoi w koło nich. Jeśli
ktoś skończył już mówić, może wstać i ustąpić miejsce innej osobie. W tej
sytuacji usprawniacz nie ma kontroli nad mówiącymi, więc mogą się
pojawić niepożądane spory.
GŁOSOWANIE - jest to dobry sposób na zorientowanie się na jakim etapie procesu znajduje się grupa. Głosowanie to nie jest jednak zobowiązujące i nie decyduje w danej sprawie. Jest szczególnie użyteczne w sytuacji, gdy kilku ludzi dominowało dyskusję.
PRZERWY - ludzie zazwyczaj nie uznają przerw za czynniki wspomagające bieg spotkań, ale może być wręcz przeciwnie. Zwłaszcza wtedy, gdy już od dłuższej chwili pracuje się nad jakimś trudnym problemem, przerwa zrobiona w odpowiednim momencie może obniżyć napięcia i ułatwić osiągnięcie analitycznego dystansu do problemu. Przerwy dają również możliwość porozmawiania z kimś na osobności i przypominają, że poza spotkaniem życie także się toczy.
Istnieją trzy filozoficzne drogi do osiągnięcia konsensusu.
Poszanowanie uczuć: jeżeli ktoś odnosi wrażenie, że grupa porusza się w złym kierunku, usprawniacz i inni członkowie grupy mają obowiązek wyśledzić tego rodzaju uczucia. Nie wolno ich zignorować i powiedzieć Skoro nie jesteś w stanie wyjaśnić, dlaczego tak odczuwasz, to nie ma to znaczenia. Oświadczenie tego rodzaju ma charakter obrazy i osłabia aktywność i zaangażowanie osób.
Uaktywnianie ludzi: proces podejmowania decyzji idealnie stosowany, służy uaktywnianiu członków grupy. Powinniśmy zmieniać usprawniacza i inne funkcje, tak aby ludzie mogli nabyć odpowiedniego doświadczenia i uczyć się nawzajem.
Konsensus ma za zadanie ułatwić dostęp do głosu wszystkim i "odbierać" go dobrym mówcom i myślicielom, tak aby każdy miał równy dostęp do władzy.
Brak szefów: Jest takie powiedzenie: Who needs to be bossed around when you can manage yourself, które można przetłumaczyć: Kto potrzebuje być prowadzonym na smyczy, jeśli sam potrafi się poruszać.
Konsensus spełnia to marzenie. Możemy sobie okresowo wybierać i zmieniać koordynatorów i organizatorów, kiedy zachodzi taka potrzeba, ale podstawowa i ostateczna władza zawsze spoczywa w rękach całej grupy. Nie istnieje przypadek,w którym ktoś odgórnie mówi innym, co mają robić. Demokracja bezpośrednia oznacza branie odpowiedzialności za nasze własne decyzje i życie.
tłumaczyła: Ada Romeyko-Hurko